Το μάθημα προσφέρει γενική θεώρηση των σημαντικών ιδεών στην αρχιτεκτονική (και πολεοδομία) της νεωτερικότητας: από την περίοδο του Διαφωτισμού μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Το μάθημα εστιάζει σε σημαντικές προσωπικότητες, γεγονότα, κτήρια, μελέτες και κείμενα που είναι αντιπροσωπευτικά σημαντικών αρχιτεκτονικών ρευμάτων με ιδιαίτερη έμφαση στα κινήματα του 19ου και 20ου αιώνα. Επιδιώκει την κατανόηση ευρύτερων ιστορικών, πολιτισμικών, πολιτικών και διανοητικών πλαισίων μέσα από τα οποία αναδύεται η «μοντέρνα» αρχιτεκτονική ως πεδίο διαμόρφωσης λόγων και αναπαραστάσεων (για τον άνθρωπο, το σώμα, την κοινωνία, το χώρο, την πόλη, τον πολιτισμό, τη φύση) και ως διευρυμένο πεδίο παρέμβασης στο χώρο και το δομημένο περιβάλλον. Στόχος της οπτικής που υιοθετεί το μάθημα είναι διπλός: πρώτον, να κατανοηθούν οι αρχιτεκτονικές ιδέες και πρακτικές που αναδύθηκαν στην περίοδο της νεωτερικότητας και οι οποίες αναμφίβολα έχουν επηρεάσει κοινωνικές αντιλήψεις, τρόπους σχεδιασμού, και παραγωγής μέχρι τις μέρες μας. Δεύτερον, να γίνουν αντιληπτές οι κοινωνικές, πολιτισμικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές προεκτάσεις της αρχιτεκτονικής και να συνδεθεί η ιστορία της αρχιτεκτονικής με επίκαιρους προβληματισμούς στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και θεωρία.

 

    

 

[, Γνώση, Κατανόηση, Αξιολόγηση]

Το μάθημα έχει ως κεντρικό στόχο την εμπέδωση γνώσεων αλλά και την όξυνση της κριτικής σκέψης μέσα από διαδραστικές μεθόδους επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη δυνατή πρόσβαση και εμπλοκή φοιτητριών και φοιτητών στις δραστηριότητες του. Σε αυτή την κατεύθυνση αξιοποιούνται παραδοσιακά εργαλεία παρουσίασης, χρήση πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού, όπως αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ και ταινίες, και υλικό από το διαδίκτυο. Στο μάθημα καλλιεργείται κουλτούρα διαλόγου μέσα από το κριτικό σχολιασμό κειμένων, σύντομων παρεμβάσεων από προσκεκλημένες/ους ομιλήτριες/ές αλλά και μέσα από ατομικές/ομαδικές εργασίες και παρουσιάσεις. Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριεςαναμένεται να:

• Έχουν εξασκηθεί στη βιβλιογραφική μελέτη της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και στην αξιοποίηση σύγχρονων επιστημονικών συγγραμμάτων, βιβλίων, ακαδημαϊκών άρθρων και διαδικτυακών πηγών.
• Έχουν εξασκηθεί στο να εντάσσουν δημιουργούς, έργα, και κείμενα για την αρχιτεκτονική στο εκάστοτε ιστορικό, κοινωνικό, γεωγραφικό, διανοητικό πλαίσιο.
• Έχουν έρθει σε επαφή με την ερευνητική διαδικασία στο αντικείμενο της αρχιτεκτονικής (διατύπωση ερωτημάτων, αναλυτική σκέψη, και διατύπωση επιχειρημάτων)
• Έχουν ασκηθεί στη συγγραφή κειμένου ακαδημαϊκών προδιαγραφών και στη διαχείριση διαφορετικών πηγών (βιβλιογραφία, ηλεκτρονικές πηγές, οπτικά αρχεία κλπ.) και αναγνωρίζουν τη σημασία της χρήσης αναφορών/παραπομπών.
• Έχουν αναπτύξει κριτική σκέψη και διατύπωση προσωπικών απόψεων μέσα από τον προφορικό και το γραπτό λόγο.
• Έχουν αναγνωρίσει τη σημασία της ιστορικής γνώσης και της θεωρητικής αντίληψης στην ευρύτερη διαπαιδαγώγηση του αρχιτέκτονα.  

