Να ασκηθούν στην οργάνωση ενός σύνθετου κτιριολογικού προγράμματος για χώρους υγείας, ενός αντικειμένου που αφορά την αλληλεπίδραση χώρου και σώματος.

Να είναι σε θέση να αντιληφθούν τη σχέση χώρου και κοινωνίας, το πώς οι κοινωνικές αντιλήψεις επιδρούν, καθορίζουν αλλά και διαμορφώνονται από τον σχεδιασμό, την κατασκευή και χρήση του χώρου και της αρχιτεκτονικής.

Να μπορούν να σχεδιάσουν έναν χώρο που θα λαμβάνει υπόψη του το περιβάλλον, τα υλικά, τις υφές, τον φωτισμό, τον αερισμό, την ατμόσφαιρα, τη βιωμένη εμπειρία των χρηστών/χρηστριών, τη συναισθηματική γεωγραφία του χώρου. Ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον που θα γίνεται αντιλιπτό με όλες τις αισθήσεις.

Να μάθουν πώς να συγκεράζουν τις πολλαπλές ανάγκες εντός κτιρίου υγείας και ευεξίας με πολλούς χρήστες/χρήστριες και με διαφορετικές απαιτήσεις. Να λαμβάνουν υπόψη τους τον ρόλο των πελατών, των χρηματοδοτών, των υπηρεσιών, της νομοθεσίας.

Να σχεδιάσουν ένα κτίριο που θα ικανοποιεί τις ακόλουθες ανάγκες:

Βιοϊατρικές απαιτήσεις, άνεση, υελιξία, οικεία «σπιτική» ατμόσφαιρα, θετική εμπειρία στις μητέρες και στις οικογένειες τους.

Να οργανώσουν το κτίριο και τον περιβάλλοντα χώρο σύμφωνα με τις σύγχρονες κλιματικές και τεχνολογικές απαιτήσεις.

Να γνωρίζουν βασική βιβλιογραφία γύρω από το θέμα των χώρων για τον τοκετό.

Να ασχοληθούν με κατασκευαστικά ζητήματα, βιοκλιματικές προσεγγίσεις και υλικά.

Να μάθουν πώς να κατασκευάζουν τρισδιάστατα μοντέλα, μακέτες, απεικονίσεις και διαγράμματα των προτάσεών τους.

Στους χώρους του τοκετού γίνεται ιδιαίτερα εμφανής ό ρόλος των χωρικών και χρονικών, όπως και των κοινωνικών και πολιτισμικών παραμέτρων. Ο τοκετός είναι μια βιολογική λειτουργία που αλληλεπιδρά με το υλικό περιβάλλον, με τις πρακτικές της μαιευτικής φροντίδας, με τις σχέσεις των ανθρώπων που συμμετάσουν στον τοκετό, με τις πολιτισμικές και κοινωνικές αντιλήψεις για τηντ ώμα, την υγεία και τη φροντίδα της, την αναπαραγωγή και το φύλο, τη φύση και την τεχνολογία.

Στην ανθρωπολογία, ο τοκετός και η φροντίδα του θεωρούνται «κλειδί» για την αποκωδικοποίηση των βασικών αξιών μιας κουλτούρας ( Kitzinger, 1989· Davis-Floyd, 1992). Ο τόπος της γέννας ειδικότερα συαποτελεί ένα εξαιτερικό παράδιγμα του πώς ο χώρος μπεριλαμβάνει και συμπυκνώνει τις βασικές αντιλήψεις και αξίες μιας δεδομένης κοινωνίας, όπως έχει δείξει ο Γάλλος φιλόσοφος Ανρί Λεφεβρ (1991).

