επικουρική διδασκαλία: Αφροδίτη Μαραγκού, υποψήφια διδάκτωρ
Ενώ ένα από τα μείζονα ζητήματα του δημόσιου βίου και διαλόγου στη χώρα μας αποτελεί η μετανάστευση και, ταυτόχρονα, ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας περνάει στην “κατάσταση του πρόσφυγα”, τα σχεδιαστικά, υλικά και μνημονικά χαρακτηριστικά αυτού του φαινομένου έχουν ελάχιστα μελετηθεί.
Υπ’ αυτήν την έννοια, το μάθημα επιλογής “Αρχιτεκτονικές και Καλλιτεχνικές Πρακτικές Ι” θα επικεντρωθεί στη διερεύνηση, στην καταγραφή και την τεκμηρίωση της χωρικής υλικής συνθήκης στην οποία ζουν μια σειρά μετακινούμενοι πληθυσμοί στη χώρα μας. Και πιο συγκεκριμένα: θα επιχειρηθεί ένα είδος αρχαιολογίας των μεταναστεύσεων μέσα από την μελέτη των ελάχιστων αντικειμένων που οι άνθρωποι αυτοί επιλέγουν να φέρουν μαζί τους στις παρατεταμένες και αντίξοες μετακινήσεις τους, καθώς και εκείνων που έχουν δημιουργήσει στις νέες διαμονές τους. Τα οποία, είτε έχουν συναισθηματική (affective) και αναμνηστική διάσταση, είτε αποτελούν πρώτη ύλη για διάφορες αυτοσχέδιες επινοήσεις επιβίωσης. Επίσης, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι ως επί το πλείστον πρόκειται για πληθυσμούς που οι διακρίσεις “ φύση/κοινωνία”, “ υποκείμενο/αντικείμενο” –αυτή “η μεγάλη ύποπτη φαντασίωση του μοντέρνου κόσμου”, όπως την αποκαλεί ο Bruno Latour– δεν έχουν την ίδια σημασία που απέκτησαν στον Δυτικό πολιτισμό.
Έτσι, αν μέχρι σήμερα είχαμε συνηθίσει να συνδέουμε την αρχαιολογία με τη στρωματοποίηση του εδάφους και το σκάψιμο της γης, στην περίπτωση αυτή μετατοπίζουμε το ενδιαφέρον σε μια αρχαιολογία των αντικειμένων. Δηλαδή μια αρχαιολογία εκείνου που δεν διαθέτει σταθερό έδαφος, μια αρχαιολογία του αν-εδαφικού ή του “εξωεδαφικού”, όπως ορίζει ο Giorgio Agambenτη νέα αυτή συνθήκη “όπου το εξωτερικό και το εσωτερικό είναι απροσδιόριστα”. Να γιατί, πέρα από κάθε εκδήλωση ανησυχίας ή αλληλεγγύης, το φαινόμενο της μετανάστευσης “αποδιαρθρώνει την παλιά τριάδα κράτος/έθνος/έδαφος” και μας δίνει τη δυνατότητα “για μια ανανέωση των κατηγοριών μας, την οποία δεν μπορούμε να αναβάλλουμε άλλο.