Το μάθημα παρουσιάζει όχι μόνο εμβληματικά κτήρια, ιδέες και πρωταγωνιστικές φιγούρες αλλά και σημαντικά κείμενα ιστορικών και θεωρητικών που συγκρότησαν τον ιστοριογραφικό ‘κανόνα’ της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Αναφέρονται επιπλέον πρόσφατες κριτικές προσεγγίσεις που επιχειρούν να τον διευρύνουν. Αμφισβητώντας γραμμικές/τελεολογικές αφηγήσεις, αναδεικνύονται πολλαπλές και σύνθετες ιστορίες της μοντέρνας αρχιτεκτονικής (και πολεοδομίας) όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τις αποικιακές και μετα-αποικιακές εμπειρίες εκτός της Ευρώπης/’Δύσης’. Επίσης, γίνεται αναφορά σε ιστορίες αρχιτεκτονισσών, σχεδιαστριών και γυναικών πολεοδόμων αλλά και κοινωνικών ομάδων και γνώσεων που περιθωριοποιήθηκαν τόσο από την μοντέρνα αρχιτεκτονική όσο και από την ιστοριογραφία της.

Μέσα από την παρακολούθηση του μαθήματος οι φοιτητές και φοιτήτριες θα εξοικειωθούν με τα πιο κάτω ζητήματα:

• Με τις έννοιες της ‘νεωτερικότητας’ ή ‘μοντερνικότητας’ (‘modernity’), ‘εκμοντερνισμού’ (‘modernization’) και ‘μοντερνισμού’ (‘modernism’) και τις διαφορετικές ερμηνείες τους στο εκάστοτε πλαίσιο.
• Την ανάδυση και αποκρυστάλλωση των κύριων ιδεών της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, την εφαρμογή, το μετασχηματισμό σε διαφορετικά πλαίσια και τις προσπάθειες αναθεώρησης τους.
• Την αρχιτεκτονική ως πεδίο στοχασμού που διαμορφώνεται μέσα από κείμενα αρχιτεκτόνων/σσών, ιστορικών, θεωρητικών και διανοητών/τριών.
• Με τις ιστορίες υλικών στη μοντέρνα αρχιτεκτονική, τις αισθητικές/κοινωνικές αξίες που συνδέθηκαν με τη χρήση τους στα κτίρια και στον οικιακό χώρο αλλά και τις κοινωνικές/περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής τους.
• Με την διαμόρφωση παραδειγματικών τόπων της νεωτερικότητας (π.χ. μουσεία, νοσοκομεία, σχολεία, σιδηρόδρομοι, αστικός χώρος) στη δημιουργία των οποίων διασταυρώνεται η μοντέρνα αρχιτεκτονικήκαι πολεοδομία με διαφορετικά επιστημονικά πεδία όπως η ιατρική, η υγιεινή, η αρχαιολογία αλλά και ευρύτερες δημόσιες συζητήσεις.
• Με την εμπλοκή μοντέρνας αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας με μορφές εξουσίας/δύναμης (power), πολιτικές ιδεολογίες, αυταρχικά και δημοκρατικά καθεστώτα.
• Τη μεγάλη σημασία που παίζει το μέλλον αλλά και το παρελθόν στη διαμόρφωση των ιδέων της αρχιτεκτονικής στην νεωτερικότητα.
• Τους πολλαπλούς δρώντες (actors) που εμπλέκονται στο σχεδιασμό και στην διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος.

Βασική επιδίωξη του μαθήματος είναι να καλλιεργήσει την ιστορική, πολιτισμική και κριτική κατανόηση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Συνάμα επιδιώκει να υπογραμμίσει την αυξημένη σημασία της ιστορικής γνώσης και της θεωρητικής αντίληψης στην αρχιτεκτονική συμβάλλοντας στους στόχους του Τμήματος για καλλιέργεια αρχιτεκτόνων καταρτισμένων τεχνικά και εφοδιασμένων με κοινωνική και πολιτισμική ευαισθησία. Μέσα από τις εκπαιδευτικές μεθόδους του μαθήματος αναμένεται να αναπτύξουν οι φοιτήτριες/τες τις αναλυτικές και κριτικές τους ικανότητες και τα κατάλληλα ερευνητικά διανοητικά και εργαλεία για την διαμόρφωση των δικών τους απόψεων και την εμπεριστατωμένη διατύπωση τους σε προφορικό και γραπτό λόγο.

Στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του φετινού μαθήματος συμβάλλουν: 

Νίκος Μαγουλιώτης, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής ETH Zurich
Fabiano Micocci, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΑΜ ΠΘ
Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου, Εξωτερική διδάσκουσα, ΤΑΜ ΠΘ 

Η αξιολόγηση γίνεται με βάση την ενεργό συμμετοχή των φοιτητριών και των φοιτητών στις δραστηριότητες του μαθήματος και περιλαμβάνει ατομικές ασκήσεις, ομαδικές εργασίες και γραπτή εξέταση. (*Περισσότερες οδηγίες θα αναρτηθούν στο eclass):

10% Συμμετοχή σε προγραμματισμένες συζητήσεις
5% Προφορική παρουσίαση κειμένου
5% Ατομική γραπτή άσκηση                                                                           

40% Υποχρεωτική ομαδική εργασία (2-3 ατόμων)
15% Ενδιάμεση παράδοση            
25% Τελική παράδοση

45% Υποχρεωτική τελική γραπτή εξέταση
                                                                 
5% Παρουσία και συμμετοχή στο μάθημα                                            

Frampton, Kenneth. Μοντέρνα Αρχιτεκτονική: Iστορία και Κριτική, Aθήνα: Θεμέλιο, 2009 [1987] [720.9 FRA] [ΕΥΔΟΞΟΣ: 31578]

Cohen, Jean-Louis. Η Aρχιτεκτονική μετά το 1889. Με το Bλέμμα στο Mέλλον. Επιμ. Κολώνας Β., Τουρνικιώτης Π., Μτφρ, Μαρτινίδης Π., Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2020. [724.6 COH] [ΕΥΔΟΞΟΣ: 86196631]

James-Chakraborty, Kathleen. Architecture Since 1400. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2014. (e-class)    

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ/ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

Hall, Stuart και Gieben Bram. Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας: Οικονομία, Κοινωνία, Πολιτική, Πολιτισμός, Αθήνα: Εκδόσεις Σαβάλλα, 2003 [1992]. [303.4 HAL]

Χόμπσμπαουμ, Έρικ (Eric John Hobsbawm), Η Eποχή των Επαναστάσεων 1789-1848, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2002 [1962]. [909 HOB]

-------- Η Eποχή του Kεφαλαίου 1848-1875, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1994 [940.28 HOB]

------- Η Εποχή των Αυτοκρατοριών 1875-1914, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2000. [909.8 HOB]

------- Η Εποχή των Άκρων: Ο Σύντομος Εικοστός Αιώνας, 1914-1991. Αθήνα: Θεμέλιο, 2010. [909.82 HOB] 

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

Cohen, Jean-Louis. Liquid Stone: New Architecture in Concrete, New York: Princeton Architectural Press,2006. [721.044 5 LIQ]

Forty, Adrian, Concrete and Culture: a Material History, London: Reaktion Books. 2016. [721.0445 FOR]

Frampton, Kenneth. Studies in Tectonic Culture: the Poetics of Construction in Nineteenth and Twentieth Century Architecture. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1995. [724.5 FRA]

ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Vidler, Anthony. Histories of the Immediate Present: Inventing Architectural Modernism. Cambridge, MA.: The MIT Press, 2008. [724.6 VID]

Τουρνικιώτης, Παναγιώτης. Ιστοριογραφία της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2002. [724.6 ΤΟΥ]

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙEΣ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Αρχιτεκτονική Θεωρία: Από την Αναγέννηση Μέχρι Σήμερα: 89 δοκίμια για 117 πραγματείες, Αθήνα: Γνώση, 2005. [720.1 ΑΡΧ]

Aggregate (Group), Governing by Design: Architecture, Economy, and Politics in the Twentieth Century, Pittsburgh, Pennsylvania: University of Pittsburgh Press, 2012.

Agrest, Diana Ines, Conway, Patricia, and Leslie Kanes Weisman, eds. Sex of Architecture. New York: H.N. Abrams, 1996. [720.82 SEX] 

Arnold, Dana. Reading Architectural History, London New York: Routledge, 2002. [720.722 ARN]

Bozdoğan Sibel, Panagiοta Pyla and Petros Phokaides. Coastal Architectures and Politics of Tourism: Leisurescapes in the Global Sunbelt. New York: Routledge, 2023.

Cheng, Irene, Charles L. Davis, and Mabel O. Wilson, eds. Race and Modern Architecture: A Critical History from the Enlightenment to the Present. Pittsburgh, Pa.,: University of Pittsburgh Press, 2020.

