Arch.Uth Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Arch.Uth UTH.gr English
ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Προσοχή στο κενό!-;
ΘΚ0710, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ,
Επιλογής στο εξαμ. 6, 8, ECTS:

 

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Το μάθημα επιθυμεί να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ιστορία στην αρχιτεκτονική, μέσα από θεμελιώδεις σχέσεις: τη σχέση παρελθόντος και παρόντος, τη σχέση ανάμεσα στο "αρχαίο" και το νεοτερικό, τη μνήμη, τέλος, την ιστορία. Οι διαλέξεις εξετάζουν την ιστορικότητα των εννοιών αυτών στη δυτική αρχιτεκτονική παράδοση, δηλαδή πως δημιουργήθηκαν, πως άλλαξαν, ποιες διαπλοκές είχαν κάθε φορά με την εποχή τους, πως χρησιμοποιούνται όταν σκεφτόμαστε την ιστορικότητά τους, πως έγιναν εργαλεία των ιστορικών αρχιτεκτονικής. 

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι  φοιτητές και φοιτήτριες θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν διαφορετικές σχεδιαστικές διαδικασίες στην ιστορία και θεωρία των μεθόδων αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και να κατανοήσουν τις διαφορετικές δομές νοηματοδότησης του χώρου. Μέσα από τις παρουσιάσεις, τις συζητήσεις και την επιμέλεια της εργασίας θα  είναι σε θέση να διατυπώσουν τις θέσεις τους πάνω σε γενικά και ειδικά θέματα αρχιτεκτονικής ιστορίας, με αυξημένη κριτική ικανότητα.   Απώτερος στόχος του μαθήματος είναι να έρθουν οι φοιτητές πιο κοντά στην προσωπική τους ερμηνεία του χώρου και σχεδιαστική προσέγγιση.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Σε περιόδους μεγάλων αλλαγών, οι άνθρωποι αναζητούν πολιτιστική άνεση αναζητώντας κάτι θετικό και σταθερό στο παρελθόν, ειδικά σε μια περίοδο μιας άνευ προηγουμένου επιστροφής της ιστορίας όπως αυτή που διανύουμε. Πώς διατηρείται η αρχιτεκτονική μνήμη; Ποιο είναι το κόστος της λήθης;  Πώς κατασκευάζεται η ιστορική ταυτότητά της αρχιτεκτονικής;  Και πώς καταγράφεται η ιστορία της αρχιτεκτονικής; Πώς έχει αλλάξει η αντίληψη της έννοιας της ιστορίας; 

Κάθε φορά που μια καθιερωμένη αρχιτεκτονική στάση αμφισβητείται από μια επαναστατική φλέβα, η ανεπάρκεια της πρώτης αντικαθίσταται από την ευκολία της δεύτερης, ενώ η μονιμότητα θεωρείται ξεπερασμένη. Στην προμοντέρνα υπόθεση η αρχιτεκτονική έχει στόχο να αψηφήσει τον χρόνο,  με τα κτίρια να επιβιώνουν περισσότερο από τους κατασκευαστές τους, φέροντας με την πάροδο του χρόνου το μεγαλείο τους. Το μοντέρνο, με την προγραμματική του απόρριψη του παρελθόντος και την αδιάκοπη αναζήτηση της ανανέωσης, έχει αφήσει ένα ανεξίτηλο σημάδι παροδικότητας στην αρχιτεκτονική. Ο Sant'Elia διακήρυξε το 1914 ότι τα κτίρια θα διαρκέσουν λιγότερο από εμάς. Και πάλι, στη δεκαετία του 1960, ο Frei Otto πρότεινε ότι τα κτίρια δεν θα έπρεπε να υποβάλλουν αίτηση μόνο για οικοδομικές άδειες, αλλά και, κάθε πέντε χρόνια, για την παραμονή αδειών. Το 2010 o Rem Koolhaas υποστηρίζει πως αν διατηρήσεις κάτι, μετατρέπεται σε κάτι τεχνητό. Η αρχιτεκτονική του εικοστού αιώνα είναι επίσης κατασκευασμένη για να διαρκεί, αλλά γερνάει πιο γρήγορα, γίνεται γρήγορα ξεπερασμένη, ενώ παράγει περισσότερα απόβλητα από ποτέ. Ίσως, η παρόρμηση του εικοστού πρώτου αιώνα για βιωσιμότητα θα αποκάλυπτε ότι η ανθεκτικότητα της αρχιτεκτονικής βρίσκεται ακριβώς στην εφήμερη φύση της.   

