[Ανάλυση, Σύνθεση]

Αν ισχύει αυτό που ισχυρίζεται ο Michel Foucault στην εισαγωγή στις Λέξεις και τα πράγματα ότι δηλ. «αυτό που βλέπουμε δεν βρίσκεται ποτέ μέσα σε αυτό που λέμε» (Foucault 1986, 35) τότε κάθε μας απόπειρα να αρθρώσουμε λόγο -προφορικό ή γραπτό- σχετικά με εικαστικά έργα (ζωγραφικά, γλυπτικά, αρχιτεκτονικά κ.ά.) θα ήταν καταδικασμένη να αποτύχει· καλούμαστε ωστόσο συχνά να διαμεσολαβήσουμε μέσω λέξεων το ορατό και γι’ αυτή τη διαδικασία προσιδιάζει ο όρος έκφρασις, που από τη Δεύτερη Σοφιστική κι έπειτα νοείται ως ρητορική άσκηση στη γλαφυρή περιγραφή και στους νεότερους χρόνους έχει αναχθεί σε κειμενικό είδος. Το συγκεκριμένο μάθημα εστιάζει στη διαμεσική σχέση που συγκροτεί κάθε μας προσπάθεια να μεταφράσουμε σε λόγια αυτό που βλέπουμε, γι’ αυτό και μετά από μια εισαγωγή στη σχετική θεωρητική συζήτηση, θα ασχοληθούμε κατά βάση με περιγραφές πραγματικών εικαστικών έργων στην ποίηση (λ.χ. W. H. Auden: Musée des Beaux Arts), τη λογοτεχνία (λ.χ. το σύντομο κείμενο του Heinrich von Kleist για το Μοναχό στη θάλασσα του Caspar David Friedrich), την τεχνοκριτική (λ.χ. κείμενα από τα Salons του Denis Diderot, κείμενα του J. W. v. Goethe για την γερμανική αρχιτεκτονική) και τη φιλοσοφία (λ.χ. το σύντομο κείμενο του Michel Foucault για τις Ακόλουθες του Velázquez ή τα κείμενά του για τον René Magritte) όσο και με φανταστικές περιγραφές (λ.χ. η ασπίδα του Αχιλλέα στην Ομηρική Ιλιάδα, οι Αόρατες πόλεις του Italo Calvino κ.λπ.)·

Στην πορεία των συναντήσεών μας θα διερωτηθούμε για το αν οι λέξεις ανταποκρίνονται στην εκάστοτε συγκεκριμένη εικαστική αναφορά (πίνακας, γλυπτό, εγκατάσταση, αρχιτεκτόνημα) και με ποιο τρόπο, για το ρόλο της μυθοπλασίας σε μια διαδικασία περιγραφής καθώς και για το αν το λεκτικό επίπεδο λειτουργεί αναπόφευκτα σε διάσταση προς το οπτικό, ώστε οι λέξεις να επινοούν την εικόνα εκ νέου ή να δημιουργούν πολλαπλές δυνάμει ‘πραγματικότητες’, υπερβαίνοντας ή και παραβαίνοντας την εκάστοτε εικαστική αναφορά και λειτουργώντας ως ‘χειρονομίες’· θα ανιχνεύσουμε στα εκάστοτε εκφραστικά κείμενα τον τρόπο με τον οποίο κινητοποιούν τη φαντασία, εστιάζοντας σε ιδιαίτερες περιπτώσεις όπως η λεκτική συναναστροφή με εικαστικά έργα αφηρημένης τέχνης, η απόδοση του χρώματος, του υλικού, της εγκατάστασης κ.λπ.· σε πρακτικό επίπεδο, θα επιχειρήσουμε να θέσουμε τις θεωρητικές έννοιες που πλαισιώνουν τη διαφορά ή μάλλον το διάκενο (écart) μεταξύ εικόνας και λόγου σε δημιουργική επεξεργασία μέσω δικών μας λεκτικών κυρίως, αλλά και οπτικών -εικαστικών, φιλμικών, φωτογραφικών κ.ά.- ή ακόμα και ψηφιακών εκφραστικών εγχειρημάτων.

