Στις σύγχρονες πόλεις, ο δημόσιος χώρος αποτελεί έναν δυναμικό πυρήνα δράσης, οικειοποιούμενος από κοινωνικές ομάδες με τρόπους που συχνά ξεπερνούν την αρχική του λειτουργία. Σε αυτό το νέο τοπίο αστικής ζωής, ο δημόσιος χώρος εξελίσσεται σε ένα πεδίο πολλαπλών σημασιών, όπου οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις συνυπάρχουν και εκφράζονται. Από εμπορική χρήση έως χώρος συναντήσεων, αλλά και σκηνικό κοινωνικών αντιστάσεων, ο δημόσιος χώρος αναδεικνύεται ως το σημείο όπου αναπτύσσονται κοινωνικές πρακτικές και δημόσιος διάλογος, παίζοντας κεντρικό ρόλο στον μετασχηματισμό της πόλης.

Το μάθημα στοχεύει να εξοικειώσει τους φοιτητές με τις πολλαπλές διαστάσεις του δημόσιου χώρου μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση. Εξετάζονται οι έννοιες, η ιστορία, και ο σύγχρονος ρόλος του δημόσιου χώρου στις πόλεις, αναλύοντας τις μεταμορφώσεις του και τη σημασία του στη διαμόρφωση της αστικής εμπειρίας.

Μέσα από διαλέξεις, αναλύσεις περιπτώσεων και πρακτικές ασκήσεις, οι φοιτητές καλούνται να διερευνήσουν την πολυπλοκότητα του δημόσιου χώρου ως τόπου κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, οικονομικής δραστηριότητας και πολιτικής έκφρασης. Ενθαρρύνεται η κριτική κατανόηση της σχέσης μεταξύ δημόσιου χώρου και αστικού ιστού, με στόχο την καλλιέργεια δεξιοτήτων σχεδιασμού και ανάλυσης που προάγουν τη βιώσιμη και συμπεριληπτική ανάπτυξη των πόλεων. Παράλληλα οι φοιτητές-τριες θα εξοικειωθούν με μεθόδους ανάλυσης του δημόσιου χώρου, εστιάζοντας σε θέματα λειτουργίας, σχεδιασμού, τυπολογίας και χρήσεων.

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα είναι σε θέση να:

1. Αναγνωρίζουν και ορίζουν τις βασικές έννοιες, θεωρίες και ιστορικές μεταμορφώσεις του δημόσιου χώρου, από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.

2. Αναλύουν κριτικά δημόσιους χώρους σε διαφορετικές κλίμακες (πόλης, γειτονιάς, τόπου), λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές, πολιτικές, λειτουργικές και υλικές τους διαστάσεις.

3. Τεκμηριώνουν την ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά δημόσιων χώρων μέσα από ερευνητικά εργαλεία όπως επιτόπια παρατήρηση, φωτογραφική αποτύπωση, χαρτογράφηση και σχεδιαστική ανάλυση.

4. Εφαρμόζουν μεθόδους κοινωνικής και χωρικής διερεύνησης για την κατανόηση των τρόπων με τους οποίους ο δημόσιος χώρος παράγεται, χρησιμοποιείται και μετασχηματίζεται.

5. Ερμηνεύουν τις σχέσεις εξουσίας, κυριαρχίας, αποκλεισμού και συμμετοχής που αποτυπώνονται στον δημόσιο χώρο, αναγνωρίζοντας τη σημασία του ως πεδίου κοινωνικού και πολιτικού διαλόγου.

6. Αξιολογούν πολιτικές, θεσμικά πλαίσια και στρατηγικές διαχείρισης που επηρεάζουν τον σχεδιασμό και τη λειτουργία του δημόσιου χώρου.

7. Συνθέτουν προτάσεις ανασυγκρότησης ή αναβάθμισης δημόσιων χώρων με γνώμονα τη συμπερίληψη, την προσβασιμότητα, τη βιωσιμότητα και την κοινωνική ανθεκτικότητα.

