Μελλοντικές Μεθοδολογίες Σχεδιασμού / Μεθοδολογίες Σχεδιασμού του Μέλλοντος
“Design always presents itself as serving the human but its real ambition is to redesign the human”
Beatriz Colomina & Mark Wigley, Are we Human? Notes on an Archaeology of Design.
David Benjamin - The Living, New York, 2014. Hy-Fi
Μετά από μια συνοπτική παρουσίαση των παραδοσιακών μεθοδολογιών σχεδιασμού (πρόγραμμα χρήσεων, μορφολογική ανάλυση, τυπολογική προσέγγιση, geniuslociκαι πλαίσια ένταξης, κτλ.), οι οποίες αποτελούν θεμελιώδεις βάσεις στην αρχιτεκτονική, το μάθημα θα εστιάσει στην παρουσίαση αλλά και στην ανάπτυξη καινοτόμων μεθοδολογιών σχεδιασμού, οι οποίες προσαρμόζονται στη μεταβλητότητα των σύγχρονων τεχνοπολιτικών, τεχνοκοινωνικών και τεχνοπολιτισμικών δυναμικών. Από τη μια δηλαδή στόχος είναι να παρουσιαστούν παραδείγματα και πρακτικές που απαντούν στις σύγχρονες μεταβαλλόμενες προκλήσεις και από την άλλη να ενθαρρυνθούν οι φοιτητές να αναπτύξουν τις δικές τους, πρωτότυπες μεθοδολογίες, συνδυάζοντας κριτική σκέψη και δημιουργικότητα, επιλέγοντας τα κατάλληλα εργαλεία για να διαχειριστούν ένα περιβάλλον που είναι εγγενώς ασταθές και αλληλένδετο.
Το μάθημα έρχεται να απαντήσει σε μια κρίσιμη ερώτηση: πώς σχεδιάζουμε για το άγνωστο; Σε ένα πλαίσιο όπου η κλιματική κρίση, οι κοινωνικές αδικίες/ασυμμετρίες, και οι τεχνολογικές αλλαγές οδηγούν σε νέες μορφές κατοίκησης του πραγματικού, του φανταστικού και του ψηφιακού, οι παραδοσιακές αρχές του σχεδιασμού αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Αντίθετα, απαιτούνται νέα, ευέλικτα, διαλογικά μοντέλα που να μπορούν να αγκαλιάσουν την αστάθεια και την αβεβαιότητα ως δημιουργικές δυνάμεις. Η αρχιτεκτονική μετατρέπεται έτσι σε ένα μέσο, μέσω του οποίου οι φοιτητές θα μάθουν να επαναπροσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ του υλικού και του άυλου, της μνήμης και της λήθης, της παράδοσης και της καινοτομίας.
Οι φοιτητές ενθαρρύνονται να αμφισβητήσουν τις παραδοσιακές αρχές και να πειραματιστούν με νέες μορφές σχεδιασμού που δεν αντανακλούν τις ηγεμονικές θέσεις, αλλά που αντλούν έμπνευση από άτυπες, συλλογικές και πειραματικές πρακτικές. Μέσα από αυτή την προσέγγιση, ο σχεδιασμός αποκτά μια νέα διάσταση, όχι ως ένα μέσο προβολής της σταθερότητας και της συνέχειας, αλλά ως μια πράξη διαρκούς αναδιαμόρφωσης και ανακάλυψης. Σε αυτό το πλαίσιο, το μάθημα εισάγει τις έννοιες του σχεδιασμού ως δημιουργικής διαπραγμάτευσης, όπου τα όρια μεταξύ του ανθρώπινου και του μη-ανθρώπινου, του φυσικού και του ψηφιακού, γίνονται όλο και πιο ασαφή. Η έρευνα και ο πειραματισμός παρέχουν στους φοιτητές την ευκαιρία να αναπτύξουν ένα νέο λεξιλόγιο σχεδιασμού που ανταποκρίνεται στις σύνθετες προκλήσεις της εποχής μας.
Συνοπτικά, μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές αναμένεται:
o Να αναγνωρίζουν τις διαφορετικές σχεδιαστικές διαδικασίες και μεθοδολογίες στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.
o Να ενισχύσουν την κριτική τους ικανότητα σε θεωρητικά και ιστορικά ζητήματα μεθοδολογιών αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.
o Να ενισχύσουν την κριτική τους σκέψη και να αναστοχαστούν σχετικά με τη συνεχή εξέλιξη των διαδικασιών σχεδιασμού.
o Να διατυπώνουν τις θέσεις τους πάνω σε γενικά και ειδικά θέματα μεθοδολογίας του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με τη μορφή κειμένου ή/και εικόνας (δοκίμιο, σχέδια, διαγράμματα, κολάζ, μακέτα κτλ.).
o Να έχουν την ικανότητα να αναπτύξουν πρωτότυπες μεθοδολογίες σχεδιασμού που ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες και ρευστές τεχνοπολιτισμικές, τεχνοκοινωνικές, τεχνοπεριβαλλοντικές συνθήκες.
o Να έχουν την ικανότητα να ενσωματώσουν πολυεπίπεδες έννοιες, όπως αυτές της φροντίδας και επιμέλειας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, δημιουργώντας χώρους που προάγουν τη βιωσιμότητα και τη συμπερίληψη.
