Γενικές ικανότητες (βάσει παραρτήματος διπλώματος): Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον, Παράγωγή νέων ερευνητικών ιδεών, Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα, Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου, Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής, Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.
Το μάθημα εστιάζει σε θεωρητικές αναλύσεις της αρχιτεκτονικής και τις αλληλοτροφοδοτήσεις τους με το αρχιτεκτονικό έργο αλλά και τις εκάστοτε χωροκοινωνικές, πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και γεωπολιτικές δυναμικές, από την μεταπολεμική περίοδο μέχρι σήμερα.
[Γνώση, Κατανόηση, Αξιολόγηση]
Συμβάλλοντας στους στόχους του προγράμματος σπουδών για καλλιέργεια αρχιτεκτόνων καταρτισμένων τεχνικά και εφοδιασμένων με κοινωνική και πολιτισμική ευαισθησία, το μάθημα ενθαρρύνει τη διαμόρφωση μιας συγκροτημένης, όσο και ανοικτής, κριτικής στάσης απέναντι στην πολλαπλότητα, τις προκλήσεις αλλά και τις ευθύνες της αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής απέναντι στις πολλαπλές κοινωνικές και περιβαλλοντικές κρίσεις της σύγχρονης εποχής. Το ευρύ ιστορικό και θεωρητικό πλαίσιο του μαθήματος στοχεύει στην εξοικείωση των φοιτητριών/τών με σύγχρονες κατανοήσεις της αρχιτεκτονικής/σχεδιασμού του χώρου ως:
- κρίσιμη πρακτική και διευρυμένο πεδίο παρεμβάσεων σε πολλαπλές κλίμακες από το σώμα μέχρι τον πλανήτη
- πλουραλιστικό εγχείρημα στο οποίο εμπλέκονται πολλαπλοί δρώντες (και πέρα από τον άνθρωπο)
- όχημα εξουσίας και επιβολής κοινωνικού ελέγχου σωμάτων, συμπεριφορών, ταυτοτήτων στη δημόσια/ιδιωτική σφαίρα αλλά και το δομημένο περιβάλλον, η πόλη και ο χώρος ως πεδία συγκρούσεων, αμφισβητήσεων και ανατροπών κυρίαρχων λόγων
- ως διεπιστημονικό πεδίο έρευνας με αυξημένες ευθύνες απέναντι σε κοινωνικές, τεχνολογικές και οικολογικές απαιτήσεις σε ένα διασυνδεδεμένο και πολωμένο κόσμο
Το μάθημα βασίζεται στην παρακολούθηση θεματικών διαλέξεων και στην εμπλοκή φοιτητριών και φοιτητών σε διαδραστικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν: προφορικές παρουσιάσεις και γραπτές εργασίες κριτικής ανάλυσης κειμένων σε διάλογο εντός του μαθήματος αλλά και με προσκεκλημένες/ους ομιλήτριες/ές. Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται να:
- Έχουν εξοικειωθεί με τις σύγχρονες συζητήσεις στο πεδίο της αρχιτεκτονικής θεωρίας και άλλων σχετικών πεδίων έρευνας του σχεδιασμού και της μελέτης του χώρου σε πολλαπλές κλίμακες
- Έχουν αναγνωρίσει τη σημασία της ιστορικής γνώσης και της θεωρητικής αντίληψης στην ευρύτερη διαπαιδαγώγηση του αρχιτέκτονα
- Έχουν εξασκηθεί στην κριτική ανάλυση της αρχιτεκτονικής αντλώντας από θεωρητικούς προβληματισμούς και εργαλεία
- Έχουν κατανοήσει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης για τη διαμόρφωση συγκροτημένου κριτικού λόγου για την αρχιτεκτονική θεωρία και πρακτική
- Έχουν αναπτύξει κριτική σκέψη και διατύπωση προσωπικών απόψεων μέσα από τον προφορικό και το γραπτό λόγο
- Έχουν έρθει σε επαφή με την ερευνητική διαδικασία στο αντικείμενο της αρχιτεκτονικής (διατύπωση ερωτημάτων, μεθοδολογία της έρευνας, αναλυτική σκέψη, και διατύπωση επιχειρημάτων)
- Έχουν ασκηθεί στη συγγραφή κειμένου ακαδημαϊκών προδιαγραφών και στη διαχείριση διαφορετικών πηγών (βιβλιογραφία, ηλεκτρονικές πηγές, οπτικά αρχεία κλπ.) και εξοικείωση με συστήματα αναφορών / παραπομπών.