Colquhoun, Alan. Essays in Architectural Criticism: Modern Architecture and Historical Change. Cambridge: The MIT Press, 1981.

Dovey, Kim. Framing Places: Mediating Power in Built Form. London; New York: Routledge, 2008 [1999] [720.103 DOV]

Forty, Adrian. Words and Buildings: A Vocabulary of Modern Architecture. London: Thames & Hudson, 2004 [2000][724.603 FOR]

Glendinning Miles. Mass Housing: Modern Architecture and State Power-A Global History. London: Bloomsbury Visual Arts, 2021.

Heynen, Hilde and Gulsum Baydar. Negotiating Domesticity: Spatial Productions of Gender in Modern Architecture. London; New York: Routledge, 2005 [720.103 NEG]

Mallgrave Harry Francis. The Companions to the History of Architecture. Chichester West Sussex: John Wiley & Sons. 2017. [720.9 COM]  

Prakash, Vikramaditya, Maristella Casciato, and Daniel E. Coslett, eds. Rethinking Global Modernism: Architectural Historiography and the Postcolonial. New York: Routledge, 2021.

Sokolina, Anna. ed. The Routledge Companion to Women In Architecture. New York: Routledge, 2021. [e-class]

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ

Bergdoll, Barry. European Αrchitecture 1750-1890. Oxford; New York: Oxford University Press, 2000. [724.19 BER]  

Benevolo, Leonardo, Η Πόλη στην Ευρώπη, Αθήνα: Πεδίο, 2019 [307.76094 BEN]

Hall, Peter. Cities of Tomorrow: An Intellectual History of Urban Planning and Design in the Twentieth Century. Oxford: Blackwell, 2002. [307.120 904 HAL]

Harvey, David, Paris, Capital of Modernity. New York: Routledge, 2003. [944.361 07 HAR]

Καρύδης, Δημήτρης. Τα Επτά Βιβλία της Πολεοδομίας. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2006. [711.4 ΚΑΡ]

Καυκούλα, Κυριακή. Η Περιπέτεια των Κηπουπόλεων: Κοινωνική και Περιβαλλοντική Μεταρρύθμιση στην Ευρώπη και την Ελλάδα του 20ου Αιώνα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2007. [307.76 ΚΑΥ]

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Banham, Reyner. Theory and Design in the First Machine Age. London: The Architecture Press, 1960. [Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2008. 724 BAN]

Benevolo, Leonardo. History of Modern Architecture. Cambridge, Mass,: MIT, 2000 [1971] [724 BEN]

Giedion Sigfried. Mechanization Takes Command: A Contribution to Anonymous History. New York: Oxford University Press. 1948.

Giedion, Sigfried. Space, Time, and Architecture: The Growth of a New Tradition. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1967. [720.9 GIE]

Pevsner, Nikolaus. Pioneers of Modern Design from William Morris to Walter Gropius. (London : Penguin, 1991[1936]. [709.034 PEV]

ΚΕΙΜΕΝΑ ‘ΜΑΝΙΦΕΣΤΑ’ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Conrads, Ulrich. Μανιφέστα και Πρoγράμματα της Αρχιτεκτoνικής τoυ 20oύ αιώνα, Αθήνα: Επίκoυρoς, 1977 -  720.1 CON)

Eigen Edward and Joan Ockman. Architecture Culture 1943-1968: A Documentary Anthology. New York NY: Rizzoli, 2007.

Jencks, Charles και Kropf, Karl. Theories and Manifestoes of Contemporary Architecture, Cambridge, Massachusetts: Academy Press. 2006.

Le Corbusier. Για μια Aρχιτεκτονική. Αθήνα: Εκκρεμές, 2004. [720 LE]

Loos, Adolf. Διάκοσμος και Έγκλημα. Αρχιτεκτονική. Αθήνα: Νήσος, 2021. [720.92 LOO]  

Διαδικτυακές πηγές (Ενδεικτικές)

E-flux Architecture: https://www.e-flux.com/architecture/
Canadian Center for Architecture https://www.cca.qc.ca/en/articles
Aggregate http://we-aggregate.org
ABE Journal: Architecture Beyond Europe https://journals.openedition.org/abe/?lang=en   
Architectural Histories https://journal.eahn.org
Journal of Architecture https://www.tandfonline.com/journals/rjar20
JSAH https://www.jstor.org/journal/jsociarchhist
Journal of Architectural Education https://www.tandfonline.com/loi/rjae20  

https://eclass.uth.gr/courses/ARCH_U_282/