Το θεωρητικό αυτό μάθημα έχει ως στόχο στο ενεργό άνοιγμα των φοιτητών της αρχιτεκτονικής προς το τοπίο, πέρα από τις πολύ διαδεδομένες προκατασκευασμένες ιδέες που μας διαχωρίζουν από αυτό.
Το τρίπτυχο ‘φύση’ , ‘ύπαιθρος’ και ‘πόλη’ παρακολουθείται ως προς τις σχέσεις μεταξύ των μερών του διαχρονικά και σε διαφορετικές πλευρές του πλανήτη Γη.
Τα γνωστικά πεδία της θεωρίας του τοπίου που θίγει το μάθημα είναι οι εξής:
Θεμελιώδεις έννοιες του τοπίου / Founding landscape notions
Aνθρωπολογία του τοπίου / Landscape Anthopology
Σύγχρονες & Ιστορικές θεωρήσεις του τοπίου / Contemporary & Historic Landscapes
Αρχαιολογία του τοπίου / Landscape Archaeology
Tοπιακή πολεοδομία, Αγροτική Πολεοδομια, Αστική Φύση / Landscape Urbanism, Agro-Urbanism, Urban Nature
Αυτόχθονες πρακτικές και αποδιάρθρωση αποικιοκρατικών αφηγήσεων/ indigenous practices & dismantling of colonial narratines
Μέσα από την συμμετοχή στην ομαδική κριτική συζήτηση, διευρύνεται η κατανόησή μας για το πως μπορούμε να σταθούμε εμείς οι αρχιτέκτονες: ως συνειδητά δρώντες και δρώσες, ενεργά συμμέτοχοι και συμμέτοχες στο τοπίο. Παράλληλα οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα διερευνήσουν και θα χρησιμοποιήσουν στις εργασίες τους τις έννοιες-κλειδιά του μαθήματος. Έτσι μυούνται σε πτυχές της θεωρίας του τοπίου, που μπορούν να λάβουν τον ρόλο καταλυτών περαιτέρω συγκρότησης της αρχιτεκτονικής τους κριτικής σκέψης.
Το θεωρητικό αυτό μάθημα αναμένεται να επιτύχει το άνοιγμα των φοιτητών και φοιτητριών της αρχιτεκτονικής προς το τοπίο, ένα πεδίο συγκρότησης και συνύπαρξης σύνθετων διεργασιών.
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και φοιτήτριες θα:
• Είναι σε θέση να αντιληφθούν το τοπίο ως διαρκώς μεταβαλλόμενο, αφενός ως προς τα ανόργανα και βιολογικά μέρη του, και αφετέρου όσο αφορά τα πολιτισμικά ίχνη σε αυτό
• Έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν υπ’ όψη τους –θεωρητικά- την σημασία του σχεδιαστικού τους αποτυπώματος ως αρχιτεκτόνων σε σχέση με την ανθρωπόκαινο περίοδο, τις μη αντιστρεπτές μεταβολές στο τοπίο, την κλιματική αλλαγή
• Έχουν συνειδητοποιήσει ως ένα βαθμό την εμπειρική διάσταση της επιτόπιας παρατήρησης του τοπίου ‘εκ των έσω’ σε αντιδιαστολή με την παρατήρησή του από απόσταση ασφαλείας και από θέση ισχύος
• Έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν μέσα από διαγράμματα δημιουργημένα από πολλαπλά μέσα [λ.χ. κείμενα, μακέτες, σχέδια, video, ηχιτικά αρχεία, εικόνες] τον τρόπο που αντιλαμβάνονται κάποιο βιωμένο από εκείνους τοπίο
• Θα έχουν την άνεση να τοποθετηθούν κριτικά απέναντι σε αποδόσεις του τοπίου επιλεγμένες μέσα από την ιστορία της τέχνης, την λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, την φωτογραφία, τα πολυμέσα, ιστορικά κείμενα, χάρτες …
• Θα έχουν έρθει σε μια πρώτη επαφή με τις διεθνείς συμβάσεις και πλαίσια προστασίας που αφορούν το τοπίο, το πολιτισμικό τοπίο και τους οικοτόπους, και κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία του περιεχομένου τους, όπως: Ευρωπαϊκή Σύμβαση Τοπίου, Διακήρυξη του Ρίο-1992, Διακήρυξη για την Βιοποικιλότητα-1992, δίκτυο Natura της Ε.Ε., Historic Urban Landscapes –Unesco.