Το μάθημα οργανώνεται γύρω από τρεις θεματικές ενότητες, επιχειρώντας να εξοικειώσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές με τις μεγάλες ερμηνευτικές απόπειρες, τις θεωρίες και τις θεωρήσεις της αρχιτεκτονικής, όπως αυτές αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα αλλά και αυτές που αναδύονται σε πρόσφατες συζητήσεις σε διαφορετικά θεωρητικά πεδία, πέραν της αρχιτεκτονικής θεωρίας, έρευνας, και πρακτικής. Η πρώτη θεματική ενότητα εστιάζει σε κριτικές αναλύσεις του μοντερνισμού και της νεωτερικότητας αντλώντας από θεωρητικές προσεγγίσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας σκέψης (όπως ο μεταδομισμός, φεμινιστικές και μετα-αποικιακές σπουδές κλπ.) αλλά και πιο πρόσφατες αναλύσεις στην ιστοριογραφία της αρχιτεκτονικής, περιβαλλοντική ιστορία και σπουδές επιστήμης και τεχνολογίας. Η δεύτερη θεματική ενότητα, αξιοποιεί επιπλέον οπτικές από πεδία όπως οι μελέτες της πόλης (urban studies), η ανθρωπογεωγραφία, οι εθνογραφικές προσεγγίσεις για να εξετάσει τους ευρύτερους μετασχηματισμούς στο πλαίσιο της ‘παγκοσμιοποίησης’ και τις ραγδαίες μεταλλαγές στο πλαίσιο παραγωγής του χώρου, των σχέσεων μεταξύ τοπικού/παγκόσμιου, και των νέων προτεραιοτήτων στην αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Η τρίτη θεματική ενότητα του μαθήματος προσεγγίζει κριτικά της έννοια της ανθρωπόκαινου—τον όρο που χρησιμοποιήθηκε για περιγράψει μια νέα γεωλογική εποχή ως αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς δράσης. Αξιοποιώντας τις γόνιμες διεπιστημονικές συζητήσεις για την ανθρωπόκαινο, η τρίτη ενότητα προσφέρεται για την διατύπωση επίκαιρων ερωτημάτων και προβληματισμού για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της αρχιτεκτονικής, προς και πέρα από το ανθρώπινο.
Η τριμερής θεματική οργάνωση του μαθήματος δεν στοχεύει σε μια εξαντλητική επισκόπηση ούτε προσφέρει μια γραμμική χρονολογική αφήγηση των συζητήσεων στο πεδίο της αρχιτεκτονικής θεωρίας. Προτείνει μια επιλεκτική και κριτική χαρτογράφηση διεπιστημονικών θεωρητικών προβληματισμών επιχειρώντας τη σύνδεσή τους με σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά διακυβεύματα ως μέσο διατύπωσης επίκαιρων ερωτημάτων για την αρχιτεκτονική. Τα ζητήματα αυτά αποσαφηνίζονται μέσα από εβδομαδιαίες διαλέξεις και συμπληρωματικά αναγνώσματα. Μαζί με μια λίστα από πρόσφατα ακαδημαϊκά κείμενα τα οποία αναλύουν και παρουσιάζουν φοιτητικές ομάδες στη διάρκεια του εξαμήνου, προκύπτει ένα σύνολο θεωρητικών αναφορών σε πολλαπλά πεδία σκέψης. Παράλληλα, η ανάλυση παραδείγματων αρχιτεκτονικών έργων και σχεδιασμού του χώρου σε διαφορετικές κλίμακες και γεωγραφικά πλαίσια υπογραμμίζουν τη κρίσιμη σημασία των διεθνικών και παγκόσμιων οπτικών σε συνδυασμό με τοπικές, τοποθετημένες, έμφυλες και ενσώματες εμπειρίες του χώρου και της αρχιτεκτονικής.