Δεδομένου ότι όλοι και όλες γεννιόμαστε, και πολλές γεννάνε κάπου, θεωρώ ότι το θέμα των χώρων του τοκετού θα πρέπει να απασχολήσει τους αρχιτέκτονες, και ειδικότερα στο επίπεδο των σπουδών και στην Ελλάδα, όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια τις ΗΠΑ (KanesWeisman, 1992), στην Ιταλία (Franck& Lepori, 2007· Setolaetal., 2018) και στην Αυστραλία (Foureuretal., 2008), όπου μελετάται η εναλλακτική του κέντρου τοκετού ως μέσο ελέχγου της υπερ-ιατρικοποίησης της γέννας και της ενίσχυσης της αυτονομίας των γυναικών. Προτείνω λοιπόν να διερευνήσουμε τους χώρους του τοκετού σε αυτό το εξαμηνιαίο μάθημα, και να δώσουμε τη δυνατότητα να ανοίξει μια συζήτηση για το θέμα πέρα από τα κοινωνικά και τα ιατρικά στερεότυπα και τις οικονομικές δεσμεύσεις.

Η γέννα είναι εκ ορισμού μια μεθοριακή κατάσταση, στο όριο μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας, υγείας και ασθένειας, ζωής και θανάτου. Οι χώροι του τοκετού προσφέρουν στέγη σε αυτή τη μετάβαση στη νέα ζωή, στη μητρότητα και στη δημιουργία της οικογένειας. Στις σύγχρονες συνθήκες επαναπροσδιορισμού των εννοιών της φύσης και της τεχνολογίας, της παράδοσης και του εκσυγχρονισμού, του φύλου και της οικογένειας, οι χώροι της γέννησης αποτελούν ένα ενεργό δυναμικό πεδίο για την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικής.

Το κέντρο τοκετού θα τοποθετηθεί στο νοτιοανατολικό όριο του παλιού νοσοκομείου, ανάμεσα από στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας και το Αρχαιολογικό Μουσείο, πάνω από το πάρκο του Αναύρου, και περίπου στη θέση του πρώτου δημοτικου νοσοκομείου του 1903. Η χωροθέτηση της νέας δομής έχει διπλό νόημα: από τη μία τοποθετείται μέσα στα χωρικά όρια του Περιφερειακού Γενικού Νοσοκομείου και έχει άμεση πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες, από την  άλλη βρίσκεται σε άμεση επαφή με το πάρκο του Αναύρου, το πράσινο και τη θάλασσα, ενισχύοντας την ηρεμία και τη χαλάρωση, αλλά και τους συνειρμούς της γέννας ως μίας φυσικής φυσιολογικής διαδικασίας. Επίσης, αυτή η νέα υγειονομική δομή θα αποτελεί μέρος του παλίμψηστου της υγεινομικής περίθαλψης στον Βόλο.

Η πρόταση των φοιτητών/φοιτητριών μπορεί είτε να βασίζεται στην επανάχρηση του παλιού κελύφους ή μέρους του, ή να αποτελεί ένα τελείως νέο κτίριο στο ίδιο οικόπεδο.

Ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα οργάνωσης του μαθήματος

1η εβδομάδα, 5 Οκτωβρίου

Παρουσίαση του θέματος. Διάλεξη από τη διδάσκουσα με βάση τη διδακτορική διατριβή και τη μεταδιδακτορική της έρευνα. Παρουσίαση της θεωρίας για την κοινωνική παραγωγή του χώρου. Παρουσίαση παραδειγμάτων από κέντρα τοκετού.

Συζήτηση με τη μαία Σάρα Αμπντελ για τον "φυσικό τοκετό".

7 Οκτωβρίου

Διάλεξη (διαδικτυακά) από την Κατερίνα Αναστασίου, υποψήφια διδάκτορα, για την ιστορία και την κοινωνιολογία του τοκετού. Συζήτηση στην τάξη. Διανομή χαρτών ή/και παραπομπή σε ιστοσελίδες για την τοποθεσία του θέματος και την ιστορία του νοσοκομείου. Προετοιμασία για επίσκεψη στη μαιευτική κλινική του νοσοκομείου. Ερωτήσεις, συζήτηση.