Στη σύγχρονη ιστορία της αρχιτεκτονικής αναδύεται το εξής παράδοξο: τα κυρίαρχα παραδείγματα σχεδιασμού πραγματεύονται τη δημιουργία σταθερών μορφών και συστημάτων έχοντας ως στόχο να εξυπηρετήσουν πραγματικότητες που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση, σε συνεχή ανασχηματισμό. Στη μετα-ανθρώπινη εποχή, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός οφείλει να προσαρμόζεται σε συνθήκες ρευστότητας και αβεβαιότητας, κοινωνικών μετασχηματισμών και περιβαλλοντικών αλλαγών, ενσωματώνοντας έννοιες όπως η συμμετοχικότητα, η βιωσιμότητα, η διασυνδεσιμότητα, η φροντίδα, η ευελιξία και η μεταβλητότητα, για να δημιουργήσει χώρους που ανταποκρίνονται στις προκλήσεις του μέλλοντος. Το μάθημα «Μελλοντικές Μεθοδολογίες Σχεδιασμού / Μεθοδολογίες Σχεδιασμού του Μέλλοντος»καταδεικνύει την έννοια της ρευστότητας ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό στις πρακτικές σχεδιασμού του χώρου: της ρευστότητας των πρακτικών, των εργαλείων και των αποφάσεων που συνθέτουν τον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Ο αρχιτέκτονας δεν είναι πλέον μόνο ένας δημιουργός κλειστών χώρων/αντικειμένων, αλλά ένας συντονιστής δυναμικών σχέσεων που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση του ανθρώπινου και του μη-ανθρώπινου, του ψηφιακού και του φυσικού.
Το μέλλον του σχεδιασμού είναι δεμένο με τον σχεδιασμό του μέλλοντος ~ όχι ενός μέλλοντος προμελετημένου ή προδιαγεγραμμένου, αλλά ενός μέλλοντος πειραματικού. Μια συμπεριληπτική προσέγγιση του σχεδιασμού περιλαμβάνει ένα σύνολο τεχνικών και επιστημονικών ζητημάτων, αλλά ταυτόχρονα και ένα σύνολο κοινωνικών, ανθρωπιστικών, τεχνολογικών, έμψυχων και άψυχων δραστών. Το ζήτημα του τι είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί στον σχεδιασμό και τι όχι δεν αφορά μόνο τα κυρίαρχα μοντέλα παραγωγής αρχιτεκτονικού έργου αλλά και μια πλουραλιστική συμμετοχή από ένα δίκτυο ανθρώπων και πραγμάτων. Με τον τρόπο αυτό, το αντικείμενο και κατ’ επέκταση η μεθοδολογία σχεδιασμού του νοείται ως δυναμική οντότητα, η οποία συσχετίζεται με το συνολικό δίκτυο της σύγχρονης κουλτούρας και επιπλέον διαμορφώνει τις κοινωνικές και χωροχρονικές πτυχές της.
Το μάθημα συνδυάζει θεωρητικές διαλέξεις, πρακτικές ασκήσεις και ομαδικές συζητήσεις. Οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τις δικές τους μεθοδολογίες μέσα από συνεργασία και κριτική ανταλλαγή ιδεών. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος, οι φοιτητές θα ασκηθούν σε κριτική ανάλυση υπαρχόντων σχεδιαστικών μεθοδολογιών μέσα από την παρουσίαση πρακτικών παραδειγμάτων και θεωρητικών / μεθοδολογικών εργαλείων, προτείνοντας παράλληλα νέες προσεγγίσεις που ανταποκρί-νονται στις σύγχρονες ανάγκες. Συγκεκριμένα οι ενότητες του μαθήματος έχουν ως εξής:
Ενότητα 1. Εισαγωγή στο Μάθημα – Μεθοδολογίες Σχεδιασμού – Ιστορικό και Θεωρητικό πλαίσιο - Κριτική Ανάλυση (διάρκεια 3 εβδομάδες)
Ενότητα 2. Χώροι σε κίνηση: Ευελιξία και Ρευστότητα στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 3. Θεωρίες της Φροντίδας στον Σχεδιασμό (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 4. Θεωρίες Επιμέλειας και Διαχείρισης Ρευστών Περιβαλλόντων (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 5. Συμμετοχικός Σχεδιασμός καιΣυλλογικές/ Άτυπες Πρακτικές (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 6. Χώρος και Χρόνος: Μεταβλητότητα σε Κλίμακα και Διάρκεια (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 7. Πειραματισμός με Υλικά και Διαδικασίες (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 8. Τεχνολογία και Ευφυείς Χώροι (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 9. Βιωσιμότητα και Κυκλική Οικονομία στον Σχεδιασμό (διάρκεια 1 εβδομάδα)
Ενότητα 10. Διορθώσεις και Τελική Παρουσίαση Ασκήσεων (διάρκεια 3 εβδομάδες)
Άσκηση Α
Οι φοιτητές καλούνται να επιλέξουν ένα υπάρχον κτήριο/χώρο/αντικείμενο οποιασδήποτε κλίμακας, να αναλύσουν τις βασικές αρχές που διέπουν τον σχεδιασμό του και να προσεγγίσουν κριτικά τις λειτουργίες του με βάση τις αρχές της ρευστότητας και της προσαρμοστικότητας. Η ανάλυση θα περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο το κτήριο/χώρος/αντικείμενο εξυπηρετεί τις σημερινές ανάγκες και τυχόν προτάσεις μεταμόρφωσης ώστε να ανταποκρίνεται σε νέες, μεταβαλλόμενες συνθήκες.