Το μάθημα έχει ως κεντρικό στόχο την εμπέδωση γνώσεων αλλά και την όξυνση της κριτικής σκέψης επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη δυνατή πρόσβαση και εμπλοκή φοιτητριών και φοιτητών στις δραστηριότητες του. Σε αυτή την κατεύθυνση αξιοποιούνται παραδοσιακά εργαλεία παρουσίασης σε συνδυασμό με οπτικοακουστικό υλικό, χρήση πηγών ανοιχτής πρόσβασης και εργαλείων αναζήτησης του διαδικτύου, ενώ καλλιεργείται κουλτούρα διαλόγου μέσα από το κριτικό σχολιασμό κειμένων, συμβολές από προσκεκλημένες/ους ομιλήτριες/ές αλλά και μέσα από ομαδικές εργασίες και παρουσιάσεις. Η ενίσχυση της διαδραστικότητας έχει ένα επιπλέον στόχο: επιχειρεί να αποκαταστήσει τη διαπροσωπική επικοινωνία και το διάλογο σε φυσικό χώρο μετά από μια μακρά περίοδο διδασκαλίας εξ’ αποστάσεως και μέτρων 'κοινωνικής' αποστασιοποίησης εντός και εκτός του πανεπιστημιακού χώρου.
Στο μάθημα συμβάλει με σύντομη παρουσίαση:
Η αξιολόγηση γίνεται με βάση την ενεργή συμμετοχή των φοιτητριών και των φοιτητών στις δραστηριότητες του μαθήματος και βασίζεται στα εξής:
-
35% Γραπτή ομαδική εργασία με προφορική παρουσίαση
Περιλαμβάνει ανάλυση θεωρητικών κειμένων σχετικών με θεματικές του μαθήματος μέσω παρουσίασης οπτικοακουστικού δοκιμίου (5 λεπτών) και παράδοσης γραπτού συνοδευτικού κειμένου (περίπου 2500 λέξεων).
-
55% Τελική γραπτή εξέταση
Υποχρεωτική γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου
-
10% Παρουσία και ενεργή συμμετοχή στο μάθημα
Στις παρουσιάσεις, συζητήσεις και λοιπές δραστηριότητες του μαθήματος
Aggregate (Group), 2012. Governing by Design: Architecture, Economy, and Politics in the Twentieth Century, Pittsburgh, Pennsylvania: University of Pittsburgh Press.
Appadurai, A., 2014. Νεωτερικότητα Χωρίς Σύνορα: Πολιτισμικές Διαστάσεις της Παγκοσμιοποίησης (μτφρ. Κ. Αθανασίου), Αθήνα: Αλεξάνδρεια. [Εύδοξος 22769314 - Λεπτομέρειες]
Bauman, Z. 2009. Ρευστοί Καιροί: Η Ζωή την Εποχή της Αβεβαιότητας, Αθήνα: Μεταίχμιο. [Εύδοξος 24257 - Λεπτομέρειες]
Βαΐου, Ντ. και Χατζημιχάλης Κ., 2012. Ο Χώρος στην Αριστερή Σκέψη, Αθήνα : Νήσος, Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς. [Εύδοξος 22767245 - Λεπτομέρειες]
Βαΐου, Ντ. 2021. Η Αθέατη Εργασία των Γυναικών στη Συγκρότηση της Πόλης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια [Εύδοξος 102075962 - Λεπτομέρειες]
Brown, W. Η Καταστροφή του Δήμου: Η Λαθραία Επανάσταση του Νεοφιλελευθερισμού Αθήνα: Πατάκη. [Εύδοξος 68404493 – Λεπτομέρειες]
Cohen J.-L., 2019. Η Αρχιτεκτονική Μετά το 1889. Με το Βλέμμα στο Μέλλον, Επιμ. Κολώνας Β., Τουρνικιώτης Π., Μτφρ, Μαρτινίδης Π., Αθήνα: University Studio Press. [Εύδοξος 86196631 - Λεπτομέρειες]
Colomina, B., Brennan A., and Kim J. (eds.) 2004. Cold War Hothouses: Inventing Postwar Culture, from Cockpit to Playboy, New York: Princeton Architectural Press.
