Layers of Permanence workshop _ material depot

Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΒΟΛΟΣ | ΑΝΟΙΞΗ 2024

στο πλαίσιο του Ευρωπαικού Προγράμματος ERASMUS+ Crafting Circularity (2022-2025)

Όπως διαπιστώνουν διεθνείς οργανισμοί, ο κλάδος των κατασκευών λογίζεται ως ένας από τους βασικούς υπευθύνους για την κλιματική κρίση σήμερα, καθώς καταναλώνει τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών, παράγει περισσότερο από το ένα τρίτο των αποβλήτων σε παγκόσμιο επίπεδο, και επιβαρύνει το περιβάλλον με κρίσιμο ενεργειακό αποτύπωμα (40% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως).

Τις τελευταίες δεκαετίες, η κυκλική οικονομία αναδεικνύεται ως ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, με στόχο τον επαναπροσδιορισμό των ροών πόρων και ενέργειας, με κυρίαρχους άξονες: την περιορισμένη χρήση (NARROW: use less materials and energy), την αργή χρήση (SLOW: use longer products and components) και την κλειστή χρήση (CLOSE: use again products, components and materials).

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η δραματική έλλειψη πρωτογενών υλικών και να αποφευχθεί η άκριτη απόρριψη αποβλήτων, η επιστημονική κοινότητα συζητά ένα εύρος ΑΝΑ-στρατηγικών (R-strategies), ενώ νέα μοντέλα επιχειρηματικής και παραγωγικής δραστηριότητας, καθώς και σχεδιασμού προϊόντων ή διεργασιών αρχίζουν να δοκιμάζονται στην πράξη: ανάκτηση (recover), ανακύκλωση (recycle), αλλαγή χρήσης (repurpose), ανακατασκευή (remanufacture), επισκευή (refurbish), επιδιόρθωση (repair), επαναχρησιμοποίηση (reuse), μείωση (reduce), επανεξέταση (rethink), άρνηση (refuse). Η επαναχρησιμοποίηση (RE-USE) και η μείωση κατανάλωσης (RE-DUCE) πόρων, προτάσσονται πλέον ως κρίσιμες συνιστώσες βιώσιμων λύσεων, προχωρώντας πέραν από την, έως πρόσφατα κυρίαρχη, στρατηγική της ανακύκλωσης (RE-CYCLE) σε ανώτερες βαθμίδες κυκλικών πρακτικών.

Στο πεδίο της αρχιτεκτονικής, η κυκλική διαχείριση του δομημένου περιβάλλοντος βρίσκει ανταπόκριση σε κράτη όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Δανία, όπου εφαρμόζεται και θεσμικά η ρητορική της κυκλικής οικονομίας στην κατασκευαστική βιομηχανία, ενώ η ακαδημαϊκή κοινότητα αναπτύσσει σχετικές διεπιστημονικές πρωτοβουλίες [π.χ. Circular Built Environment Hub, TU Delft (NL)], με την επαναχρησιμοποίηση οικοδομικών υλικών, στοιχείων ή δομικών κατασκευών να επιχειρείται συγκροτημένα σε καινοτόμες επαγγελματικές πρακτικές [π.χ. Superuse Studios (NL), SLA (DK)] και την εφοδιαστική αλυσίδα να προσαρμόζεται ανάλογα [π.χ. Rotor DC (ΒΕ)].

[, Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Ανάλυση, Σύνθεση, Αξιολόγηση]

Μέσα από το εργαστήριο, δίνεται η ευκαιρία στους σπουδαστές:

