[Mira Schendel, Archaic writing, 1964]
Το μάθημα θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του τον νεολογισμό 'εικονογραφή' (Birgit Mersmann: Ikonskriptur) και υπό αυτό το πρίσμα επιχειρεί να εξετάσει εικαστικές πρακτικές που ενσωματώνουν τη χειρονομία του γράφειν και του σχεδίου, επιστρατεύονται το γράμμα και τη λέξη ταυτόχρονα με τη γραμμή ή το χρώμα, εισάγοντάς μας σε ένα ενδιαφέρον διακαλλιτεχνικό πεδίο έρευνας, όπου η σχέση μεταξύ των διαφόρων μέσων ή τροπικοτήτων δεν περιγράφεται με όρους μίμησης, αναφορικότητας ή ανταγωνισμού, αλλά περισσότερο ανασυστήνεται με όρους αλληλοδιείσδυσης και όσμωσης, γεγονός που μας επιτρέπει να αναζητήσουμε άλλοτε την αναμόρφωση του γράμματος και του σχεδίου, της γραφής και της εικόνας σε μια -σημαίνουσα ή μη- υβριδική χειρονομία, άλλοτε το συγκερασμό εικαστικής και λεκτικής εμπειρίας, και να αναδείξουμε τις θεωρητικές εκφάνσεις διαμεσικότητας (intermediality) που παράγει η εκάστοτε εικαστική / σχεδιαστική πρακτική, να παρατηρήσουμε και να περιγράψουμε δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο πραγματώνεται η εκάστοτε διαμεσική χειρονομία.
Tο μάθημα δομείται ως εξής:
Μετά από μια ιστορική αναδρομή στις ανθρωπολογικές καταβολές της γραφής (Andre Leroi-Gourhan: γένεση του γραφισμού, Tim Ingold: η ιστορία της γραμμής) και τις φιλοσοφικές διερμηνεύσεις τους (Roland Barthes: παραλλαγές της γραφής, Vilém Flusser: η χειρονομία της γραφής, Gilles Deleuze / Félix Guattari: γραμμές διαφυγής, Jacques Derrida), ασχολούμαστε με παραδείγματα συγκεκριμένων εικαστικών kαι σχεδιαστικών πρακτικών στην πορεία του 20ού αιώνα (Paul Klee, Henri Michaux, Zaha Hadid, Mira Schendel, Brion Gysin, León Ferrari, Anselm Kiefer κ.ά.), επεξεργαζόμαστε θεωρητικές έννοιες που ενεργοποιεί το εκάστοτε έργο και αναζητούμε συνάφειες μεταξύ επιμέρους έργων ή και πρακτικών.
Το μάθημα είναι σεμιναριακού τύπου και απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των φοιτητών / -ητριών τόσο στις παρουσιάσεις όσο και στις συζητήσεις. Συγκεκριμένα, μετά τις εισαγωγικές διαλέξεις της διδάσκουσας η κάθε συνάντηση είναι δομημένη στη βάση ενός κεντρικού κειμένου ή ενός εικαστικού καλλιτέχνη, που λειτουργούν ως σημείο αναφοράς. Γι’ αυτό και στο πλαίσιο του μαθήματος οι φοιτητές / -ήτριες θα κληθούν να αναλάβουν σύντομες παρουσιάσεις κειμένων ερευνητικού ενδιαφέροντος.
ΑΓΚΆΜΠΕΝ, ΤΖΙΟΡΤΖΙΟ: «Σημειώσεις για τη χειρονομία», στο: του ιδίου, Μέσα χωρίς σκοπό. Σημειώσεις για την πολιτική & Τι είναι μια διάταξη;, μτφρ.-επιμ. Αθηνά Παπαναγιώτου και Θάνος Ζαρταλούδης, Αθήνα: Νήσος 2020, σσ. 53-69
DE OLIVEIRA, EDOUARDO JORGE: Beschweigen, Bezeichnen. Mira Schendel und die Schrift unmittelbaren Erlebens. μτφρ. Melanie Strasser, Berlin: diaphanes 2020
EDSON, LAURIE: Henri Michaux and the Poetics of Movement. Saratoga (CA): Anma libri 1985
ELKINS, JAMES: «Marks, Traces, Traits, Contours, Orli, and Splendores: Nonsemiotic Elements in Pictures», Critical Inquiry 21:4 (1995), σσ. 822-860
FLUSSER, VILÉM: Οι χειρονομίες, μτφρ. Έλλη Τσιφόρου, Θεσσαλονίκη: University Studio Press 2007
FLUSSER, VILÉM: Η γραφή. Έχει μέλλον το γράφειν; μτφρ. Γιώργος Ηλιόπουλος, Αθήνα: ποταμός 2006
GREUB, THIERRY: «“To Revalorize Poetry Now”: On Cy Twombly’s Literary Inscriptions», στο: του ιδίου (επιμ.), CY TWOMBLY: Image, Text, Paratext. Paderborn: Wilhelm Fink 2018, σσ. 359-380
HÖFLER, CAROLIN: «Über die Wirkmacht der Linie: Hadids Kalligramme», στο: Christophe Barlieb και Lidia Gasperoni (επιμ.), Media Agency - Neue Ansätze zur Medialität in der Architektur, Bielefeld: Transcript 2020, σσ. 69-99
INGOLD, TIMOTHY: «André Leroi-Gourhan and the evolution of writing», στο: N. Schlanger και F. Audouze (επιμ.), Autour de l’homme: contexte et actualité d’André Leroi-Gourhan, Libraire Archéologique: Quetigny 2004, σσ. 109-123
KILCHER, ANDREAS: Bilder/Schrift. Zeichnen und Schreiben bei Franz Kafka, Yearbook for European Jewish Literature Studies 7:1 (2020), σσ. 117-146
ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ, ΦΩΤΕΙΝΗ: Το εργαστήρι του συγγραφέα - Το εργαστήρι του αρχιτέκτονα - και μια συνομιλία με τον Νάνο Βαλαωρίτη. Αθήνα: Καστανιώτη 2007
MCNEILL, DAVID: Hand and Mind. Chicago: The University of Chicago Press 1992
MCNEILL, DAVID: Gesture and Thought. Chicago: The University of Chicago Press 2005
MERMAN, BIRGIT: »Nature’s Hand. Writing Abstraction in the Work of Henri Michaux«, στο: Paul Crowther, Isabel Wünsche (επιμ.), Meanings of Abstract Art: Between Nature and Theory, London: Routledge 2012, σσ. 198-216
PARISH, NINA: Henri Michaux. Experimentation with Signs. Amsterdam & New York: Rodopi 2007
VIGLIALORO, LUCA: Die Geste der Kunst. Paradigmen einer Ästhetik. Bielefeld: Transcript 2021