Crysler, C. G., Cairns S., and Heynen H. (eds.) 2012. The SAGE Handbook of Αrchitectural Theory, Los Angeles: Sage.
Cupers, K. (ed.) 2013. Use Matters: An Alternative History of Architecture. London: Routledge.
Cupers, K., Gabrielsson C., and Mattsson H. (eds.) 2020. Neoliberalism on the Ground: Architecture and Transformation from the 1960s to the Present. University of Pittsburgh Press.
Escobar, A., 2018. Designs for the Pluriverse: Radical Interdependence, Autonomy, and the Making of Worlds, Durham and London: Duke University Press.
Fitz, A., Elke K., and Architekturzentrum W. (eds.) 2019. Critical Care: Architecture and Urbanism for a Broken Planet,Cambridge: MIT Press.
Goldhagen, S. W., and Réjean Legault (eds.) 2000. Anxious Modernisms: Experimentation in Postwar Architectural Culture. Montréal: Canadian Centre for Architecture.
Haddad, E., and Rifkind, D. (eds.) 2014. A Critical History of Contemporary Architecture: 1960-2010, London: Ashgate.
Hale, J., 2000. Building Ideas: An Introduction to Architectural Theory, Chichester: Wiley
Hays M. (ed.) 2000. Architecture Theory since 1968, Cambridge, MA: The MIT Press
Harrison, A.l. (ed.) 2013. Architectural Theories of the Environment: Posthuman Territory. New York: Routledge.
Harvey, D., 2017. Δρόμοι και Τρόποι του Κόσμου: Καπιταλισμός - Χώρος – Τόποι, Αθήνα: Angelus Novus. [Εύδοξος: 68402122 - Λεπτομέρειες]
Harvey, D., 2007. Νεοφιλελευθερισμός: Ιστορία και παρόν, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
Harvey, D., 2021. Χώροι του Νεοφιλελευθερισμού: Μια Θεωρία της Άνισης Γεωγραφικής Ανάπτυξης, Αθήνα: Εκδόσεις ΕΑΠ.[Εύδοξος 102072643 - Λεπτομέρειες]
Jencjs Ch., Kropf K. (eds.) 1997. Theories and Manifestoes of Contemporary Architecture, Chichester: Academy Editions
Karim, F., (ed.) 2018. The Routledge Companion to Architecture and Social Engagement. Routledge.
King, A. D., 2004. Spaces of Global Cultures: Architecture Urbanism Identity, London: Routledge.
Κοτιώνης Ζ., Τζιρτζιλάκης Γ., Μαυροματάκη Μ. (επιμ.) 2015. Συμβιώσεις: Η Aρχιτεκτονική στην Eποχή των Φυσικοπολιτισμών και της Τεχνητής Φύσης. Αθήνα: Καστανιώτης [Εύδοξος: 59397422 - Λεπτομέρειες]
Knox, P., και Pinch, S., 2008. Κοινωνική Γεωγραφία των Πόλεων, Αθήνα: Σαββάλας [Εύδοξος: 8409, Λεπτομέρειες]
Λαλιώτου, Ι., 2015. Ιστορία του Μέλλοντος: Πως ο Εικοστός Αιώνας Φαντάστηκε ένα «Άλλο Κόσμο»; Αθήνα: Ιστορείν / Historein.
Loosen, S., Heynickx, R., & Heynen, H. 2020. The Figure of Knowledge: Conditioning Architectural Theory, 1960s - 1990s. Leuven: Leuven University Press (ανοιχτής πρόσβασης): doi:10.1353/book.78083
Λίποβατς, Θ., Ρωμανός, Β. (επιμ.) 2002. Το Υποκείμενο στην Ύστερη Νεωτερικότητα, Αθήνα: Νήσος
Μπαλαμπανίδης, Δ., Παπατζανή Ε., Πέττας Δ., 2021. Το Airbnb στην Πόλη: Ευκαιρία ή Απειλή. Αθήνα: Πόλις.