• να έρθουν σε επαφή με ζητήματα που αφορούν στο περιβάλλον και την αειφορία και να προβληματιστούν για την κλίμακα και τις συνιστώσες του φαινομένου
• να εξοικειωθούν με το θεωρητικό πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, με συναφείς επιστημονικές προσεγγίσεις, καθώς και με εύρος καλών πρακτικών, μέσα από χαρακτηριστικές μελέτες περίπτωσης, μέσω βιβλιογραφικών αναφορών ή έρευνας πεδίου
• να κατανοήσουν τον συστημικό χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης και να αντιληφθούν τις συνέπειες και δυνατότητες του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού
• να προσεγγίσουν διεπιστημονικές ερευνητικές πρακτικές που μελετούν τις στρατηγικές επαναχρησιμοποίησης και τον ανασχεδιασμό παραγωγικών διεργασιών και προϊόντων
• να αναστοχαστούν πάνω στην σχέση αλληλεξάρτησης ανάμεσα στους ποικίλους συντελεστές της αρχιτεκτονικής παραγωγής και το εκάστοτε κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι
• να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τις συνθήκες και ιδιαιτερότητες της ελληνικής πραγματικότητας όσον αφορά τα ζητήματα της κυκλικής διαχείρισης του δομημένου περιβάλλοντος
• να γνωρίσουν και να εφαρμόσουν μεθοδολογίες και εργαλεία σχεδιασμού, προκειμένου να πειραματιστούν με υλικά, δομές, διεργασίες, μορφές και διαδικασίες σε διάφορες κλίμακες επεξεργασίας, κάνοντας χρηση των κατάλληλων μέσων (σκίτσο, φωτογραφία, μακέτα, σχέδιο, αναπαράσταση, διάγραμμα, …)
• να δοκιμαστούν σε εργασίες πεδίου, και να δοκιμάσουν υλικά, εργαλεία και τεχνικές
• να αναπτύξουν τεχνικές γνώσεις στην μελέτη και τον σχεδιασμό ελαφρών κατασκευών και να συνειδητοποιήσουν τις προκλήσεις του σχεδιασμού αρχιτεκτονικής μικρής κλίμακας
• να καλλιεργήσουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας, και να εκπαιδευτούν στα αντίστοιχα μέσα

ΕΛΛΑΔΑ _ Μια κατασκευαστική βιομηχανία που έχει  καθυστερήσει να εναρμονιστεί με τις Ευρωπαϊκές  οδηγίες για το περιβάλλον, την αειφορία και την κυκλική οικονομία.  Μια κοινωνία που υιοθετεί με αργά βήματα αρχές  ανακύκλωσης στην καθημερινότητα της. Εντούτοις,  μια κουλτούρα οικοδόμησης που εφαρμόζει εδώ και  αιώνες πρακτικές επαναχρησιμοποίησης δομικών  στοιχείων από κτίσματα του παρελθόντος σε νέες  κατασκευές.

ΒΟΛΟΣ _ Ένα παλίμψηστο με αλλεπάλληλες ιστορικές  στρώσεις, μια πόλη με σημαντική παρουσία στην  επανάχρηση κτιρίων του παρελθόντος, ένα κτιριακό  απόθεμα με ανοιχτές προοπτικές. Ένα αστικό  κέντρο σε μεταβατικό στάδιο, με προσφάτως  ανανεωμένη οικοδομική δραστηριότητα και  ανάλογες προοπτικές στη συλλογή, επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση οικοδομικών στοιχείων και υλικών, που προέρχονται από  κτίρια που υπόκεινται σε εργασίες αναβάθμισης,  ανακαίνισης ή κατεδάφισης.

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ _ Το εργαστήριο διερευνά τις στρατηγικές, πρακτικές και προοπτικές της επαναχρησιμοποίησης στην ελληνική πραγματικότητα, μέσα από τον σχεδιασμό μιας μονάδας επαναχρησιμοποίησης στην πόλη του Βόλου, που θα λειτουργεί ως πυρήνας ανταλλαγής πόρων και πρακτικών, με βασικούς άξονες την διάθεση, την προμήθεια, το διαμοιρασμό, την επεξεργασία, και την προετοιμασία προς επαναχρησιμοποίηση μεταχειρισμένων οικοδομικών υλικών και στοιχείων, και θα αποτελεί παράλληλα ένα κέντρο για την ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και εκπαίδευση της τοπικής κοινότητας σε ανάλογα ζητήματα μέσα από βιωματικές δράσεις για την αειφορία και το περιβάλλον.

Το εργαστήριο επιχειρεί την ανατροπή γραμμικών λογικών σχεδιασμού, υιοθετώντας πρακτικές που έχουν άξονα αναφοράς τον σχεδιασμό-με-βάση-το-διαθέσιμο (availability-based design), που συζητείται ως ουσιαστική στρατηγική ενσωμάτωσης αρχών κυκλικότητας στο πεδίο της κατασκευής.