Ποια είναι, λοιπόν, τα αντικείμενα που οι άνθρωποι αυτοί φέρουν και παράγουν στις μετακινήσεις τους και τα οποία είναι ταυτόχρονα “σημασιολογικά” (δηλαδή, “φέρουν σημασία” ανεξάρτητη από το πλαίσιο) και “επεισοδικά” (σε ιδιαίτερη σχέση με το πλαίσιο); Πώς μπορούμε να καταγράψουμε και να κατανοήσουμε σήμερα τη σημασία που έχουν αυτά τα αντικείμενα, στο πλαίσιο της “αντικειμενόστροφης” (object oriented) φιλοσοφίας, της “αρχαιολογίας των αισθήσεων” και της μελέτης των διαφόρων μορφών μη γλωσσικής έκφρασης; Πως μπορούμε να αναπαραστήσουμε αυτές τις ευάλωτες πρακτικές ζωής και τα μνημονικά ή υλικά τους ίχνη; Ποιες αρχιτεκτονικές μεθοδολογίες και καλλιτεχνικές πρακτικές μπορούμε να αναπτύξουμε για την μελέτη αυτού του φαινομένου, αποφεύγοντας τη συναισθηματική ρητορική και την αισθητικοποίηση μιας τόσο τραγικής εμπειρίας;
Το μάθημα θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με το Victoria Square Project, το “εν προόδω” συλλογικό έργο του αμερικανού καλλιτέχνη Rick Lowe, το οποίο ξεκίνησε με αφορμή την documenta 14, δίνοντας προτεραιότητα στη συνεργασία με τους ανθρώπους, στη φροντίδα των αδύναμων κοινωνικών ομάδων και στην ιδιαίτερη ιστορική και πολυπολιτισμική δυναμική της Πλατείας Βικτωρίας.
Arjun Appadurai, Νεωτερικότητα χωρίς σύνορα. Πολιτισμικές διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης, μετάφραση: Κώστας Αθανασίου, επιμέλεια: Αθηνά Αθανασίου, Αλεξάνδρεια, 2014
Hannah Arendt, Giorgio Agamben, Enzo Traverso, Εμείςοιπρόσφυγες. Τρία κείμενα, μετάφραση: Κώστας Δεσποινιάδης, Άκης Γαβριηλίδης, Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2015.
Τάσος Βρεττός, Τ(ρ)όποι λατρείας, επιμέλεια: Νάντια Αργυροπούλου, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Μουσείο Μπενάκη, 2015.
James Clifford, Jeremy Coote, Hal Foster, Alfred Gell, Peter Gow, George Marcus, Howard Morphy, Fred Myers, Joanna Overing, Ελπίδα Ρίκου, James Weiner, Ανθρωπολογία και σύγχρονη τέχνη, Ελπίδα Ρίκου, Αλεξάνδρεια, 2013.
Maurizio Ferraris, Documentalità. Perché è necessario lasciar trace, Laterza, 2009 (English Translation: Documentality. Why It Is Necessary to Leave Traces, Translated by Richard Davies, Oxford University Press, 2012).
Maurizio Ferraris, Manifesto del nuovo realismo, Laterza, 2012 (English Translation: Manifesto of New Realism, Translated by Sarah De Sanctis, Suny Press 2014).
Bruno Latour, Ουδέποτε υπήρξαμε μοντέρνοι. Δοκίμιο συμμετρικής ανθρωπολογίας, μετάφραση: Φώτης Τερζάκης, Σύναλμα, 2000.
Bruno Latour, Christophe Leclercq (eds), Reset Modernity!, MIT Press, ZKM Center for Art and Media, Karlsruhe, 2016.
Ζακ Ντερριντά, Περί φιλοξενίας, επιμέλεια: Αν Ντυφουρμαντέλ, μετάφραση: Βαγγέλης Μπιτσώρης, Εκκρεμές, 2006.
Μαρία Παπαδημητρίου, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, συνεργάτης: Βασιλική-Μαρία Πλαβού, Extraterritoriality: Migratorius City Ι. Piraeus Fragments, 2016: http://migratoriuscity.tumblr.com/
Maria Papadimitriou, Temporary Autonomous Museum for All (T.A.M.A.), επιμέλεια: ΈφηΣτρούζα, Futura, 2004.
Ronald Rael, Borderwall As Architecture. A Manifesto for the U.S.-Mexico Boundary, University of California Press, 2017.
Μισέλ ντε Σερτώ, Επινοώντας την καθημερινή πρακτική. Η πολύτροπη τέχνη του πράττειν, μετάφραση: Κική Καψαμπέλη, Σμίλη, 2010.
Susan Sontag, Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων, μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας, Scripta, 2003.
Γιάννης Χαμηλάκης, Η αρχαιολογία και οι αισθήσεις. Βίωμα, μνήμη και συν-κίνηση, μετάφραση: Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2015.