Στα πλαίσια των διαλέξεων/συζητήσεων θα διερευνηθούν ενδελεχώς:
- η πολύπτυχη σχέση του τοπίου με τον χρόνο, τις διεργασίες, τις πρακτικές, τις κυκλικές και τις μη αντιστρεπτές μεταβολές
-η προσέγγιση της έννοιας της ‘ένταξης’ και του συγκείμενου [context] μέσα από την ενεργοποίηση εμπειρικών, αισθητηριακών, διαχρονικών, και εκτατικών προσεγγίσεων
-οι συσχετισμοί του τοπίου με την χωρική επικράτεια και τα συστήματά της – οικοσυστήματα, ανθρωπογενείς δομές – , αλλά και το άυλο φαντασιακό που συνδέεται μαζί της
-η ‘φύση’ ως πολιτισμική κατασκευή την εποχή του Ανθρωπόκαινου
- η σχέση πόλης και υπαίθρου, οι ζώνες επαφής τους, οι κατευθύνσεις συνύπαρξής τους
Η εργασία αξιολογείται με 75% του βαθμού, ενώ η ενεργή συμμετοχή στο μάθημα με 25%
Παραδοτέα είναι
1 εργασία που αναπτύσσεται ως καταλύτης για ομαδική συζήτηση στα μαθήματα, και την οποία θα έχουν επεξεργαστεί στην τάξη και κατ’ ιδίαν οι φοιτητές και φοιτήτριες έως την ολοκλήρωσή της. Η εργασία, η οποία αποτελεί το τελικό παραδοτέο, πρέπει να συνίσταται σε ένα από τα παρακάτω :
1-εμπειρική χαρτογράφηση ενός υπαρκτού οικείου ή ανοίκειου, αστικού – περιαστικού- χώρου και πολυαισθητηριακή απόδοσή του [μέσω μακετών, ηχογραφήσεων, βίντεο, μικτές τεχνικές κτλ] ,
ή
2-θεωρητική προσέγγιση και διερεύνηση μέσω βιβλιογραφικής έρευνας και άλλων μέσων [λ.χ. συνεντεύξεις] ενός θέματος σχετικού με τα όσα καταπιάνεται το μάθημα, βάσει σχετικής βιβλιογραφίας και έρευνας πεδίου
ή
3-συνδυασμένη έρευνα –πολυαισθητηριακή, εικαστική και θεωρητική- και απόδοσή της προσέγγισης που προτείνεται με μικτές τεχνικές.
Ως υποχρεωτική ορίζεται η βιβλιογραφία θα συζητείται κατά τη διάρκεια των μαθημάτων:
Corboz A. (1983): The Land as Palimpsest. In: Diogenes #121, pp12-34
Corcoran, P.L., Jazvac, K. (2020):The consequence that is plastiglomerate. Nat Rev Earth Environ 1, 6–7. https://doi.org/10.1038/s43017-019-0010-9
Easterling K. (2107): Medium Design. [llecture] Strelka Institute/Институт Стрелка Giannisi P. (2006): Récits des Voies. Chant et Cheminement en Grèce Antique. RhoneAlpes : Editions Jerome Millon
Hamilton C, Grinevald J.: Was the Anthropocene anticipated? Στο: The Antropocene Review, pp1-14, (2015). DOI: 10.1177/2053019614567155 anr.sagepub.com
Haraway, D. (2015): Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene: Making Kin. In: Environmental Humanities, vol.6. pp.159-165
Κοτιώνης Ζ. (2009): Τοπολογίες της «Εξεσωτερικότητας». Στο: Μανωλίδης Κ., Καναρέλλης Θ. [επιμ.] : Η Διεκδίκηση της Υπαίθρου / Φύση αι Κοινωνικές Πρακτικές στη Σύγχρονη Ελλάδα. Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών/ εκδόσεις Ίνδικτος. [σελ.207-221].
Latour B. (2011): Waiting for Gaia. Composing the common world through arts and politics. /a lecture at the French Institute, London./ www.bruno-latour.fr/article
Bird-Rose D. (2001): Sacred Site, Ancestral Clearing and Environmental Ethics. In: Rumsey A., Weiner J.F.: Space, Narrative and Knowledge in Aboriginal Australia and Papua New Guinea. Hawaii: University of Hawai’I Press.
Conophagos C. [1980]: Le Laurium Antique et la technique grecque de la production de l’argent. Athènes: Ekdotiki Hellados, σελ56
Conwell D. H. (2008): Connecting a City to the Sea the History of Athenian Long Walls. Leiden; Boston: Brill / Mnemosyne Supplements 293
Deleuze G., Guattari F. (1987): A Thousand Plateaus /capitalism and schizophrenia. [Μετάφραση: Massumi B.] Minneapolis: University of Minnesota Press.
Descola P. (2006): Beyond Nature and Culture. In: Proceedings of the British Academy Volume 139, 2005 Lectures. London: British Academy Publication. pp 137-155.
Foucault Μ. (1993): Οι Λέξεις και τα Πράγματα. Μία Αρχαιολογία των επιστημών του Ανθρώπου. Γνώση: Αθήνα
Gombrich E.H.(2004): Η Αναγεννησιακή Θεωρία της Τέχνης και η Ανάδυση του Τοπίου. [μτφ. Δασκαλοθανάσης Ν.]. Στο: Καββαθάς Δ. [επιμ]: Georg Simmel, Joachim Ritter, Ernst H. Gombrich / Το Τοπίο. Αθήνα: Ποταμός. Σελ. 9-31
Jacob C. (2006): The Sovereign Map. Theoretical Approaches in Cartography throughout History. Chicago: The University of Chicago Press
Κουζούπη Ασπασώ (2017) : ’Φυσικά’ Τοπία της Ομηρικής Οδύσσειας: Διερευνώντας τις Δομές και τα Όρια των Πολιτισμικών Εναποθέσεων στην Πορεία του Νόστου του Οδυσσέα. [Διδακτορική Διατριβή, επιβλέπουσα: Δρ. Βάνα Τεντοκάλη, Ομότιμη Καθηγήτρια.] Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ.