Το σχεδιαστικό εργαστηριακό σκέλος του μαθήματος οργανώνεται σε τρεις ενότητες:

• ΣΤΟΙΧΕΙΑ | ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΩΣ ΠΟΡΟΙ

Αναζήτηση, συλλογή, καταγραφή, οργάνωση και ταξινόμηση διαθέσιμων στοιχείων _ Μελέτη, ανάλυση και δοκιμές χαρακτηριστικών και συμπεριφορών _ Διερεύνηση, πειραματισμοί και προτάσεις νέων χωρικών συνθέσεων και διατάξεων, καθώς και μεθόδων κατασκευής και συναρμολόγησης

• ΣΥΝΘΕΣΗ | ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΩΣ ΤΡΑΠΕΖΑ ΥΛΙΚΩΝ

Σχεδιασμός ενός συγκροτήματος ελαφρών, αναστρέψιμων κατασκευών, με υποχρεωτική ενσωμάτωση ποσοστού από επαναχρησιμοποιήσιμα στοιχεία, ενσωματώνοντας αρχές κυκλικού σχεδιασμού (σχεδιάζοντας για αποσυναρμολόγηση και ευελιξία/ design for deconstruction and flexibility, για κατασκευή εκτός πεδίου/ design for off-site construction, για επαναχρησιμοποίηση και ανάκτηση/ designforre-useandrecovery, για βελτιστοποίηση υλικών/ design for materials optimization, για προμήθεια με την ελάχιστη παραγωγή αποβλήτων/ designforwaste-efficientprocurement)

• ΠΛΑΙΣΙΟ | ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ, ΡΟΩΝ & ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ

Αναστοχασμός και προτάσεις πάνω σε κρίσιμα ζητήματα, που αφορούν κατ’ αρχήν τον σχεδιασμό-με-βάση-το-διαθέσιμο, αλλά σχετίζονται με την παραγωγή και χρήση εν γένει των δομικών υλικών μέσα από την προοπτική της επαναχρησιμοποίησης τους, εισάγοντας τελικά νέες λογικές στο σχεδιασμό του δομημένου περιβάλλοντος, που έχουν να κάνουν με τις ιδιαιτερότητες της βιώσιμης εφοδιαστικής αλυσίδας σε σχέση με την αντίστοιχη γραμμική, υπογραμμίζοντας ως πρωταρχικό το ζήτημα της διαχείρισης (συλλογή, προμήθεια, μεταφορά, αποθήκευση, οργάνωση, έλεγχος, καταγραφή, αποδελτίωση, επεξεργασία, πιστοποίηση, προβολή, διάθεση, …) των διαθέσιμων πόρων.

Το μάθημα πραγματεύεται ζητήματα σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση μεταχειρισμένων οικοδομικών στοιχείων, συζητώντας τα απόβλητα ως εν δυνάμει πόρους στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Το εργαστήριο λειτουργεί παράλληλα ως:

_ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ _ για να πειραματιστούμε, μέσα από την διαδικασία της αρχιτεκτονικής παραγωγής, να δοκιμάσουμε, να κατασκευάσουμε, να επεξεργαστούμε, να οραματιστούμε, να παρέμβουμε, και, εν τέλει, να συνθέσουμε, με τα υλικά, τα στοιχεία, τους κόμβους, τις δομές, τις διατάξεις, τις διαδικασίες, προκειμένου να γνωρίσουμε τους διαθέσιμους πόρους και να σχεδιάσουμε τις κατάλληλες ροές για να πετύχουμε την βέλτιστη επαναχρησιμοποίηση τους

_ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΔΙΑΛΟΓΟΥ _ για να καταγράψουμε, να αναλύσουμε, να μελετήσουμε, να αντιληφθούμε την τρέχουσα πραγματικότητα, και να προβληματιστούμε, να διερευνήσουμε και να συζητήσουμε τον επανασχεδιασμό προϊόντων και διεργασιών, αλλά και τον επαναπροσδιορισμό της διαδικασίας της αρχιτεκτονικής παραγωγής, μέσα από τις κυκλικές πρακτικές

Η αξιολόγηση των συμμετεχόντων γίνεται με βάση την ενεργή παρουσία και συμμετοχή τους καθ’ όλη τη διάρκεια του εξαμήνου, σε ατομικές και ομαδικές εργασίες, καθώς και η ολοκληρωμένη παρουσίαση και παράδοση κατά τις τρεις φάσεις του εργαστηριακού σκέλους του μαθήματος.