2η εβδομάδα

2η με 3η εβδομάδα: Συλλογή παραδειγμάτων, κτιρίων, χώρων. Σκίτσα, φωτογραφίες, κολάζ, εικόνες ατμόσφαιρας για την πρόταση, χρήση μεταφορών σε όγο ή.και εικόνα (πχ δέντρο; Σπηλιά; Λουλούδι; Λίμνη; Σπίτι; Λίκνο; Παιδικό δωμάτιο;). Ποιο είναι το συνασθηματικό τοπίο που θελουν να δημιουργήσουν, και γιατί. Χρώματα, υφές, ήχοι, μυρωδιές, γεύσεις, ατμόσφαιρα.  Ποιο θα είναι το κόνσεπτ, η κεντρική ιδέα. Αυτές οι αρχικές ιδέες θα συγκεντρωθούν και θα οργανωθούν σε μία μεγάλη πινακίδα Α0 και σε ένα ηλεκτρονικό αρχείο ως τη 3η εβδομάδα.

Ενδεικτικό  κτιριολογικό πρόγραμμα

για το κέντρο τοκετού (300-500τμ)

Τμήμα γέννας!

·       3 αίθουσες ωδίνων, τοκετού, λοχείας (μίας μέρας) 20 τμ με 40 τμ

·       Πισίνα ατομική

·       Μπάνιο, τουαλέτα

·       Μικρή κουζίνα

·       Χώρος συνοδών, στο ίδιο δωμάτιο σε υποχώρο

Χώρος φυσιοθεραπείας, γυμναστικής, γιόγκα, ατομικά ή μέχρι πέντε άτομα, 2 επί 50τμ

Κέντρο ενημέρωσης( (100-200τμ)

·       Γραφεία μαιών, γιατρών

·       Βιβλιοθήκη

·       Αναγνωστήριο

·       υπολογιστές

Χώρος μαθημάτων τοκετού/θηλασμού (με υποχώρους), καφέ, εκδηλώσεων, συζητήσεων,

Εξωτερικοί χώροι:

·       Κήπος

·       Παιδική χαρά

·       Συντριβάνι

·       Περίπτερο με καθιστικό και σκίαστρα, για αναμονή, χαλάρωση, καφέ και σνακ

 

3η εβδομάδα

Επίσκεψη στον τόπο του θέματος, επίσκεψη στη μαιευτική κλινική του νοσοκομείου, στο Τμήμα Οικογενειακού Προγραμματισμού, συζήτηση με ο προσωπικό. Συζήτηση για την αναγνώριση του πεδίου και των στόχων στην τάξηΕπεξεργασία θέματος στην συζήτηση στην ομάδα.

Παρουσίαση κεντρικής ιδέας από τις φοιτητικές ομάδες, πρώτες προτάσεις 1 γενικό τοπογραφικό 1:500, προσχέδιο/σκίτσο 1:200,.εργασία στην τάξη, συζήτηση για τη συνέχεια

4η, 5η, 6η, 7η, εβδομάδα

Κατόψεις, τομές, όψεις, μακέτες εργασίας, σκίτσα, τρισδιάστατα εργασίας

8η εβδομάδα

Ενδιάμεση παρουσίαση, συζήτηση. Πρόσκληση σε εξωτερικούς κριτές (μαία, ανθρωπολόγο, αρχιτέκτονα, από το Τμήμα ή άλο Τμήμα). Μαμά που γέννησε σε κέντρο τοκετού ή σε φωμάτιο «σαν στο σπίτι».

9η, 10η, 11η, 12η εβδομάδα

Επεξεργασία του θέματος, διορθώσεις στην τάξη, προετοιμασία τελικής παρουσίασης γραμμικά σχέδια 1:200, 1:100, 1:50, κατόψεις, τομές, όψεις, λεπτομέρειες 1:20, 1:5, μακέτα 1:50, τρισδιάστα (αξονομετρικά, φωτορεαλιστικά)

13η εβδομάδα

Παρουσίαση σχεδίων, μακετών, εικόνων, PowerPoint, βίντεο με ήχο (ίσως)