Lévy-Strauss C. (1952): Race et Histoire. Paris : Denoël / Unesco Mc Harg I. (1992): Design with Nature. New York: natural History Press / John Wiley and Sons.
Montaigne [de] M. (2008) : Des Cannibales. Paris : folio-plus classiques, Gallimard.
Μωραΐτης Κ. (2016): Η Θεώρηση του Τοπίου κεντρική για τη συγκρότηση του Πολιτισμού. [κεφάλαιο βιβλίου]. Στο: Μωραΐτης Κ. : Η Τέχνη του Τοπίου. [ebook] Athens:Hellenic Academic Libraries Link. http://hdl.handle.net/11419/2623
Murray Shafer R. (1994): The Soundscape: our Sonic Environment and the Tuning of the World. Rochester, Vermont: Destiny Books
Λαμπράκη-Πλάκα Μ. (1988): Οι Πραγματείες περί Ζωγραφικής: Αλμπέρτι και Λεονάρντο. Ηράκλειο Κρήτης: Βικελαία Ιστορική Βιβλιοθήκη, Φιλολογικές και Ιστορικέ; Σπουδές.
Olwig K. R. (1996): Environmental History and the Construction of Nature and Landscape: The case of the ‘Landscaping’ of the Jutland heath. in: Environment and History 2, no1, Lammi Symposium Special issue. Pp. 15-38.
Ponte A. (2017): Desert Testing. Ile de France: Tracés. Editions B2, collection Design.
Πετράρχης (2008): Η Ανάβαση στο Όρος Βεντού. [μτφ. Αμπατζοπούλου Φ.]. Αθήνα: Άγρα.
Prigogine I., Stengers I. (1986): Τάξη Μέσα από το Χάος/ Ο Νέος Διάλογος του Ανθρώπου με τη Φύση. (μτφ: Λογιωτάτου Μ. ). Αθήνα: Κέδρος.
Ritter J. (2004): «Το Τοπίο/ η λειτουργία του αισθητικού στην νεώτερη κοινωνία» [μτφ: Αναγνώστου Λ.] . Στο: Καββαθάς Δ. [επιμ]: Georg Simmel, Joachim Ritter, Ernst H. Gombrich / Το Τοπίο. Αθήνα: Ποταμός. Σελ. 33-97
Romm J. (1992): The Edges of the Earth in Ancient Thought. Princeton-New Jersey: Princeton University Press Sauer C.O. (1996): The Morphology of Landscape. In: Agnew J. et al. [eds]: Human Geography: An Essential Anthology. Cambridge, Mass: Blackwell. [pp.296-315]
Secchi B. (2012) : Palinsesti Infrastutturali, στο: Ferlenga A. et al [ed] : L’ Architettura del Mondo. Infrastrutture, Mobilita, Nuovi Paesaggi. Μιλάνο: La Triennale Di Milano, Editrice Compositori
Stokman A. (2013b): On Designing Infrastructure Systems as Landscape. In: Girot C., Freytag A. et al. [eds.] Topology / Topical Thoughts on the Contemporary Landscape. Berlin: jovis Verlag GmbH
Tuan Y.-F. (1977): Space and Place. The Perspective of Experience. Minneapolis, London: University of Minnesota Press.
Τζιρτζιλάκης Γ. (2010): “Ο Αθηναίος χωρικός. Η γεωργία ως μετα-μητροπολιτική συνθήκη. Θέσεις για την οικολογική διάχυση και την πόλη-έδαφος”, στο Φοίβη Γιαννίση, Ζήσης Κοτιώνης (επιμ.), Κιβωτός. Παλαιοί σπόροι για νέες καλλιέργειες, 12η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής Biennale της Βενετίας, Ελληνική Συμμετοχή, Υπουργείο Πολιτισμού, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας
Vernadsky V. I. (2012 /1938): The Transition from the Bioshpere to the Noösphere /excerpt from: Scientific Thought as a Planetary Phenomenon. [trans. Jones W.]. http://www.21stcenturysciencetech.com Vernadsky V. I. (1997): Scientific Thought as a Planetary Phenomenon. [trans. Starostin B. A.]. Moscow: Nongovernmental Ecological V. I. Vernadsky Foundation.
Von Humboldt A. (2005): Cosmos / A Sketch of the Physical Description of the Universe, Vol.1. [trans. Otte E.C.] New York: Harper & Brothers. Project Gutenberg e-Book / from the edition [1858] Harper & Brothers. Waldheim C. (2010): Notes Toward a History of Agrarian Urbanism. Places Journal, November 2010. Accessed 14 May 2021. https://placesjournal.org/article/history-ofagrarian-urbanism
παλίμψηστες δομές Κατάρριψη διπόλου 'φύση'-πολιτισμος Εμπειρική χαρτογραφική διαδικασία