Κριτήρια της αξιολόγησης είναι η διερευνητική αναλυτική ματιά, η συγκροτημένη συνθετική πρόταση, ο συνειδήτος πειραματισμός με νέα εργαλεία και μεθοδολογίες, η άρτια κατασκευαστική επίλυση, η τεχνικώς και οπτικώς ποιοτική χρήση των μέσων αναπαράστασης και παρουσίασης, η σαφήνεια, ουσία και αμεσότητα στον προφορικό και γραπτό λόγο.

• Anthropocene Working Group (2019). Results of the Binding Vote by AWG. Subcommission on Quaternary Stratigraphy. http://quaternary.stratigraphy.org/working-groups/anthropocene/
• Architecture 2030, Mazria, E. (eds.) (2020). The Carbon Issue. ARCHITECT, January 2020.
• Botsman, R., Rogers, R. (2010). What's Mine is Yours: The Rise of Collaborative Consumption. Harper Collins.
• Ellen MacArthur Foundation (2015). Towards the Circular Economy: Economic and Business Rationale for an Accelerated Transition. Ellen MacArthur Foundation. https://www.werktrends.nl/app/uploads/2015/06/Rapport_McKinsey-Towards_A_Circular_Economy.pdf
• Ferracina, S. (2022). Ecologies of Inception: Design Potentials on a Warming Planet. Routledge.
• Franklin, K., Till, C. (2018). Radical Matter: Rethinking Materials for a Sustainable Future. Thames & Hudson.
• Hawken, P., Lovins, A. B. & Lovins, L. H. (2013). Natural Capitalism: The Next Industrial Revolution. Routledge.
• Hebel, D., Heisel, F. (eds.) (2021). Urban Mining and Circular Construction. Karlsruher Institut für Technologie, Fakultät für Architektur.
• Hebel, D., Wisniewska, M. H., Heisel, F. (2014). Building from Waste: Recovered Materials in Architecture and Construction. Birkhäuser.
• Heisel, F., Hebel, D., & Webster, K. (2022). Building Better – Less – Different: Circular Construction and Circular Economy. Birkhäuser.
• McDonough, W., Braungart, M. (2010). Cradle to Cradle: Remaking the Way we Make Things. North Point Press.
• Meadows, D. et al. (1972). The Limits to Growth; a Report for the Club of Rome's Project on the Predicament of Mankind. Universe Books.
• Mostafavi, M., Doherty, G., & Harvard University Graduate School of Design (eds.) (2016). Ecological Urbanism. Lars Müller Publishers.
• O’ Donnell, C., Pranger, D. (2021). The Architecture of Waste. Design for a Circular Economy. Routledge.
• Σπηλιώτης, Ξ. (2020). Κυκλική Οικονομία και Βιώσιμη Ανάπτυξη: Σημειώσεις Μαθήματος. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Περιβάλλοντος. eClass Πανεπιστημίου Θεσσαλίας | ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝ... | Έγγραφα (uth.gr)
• Σωτηρόπουλος, Α. (2019). Κυκλική Οικονομία: ένα Μοντέλο για Βιώσιμη Ανάπτυξη και Ευημερία. ΕΝΑ – Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών. Circular Eco_Sotiropoulos_Final_06_12 (enainstitute.org)
• Πέππα, Μ. (2021). Σχεδιασμός για Αποσυναρμολόγηση: Εντείνοντας την Επαναχρησιμοποίηση & Μειώνοντας τα Οικοδομικά Απόβλητα. Ερευνητική Εργασία. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/handle/123456789/53661?show=full

επαναχρησιμοποίηση/ reuse; κυκλική οικονομία/ circular economy; απόβλητα/ waste; πόροι/ resources; ελαφρές κατασκευές/ lightweight construction; σχεδιασμός/ design

https://eclass.uth.gr/courses/ARCH_U_303/