Το μάθημα αξιολογείται ως εξής:

α) βάσει ομαδικής εργασίας - 25%

Στις φοιτήτριες / στους φοιτητές ανατίθεται σε ομάδες 2-3 ατόμων η ανάλυση και κριτική παρουσίαση (διάρκειας 15') κειμένων της ερευνητικής βιβλιογραφίας, που αφορούν το εκάστοτε κείμενο αναφοράς.

*Ως κείμενο αναφοράς νοείται εν προκειμένω το λογοτεχνικό ή φιλοσοφικό απόσπασμα ή αυτοτελές δοκίμιο που περιγράφει ένα ή περισσότερα εικαστικά έργα, το οποίο αποτελεί  σε κάθε συνάντηση κοινή βάση συζήτησης για το σύνολο των συμμετεχόντων / -ουσών.

β) βάσει γραπτής εργασίας στο τέλος του εξαμήνου - 75%

Εκπονείται γραπτή εργασία βάσει κλειστής ερευνητική βιβλιογραφίας. Στο πλαίσιο γραπτού δοκιμίου καλείστε να παρουσιάσετε συγκεκριμένες θέσεις τις ερευνητικής βιβλιογραφίας και να τοποθετηθείτε κριτικά ως προς αυτές.

*Ως κλειστή βιβλιογραφία νοείται το σύνολο 3-4 ερευνητικών κειμένων με συναφή θεματικό άξονα - πρόκειται για κείμενα που σχολιάζουν και αποτιμούν κριτικά το εκάστοτε κείμενο αναφοράς. 

Giorgio Agamben: Dell’utilità e degli incovenienti del vivere fra spettri, Βενετία: Corte del Fontego editore 2011

Dana Arnold: Architecture and ekphrasis. Space, time and the embodied description of the past, Μάντσεστερ: Manchester UP 2020

Renate Brosch: “Ekphrasis in the Digital Age: Responses to Image”. Poetics Today 39(2): 2018, σ. 225-243

Gilles Deleuze: Φράνσις Μπέικον - Η λογική της αίσθησης, μτφρ. Ροζαλί Σινοπούλου, Αθήνα: Πλέθρον 2021

Jacques Derrida: “The Spatial Arts: an Interview with Jacques Derrida”, μτφρ. Laurie Volpe, στο: Deconstruction and the Visual Arts: Arts, Media, Architecture, επιμ. Peter Brunette καιDavid Wills, Κέιμπριτζ κ.α.: Cambridge UP 1994, σ. 9-32

J. W. v. Goethe: «Παρατηρήσεις για τον Λαοκόωντα», στο: Goethe: Περί τέχνης, μτφρ. Βασίλης Τομανάς, Αθήνα: Printa 2006, σ. 127-143

---: «Ο καθεδρικός ναός του Στρασβούργου», στο: ό.π., σ. 177-181

Murray Krieger: Ekphrasis: the Illusion of the Natural Sign, Βαλτιμόρη και Λονδίνο: Johns Hopkins UP 1992

Patrizia Lombardo: Cities, words and images. from Poe to Scorcese, Νέα Υόρκη: Palgrave Macmillan 2003

Μωρίς Μερλώ-Ποντύ: Φαινομενολογία της αντίληψης, μτφρ. Κική Καψαμπέλη, Αθήνα: Νήσος 2017

Ράινερ Μαρία Ρίλκε: Οι σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε, μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης, Αθήνα: Κίχλη 2019

---: Γράμματα για τον Σεζάν, μτφρ. Κωνσταντίνα Ψαρρού, Αθήνα: Ροές 2010

Handbook of Intermediality: literature - image - sound - music, επιμ. Gabriele Rippl, Βερολίνο και Βοστώνη: DeGruyter 2015