Πότε ένα αρχιτεκτονικό έργο πληροί τον σκοπό του; Κατά πόσο η αρχιτεκτονική αποτελεί μυθοπλασία του παρελθόντος που αλλάζει κάθε φορά που μετατρέπεται σε ιστορία; Ποια σταθερή βάση θα αναζητήσουν η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός στο σημερινό εγγενώς εξελισσόμενο τοπίο, φυσικό ή άλλο;   Το μάθημα διερευνά τη σύγχρονη αρχιτεκτονική ιστορία μέσα από θεματικές, οι οποίες τροφοδοτούνται από επανακάμψεις εννοιών και θεωριών στις αρχιτεκτονικές αναζητήσεις  του 20ου και 21ου αιώνα, και όχι ως απλή χρονολογική διαδοχή ιδεών.   

Τελικά: Τί είναι η (αρχιτεκτονική) ιστορία; Ποιές οι (επαν)ερμηνείες της ιστορικότητας και της μνήμης στην αρχιτεκτονική; Πόσο νεωτερική είναι η ιστορία?

 

ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ - ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΗΘΗ - παρελθόν

> ΕΡΕΙΠΙΟ: Τοπία συλλογικής μνήμης.

> ΤΟΠΙΟ: Σύμβολα ιστορικής παραγωγής της μορφής.

> ΟΔΟΣ: Υποδομές ως νεωτερικότητα και ως μνημείο.

ΜΝΗΜΗ - παρόν

> ΜΝΗΜΕΙΟ: Μνημεία και μνήμη.

> ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Η πολιτική διάσταση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. 

> ΛΑΤΡΕΙΑ: Μνημεία λατρείας.

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - μέλλον

> ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ: Αναγέννηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

> ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ: Πολιτιστική κληρονομιά, τοπικές κοινωνίες και βιώσιμη ανάπτυξη.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Το παραδοτέο αντλεί από τη βιβλιογραφία του μαθήματος για να προβεί στην κριτική ανάλυση μιας αρχιτεκτονικής εφαρμογής που διαπραγματεύεται και επαναπροσδιορίζει τη σχέση του παλιού με το νέο και αναζητεί τις διαφορετικές σχέσεις της αρχιτεκτονικής με την ιστορία και τη μνήμη. Υπάρχει ‘κενό’ ανάμεσά τους; Αντιμετωπίζεται κάθε φορά ως απουσία γεμάτη δυνατότητες, ως συνέχεια, ως ρήξη; Τα προτεινόμενα παραδείγματα αφορούν εφαρμογές σε διαφορετικές χωρικές, χρονικές ή εννοιολογικές συνθήκες όπως διατηρητέα κτήρια, αστικά κενά, οικοδομήματα διαφορετικής περιόδου/σχεδιαστικής λύσης/πολιτεύματος, τμήματα υπάρχουσας πόλης, κ.α., με στόχο το θεωρητικό προβληματισμό πάνω στο ρόλο της ιστορικότητας της αρχιτεκτονικής και την (επαν)ερμηνεία της χωρικής νοηματοδότησης των αρχιτεκτονικών εφαρμογών στη σημερινή εποχή. 