Άσκηση Β
Με βάση τον χώρο ή αντικείμενο που επέλεξαν στην πρώτη άσκηση, οι φοιτητές θα δημιουργήσουν ένα Ημερολόγιο Σχεδιασμού (φυσικό ή ψηφιακό ή συνδυασμός και των δύο) που θα καταγράφει τη διαδικασία της σκέψης τους, τις αναθεωρήσεις και τα πειράματα που πραγματοποιούν για τον επαναπροσδιορισμό του χώρου/αντικειμένου. Το ημερολόγιο αυτό θα χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να αναπτύξουν τη δική τους νέα μεθοδολογία σχεδιασμού και μπορεί να περιλαμβάνει: σχέδια, διαγράμματα, εικόνες, κείμενα, τρισδιάστατα μοντέλα, κολάζ ή όποιο άλλο εργαλείο επιλέξουν οι φοιτητές για να τεκμηριώσουν τη διαδικασία και να παρουσιάσουν τις σκέψεις τους. Οι φοιτητές θα έχουν την ευελιξία να χρησιμοποιήσουν τα εκφραστικά μέσα που τους φαίνονται πιο κατάλληλα για να καταγράψουν και να αποδώσουν την εξέλιξη της νέας τους μεθοδολογίας. Τέλος, θα πρέπει να συνοδεύσουν το ημερολόγιο με ένα δοκίμιο τουλάχιστον 500 λέξεων, στο οποίο θα αναλύουν τη μεθοδολογία που ανέπτυξαν, τις θεωρητικές και πρακτικές επιρροές που ενσωμάτωσαν, καθώς και τη διαδικασία σκέψης και τις αλλαγές που πραγματοποίησαν κατά τον επαναπροσδιορισμό του επιλεγμένου θέματος.
Οι ασκήσεις μπορεί να είναι ομαδικές ή ατομικές. Τα κριτήρια που θα ληφθούν υπόψη για την αξιολόγηση είναι τα εξής:
Ενεργή συμμετοχή: Η συμμετοχή του φοιτητή/ομάδας στις δραστηριότητες του μαθήματος, στις συζητήσεις και στις παρουσιάσεις των ασκήσεων (βαρύτητα 20%).
Ικανότητα απεικόνισης: Η ικανότητα των φοιτητών να χρησιμοποιούν κατάλληλα μέσα (σχέδιο, διαγράμματα, κείμενο, 3D μοντέλα, κολάζ, κ.ά.) για να τεκμηριώσουν και να παρουσιάσουν τις ιδέες τους (βαρύτητα 30%).
Κριτική σκέψη και ανάλυση: Η ικανότητα των φοιτητών να κρίνουν και να ανταποκριθούν κριτικά στα βασικά ζητούμενα του μαθήματος, καθώς και να προτείνουν πρωτότυπες λύσεις και μεθοδολογίες (βαρύτητα 50%).
Awan, N., Schneider, T., & Till, J. (2011). Spatial agency: Other ways of doing architecture. London: Routledge.
Braungart, M., & McDonough, W. (2002). Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things. New York: North Point Press.
Cross, N. (2011). Design thinking: Understanding how designers think and work. Berg Publishers.
Colomina, B. & Wigley, M. (2022). Are we Human? Notes on an Archaeology of Design. Netherlands: Lars Muller Publishers.
Dunne, A., & Raby, F. (2013). Speculative Everything: Design, Fiction, and Social Dreaming. Massachusetts: MIT Press.
Frampton, K. (1985). Modern architecture: A critical history. London: Thames & Hudson.
Latour, B. (1993). We have never been modern. Cambridge: Harvard University Press.
Latour, B. (2005). Reassembling the Social: An introduction to actor-network theory. Oxford: Oxford University Press, 2005.
Lefebvre, Henri. The Production of Space. (transl) Donald Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell, 1991.
Norberg-Schulz, C. (1980). Genius loci: Towards a phenomenology of architecture. New York: Rizzoli.
Pepperell, R. (2003). The post-Human Condition. Bristol & Portland: Intellect Books.
Perec, G. (2005).Σκέψη / Ταξινόμηση. Μτφρ. Τσιριμώκου, Λ. Αθήνα: Άγρα, 2005.
PuigdelaBellacasa, M. (2017). Matters of care: Speculative ethics in more than human worlds.Minnesota: University of Minnesota Press.
Till, J. (2009). Architecture depends. Massachusetts: MIT Press.