Πρόσκληση εξωτερικών κριτών από Θεσσαλονίκη, αν γίνεται

Για την αξιολόγηση θα ληφθούν υπόψη τα εξής: η τακτική και συνεπής παρουσία και συμμετοχή στο μάθημα και τις παρουσιάσεις-συζητήσεις· η έγκαιρη ολοκλήρωση των ενδιάμεσων εργασιών η επεξεργασία και παρουσίαση της τελικής πρότασης με σχέδια, μακέτες, φωτορεαλιστικές εικόνες και χρήση ψηφιακών μέσων· η κάλυψη των μαθησιακών στόχων· η εσωτερική συνέπεια της πρότασης ως προς την κεντρική ιδέα, τη λειτουργική επίλυση  και την μορφολογική της επεξεργασία· η τελική δημόσια παρουσίαση της πορείας, της ανάλυσης, των στόχων, του θεωρητικού πλαισίου, των τεχνικών/κατασκευαστικών λύσεων και της άμεσης εμπειρίας για τις γυναίκες που θα γεννήσουν εκεί, τις οικογένειες τους, και το μαιευτικό προσωπικό· μια βασική οικονομική αποτίμηση της πρότασης και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της.

«Αίτημα η καθιέρωση των κέντρων φυσιολογικού τοκετού: Παρέμβαση για ενσωμάτωση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας». (2017, 13 Ιουλίου). Η Ναυτεμπορική. http://www.naftemporiki.gr/afieromata/story/1258270/aitima-i-kathierosi-ton-kentron-fusiologikou-toketou.

American Association of Birth Centers (2016). What is a Birth Center? http://www.birthcenters.org/?page=bce_what_is_a_bc.

Babycentre (2019). Creating the perfect environment for giving birth. http://www.babycentre.co.uk/a1028257/creating-the-perfect-environment-for-giving-birth#ixzz4SKU5bqEw.

Forbes, Ian, Foureur, Maralyn, Leap Nicky & Homer, Caroline (2016).Birthing Unit Design: Researching New Principles. http://www.worldhealthdesign.com/birthing-unit-design-researching-new-principles.aspx

Χρονάκη, Μυρτώ (2019). Πολλαπλότητα, αντιφάσεις και υβριδικοί τόποι: η περίπτωση ων χώρων «σαν στο σπίτι» στην Ελλάδα. Μεταδιδακτορική έρευνα, ΕΜΠ. https://www.academia.edu/44188327/Multiplicity_contradictions_and_hybrid_spaces_the_case_of_home_like_rooms_in_maternity_clinics_in_Greece

ΣChronaki, Myrto (2015α). Giving birth in Volos: Medicalization, Ritual and Emerging Alternatives.Social & Cultural Geography,16(8), 909-930. http://dx.doi.org/10.1080/14649365.2015.1040058

Davis-Floyd, Robbie (2022). Birth as an American Rite of Passage, 3rd ed. Abingdon, Oxon: Routledge.

Fahy, Kathleen, Foureur, Maralyn & Hastie, Carolyn, (Επιμ.). (2008). Birth territory and midwifery guardianship: Theory for practice, education and research Λονδίνο: Elsevier.

Frank, Karen & Lepori, Bianca R. 2007. Architecture from the inside out.Chichester: Wiley & Sons.

Joyce, Sarah (2018). Towards a new architectural understanding of birth spaces grounded in women’s experiences of giving birth. University of Sheffield. Διδακτορικήδιατριβή. http://etheses.whiterose.ac.uk/21643/1/SarahJoyce_2018_PhDthesis%28MODS%29.pdf.

Kirkham, Mavis (2003). Birth centres: A social model for maternity care. Οξφόρδη: ButterworthHeinemann.

Λητώ (2011). Πρωτοπόροι στον εναλλακτικό τοκετό. www.leto.gr.

Odent, Michel(1999). Η γέννα στο δρόμο της φύσης. Αθήνα: Θυμάρι.

Setola N, Iannuzzi L, Santini M, Cocina GG, Naldi E, Branchini L, Morano S, Escuriet Peiró R, Downe S. (2018). Optimalsettingsforchildbirth. MinervaGinecol. Dec;70(6):687-699.

Χρονάκη,Μυρτώ (2017). Οι τόποι της γέννας: ιατρικοποίηση, τελετουργία, και μητρική υποκειμενικότητα. Αθήνα: futura.

Weisman, Leslie Kanes (1992). Discrimination by design: A feminist critique of the man-made environment. Urbana: University of Illinois Press.

Ο τόπος της γέννας, η κοινωνική παραγωγή του χώρου, η ανθρωπολογία του χώρου