Η εργασία θα παραδοθεί σε τρία ενδιάμεσα στάδια για την αποδοτικότερη κριτική συζήτηση πάνω στο περιεχόμενό τους. Τελικό παραδοτέο είναι το κείμενο και η παρουσίασή του στο μάθημα.   Η ενεργή συμμετοχή στο μάθημα, η συνθετική επεξεργασία των κειμένων και η δημιουργική ενσωμάτωση της βιβλιογραφίας στην τελική εργασία λαμβάνονται ως κριτήρια αξιολόγησης.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λιάκος, Αντώνης, Πότε το παρελθόν γίνεται ιστορία, Αθήνα: Πόλις, 2012.

Μουρέλος, Γ., Μεταμορφώσεις του χρόνου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κωνσταντινίδη,  1990.

Πάγκαλος, Π., Η σημασία του χρόνου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Εκδόσεις Gutenberg, 2011.

Ριγκλ, Α., «Ουσία και γένεση της μοντέρνας λατρείας των μνημείων». Στο Π. Πούλος, επιμ. Έννοιες της τέχνης τον 20ο αιώνα. Αθήνα: Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών,2006, σ. 25-95.

Σταυρίδης Σ., (επιμ.), Μνήμη και εμπειρία του χώρου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2005. 

Τουρνικιώτης, Π., Πρέπει να ξεχνάς για να θυμάσαι, περ. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ, τχ. 45 (Μάιος-Ιούνιος), 2004.

Τσουκαλά, Κυριακή, Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης, Αθήνα: Επίκεντρο, 2017.

Φρόϋντ, Σίγκµουντ. Ο πολιτισµός πηγή δυστυχίας (1930), µτφρ. Γιώργος Βαµβαλής, 2η έκδοση, Αθήνα, Επίκουρος, 1994.

Φωκαΐδης Πέτρος και Αλεξάνδρα Χρονάκη (επιμ.), 2016β, Θέσεις της μνήμης, Αθήνα: Νήσος. Abramson,

Daniel, Obsolescence: an architectural history, University Chicago press, 2016.

Agaben, G., Χρόνος και Ιστορία: Κριτική του Στιγμιαίου και του Συνεχούς, μτφ. Δ. Αρμάος, Ίνδικτος, Αθήνα, 2003.

Augé, M. Oblivion [Les formes de l’ oubli], Minneapolis, University of Minnesota Press, 2004.

Bergeron Louis, Από Την Προβιομηχανική Στη Βιομηχανική Πόλη. Δοκίμιο Για Τη Γαλλική ΙστοριογραφΙα. μτφρ. Πολέμη, Π., Αθήνα: Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού- Μνήμων, 2003.

Bachelard, Gaston. Η ποιητική του χώρου, Αθήνα: Χατζηνικολή, 2014.

Boyer, Christine, The City of Collective Memory. Its Historical Imagery and Architectural Entertainments, The MIT Press, 1994.

Colomina, Beatriz, Galan Ignacio, Kotsioris Evangelos, Meister Anna-Maria, Radical Pedagogies, Massachusetts: MIT Press, 2022. 

Halbwachs, Maurice. Η συλλογική μνήμη. Παπαζήσης, 2013.

Hobsbawm, Eric, On History, The New Press, 1997.

Eisenman, P., The end of the Classical: the End of the Beginning, the End of the End, Perspecta, 21, Cambridge: M.I.T. Press, 1984.

Koolhaas, Rem, Otero-Pailos Jorge και Carver Jordan. Preservation is overtaking us. New York: Columbia Books on Architecture and The City, 2016.

Le Goff, Jaques. Ιστορία και μνήμη, Αθήνα: Νεφέλη, 1998.

Leach, N. (επιμ.), Rethinking Architecture. A Reader in Cultural Theory, London, Routledge, 1997.

Inflection 04: Permanence: Journal of the Melbourne School of Design (Inflection / Journal of the Melbourne School of Design), Spurbuchverlag, 2017.

Nesbitt, Kate, Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory, Princeton Architectural Press, 1997.

Ricoeur, Paul. Η μνήμη, η λήθη, η ιστορία, Ινδικτος, 2013.

Pérez-Gómez, Alberto, Architecture and the Crisis of Modern Science. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1983.

Yates, Francis Amelia. Η τέχνη της μνήμης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2012.