Μπραϊντότι, Ρ., 2014. Νομαδικά Υποκείμενα: Ενσωματότητα και Έμφυλη Διαφορά στη Σύγχρονη Φεμινιστική Θεωρία. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος – 50662560, Λεπτομέρειες]
Montaner M. J, 2013. Ιστορία της Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής: Η Αρχιτεκτονική στο Δεύτερο Μισό του 20ού αιώνα. Κινήματα, Ιδέες και Δημιουργοί, Αθήνα: Νεφέλη.
Owen, G. (ed.) 2009. Architecture, Ethics and Globalization. London: Routledge.
Nesbitt, K. Theorizing a New Agenda for Architecture:: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995. Princeton: Princeton Architectural Press, 1996.
Mallgrave, H. F., & Goodman, D. J. 2011. An introduction to Αrchitectural Τheory: 1968 to the Present. New Jersey: John Wiley & Sons.
Παντελίδου, Χ., 2019. Θυρόκλειστες Κοινότητες και Χωροκοινωνικός Αποκλεισμός: Μετασχηματισμοί Μορφής και Νοήματος στον Σύγχρονο Αστικό Χώρο, [Εύδοξος 86196901, Λεπτομέρειες]
Scott, J. C., 1998. Seeing Like a State how Certain Schemes to Improve the Human Condition have Failed, New Haven: Yale University Press.
Sykes, K. 2010. Constructing a New Agenda: Architectural Theory 1993-2009. New York: Princeton Architectural Press.
Σταυρίδης, Σ., 2018. Κοινός Χώρος: Η Πόλη ως Τόπος των Κοινών [Εύδοξος 86196448 Λεπτομέρειες]
Τερζόγλου, Ν. – Ί. 2009. Ιδέες του Χώρου στον Εικοστό Αιώνα, Αθήνα: Νήσος.
Τουρνικιώτης, Π., 2006. Η Αρχιτεκτονική στη Σύγχρονη Εποχή. Ζητήματα Θεωρίας και Κριτικής των Τελευταίων Πενήντα Χρόνων στο Ευρύτερο Πολιτισμικό Πλαίσιο της Σύγχρονης Κοινωνίας, Αθήνα: Futura. [Εύδοξος 21338 - Λεπτομέρειες]
Tsoukala K., Terzoglou N.I., Pantelidou Ch. (eds) 2015. Intersections of Space and Ethos, London and New York: Routledge.
Τριάντης, Λ., 2020. Χωρικός σχεδιασμός, Θεσμικές Μεταρρυθμίσεις και Παγκοσμιοποίηση: Πολιτικές Διεθνούς Ανάπτυξης κατά τη Μετασοσιαλιστική Μετάβαση στην Αλβανία. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος 102070807 - Λεπτομέρειες]
Τσιαμπάος K., 2017. 9+1 Κείμενα για τη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Αθήνα: Επίκεντρο.
Turpin, Etienne. 2013. Architecture in the Anthropocene, Open Humanities Press.
Φωκαΐδης, Π. και Χρονάκη Α. (επιμ.) 2016. Θέσεις της Μνήμης. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος 59395661 - Λεπτομέρειες]
Διαδικτυακές πηγές ανοιχτής πρόσβασης (Ενδεικτικές)
E-flux Architecture - https://www.e-flux.com/architecture/
Architectural Histories - https://journal.eahn.org
ABE Journal - https://journals.openedition.org/abe/
The Avery Review - https://averyreview.com/
Places Journal - https://placesjournal.org
Aggregate - http://we-aggregate.org
The Funambulist - https://thefunambulist.net
Women Writing Architecture - https://womenwritingarchitecture.org
Platform - https://www.platformspace.net
Archetype Blog - Θεωρία - https://www.archetype.gr/blog/katigoria/theoria/1
Environment and Society Portal - https://www.environmentandsociety.org
Guardian – Cities - https://www.theguardian.com/cities
Urban Age - LSE - https://urbanage.lsecities.net
Domus – Sustainable Cities - https://www.domusweb.it/en/sustainable-cities.html
Verso Books - Blog - https://www.versobooks.com/blogs