8. Ενσωματώνουν συμμετοχικές διαδικασίες και αρχές κοινωνικού σχεδιασμού, αναγνωρίζοντας τις ανάγκες και τα δικαιώματα των διαφορετικών ομάδων χρηστών.

9. Παρουσιάζουν και επικοινωνούν αποτελεσματικά τα αποτελέσματα της έρευνας και των προτάσεών τους μέσω γραπτού λόγου (ερευνητική εργασία 3.000 λέξεων) και οπτικοποιημένου υλικού (χάρτες, σκίτσα, διαγράμματα, φωτογραφίες, μακέτες).

10. Αντιλαμβάνονται κριτικά τον ρόλο του/της αρχιτέκτονα και του σχεδιαστή στον δημόσιο χώρο ως φορέα κοινωνικής ευθύνης, δημοκρατίας και συλλογικού νοήματος.

Το μάθημα χωρίζεται σε δύο ενότητες

Η αξιολόγηση των φοιτητών θα γίνει αποκλειστικά μέσα από την Εργασία που θα πρέπει να υποβάλλουν οι φοιτητικές ομάδες με τη μορφή τεύχους κατά την διάρκεια τη εξεταστικής περιόδου.

Στο τελικό τεύχος θα πρέπει να συμπυκνώνεται όλο το υλικό  των τριών ασκήσεων, να παρουσιάζεται μεθοδολογία, η σχέση με το θεωρητικό πλαίσιο όπως αυτό παρουσιάστηκε στις διαλέξεις, η ανάλυση και οι προτάσεις για την περιοχή μελέτης. Θα δοθούν συγκεκριμένες προδιαγραφές για το τεύχος όπου θα πρέπει να τηρηθούν από όλες τις ομάδες. Θα αξιολογηθεί επίσης και η παρουσίαση.

Aesopos, Yiannis, and Yiorgos Simeoforidis. 2000. “Theorizing Athens.” Archis 7: 56–60.

Alexander, Christopher, Sara Ishikawa, Murray Silverstein, Max Jacobson, Ingrid Fiksdahl-King, and Shlomo Angel. 1977. A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction. New York: Oxford University Press.

Carmona, Matthew. 2010. “Contemporary Public Space: Critique and Classification, Part One: Critique.” Journal of Urban Design 15 (1): 123–48. https://doi.org/10.1080/13574800903435651.

Carmona, Matthew, Tim Heath, Taner Oc, and Steven Tiesdell. 2003. Public Places, Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design. Routledge.

Carmona, Matthew, Claudio de Magalhães, and Leo Hammond, eds. 2008. Public Space: The Management Dimension. London ; New York: Routledge.

Carr, Stephen, Mark Francis, Leanne G. Rivlin, and Andrew M. Stone. 1993. Public Space. Cambridge England ; New York, NY, USA: Cambridge University Press.

Castañeda, Ernesto. 2012. “The Indignados of Spain: A Precedent to Occupy Wall Street.” Social Movement Studies 11 (3–4): 309–19. https://doi.org/10.1080/14742837.2012.708830.

Cranz, Galen. 1989. The Politics of Park Design: A History of Urban Parks in America. Cambridge, Mass: The MIT Press.

Cuthbert, Alexander. 2011. Understanding Cities: Method in Urban Design. 1st edition. Routledge.

Cuthbert, Alexander R. 2008. The Form of Cities: Political Economy and Urban Design. 1st edition. Wiley-Blackwell.

Day, Kristen. 1999. “Introducing Gender to the Critique of Privatized Public Space.” Journal of Urban Design 4 (2): 155–78. https://doi.org/10.1080/13574809908724444.

Fainstein, Susan S. 2010. The Just City. 1st edition. Ithaca: Cornell University Press.

García-Lamarca, Melissa. 2017. “Reconfiguring the Public through Housing Rights Struggles in Spain.” In City Unsilenced. Routledge.

Gehl, Jan. 2011a. Life Between Buildings: Using Public Space. Sixth edition. Washington, DC: Island Press.

Gehl, Jan, Lars Gemzøe, and Lord Richard Rogers. 2008. New City Spaces. 3 edition. Copenhagen: Danish Architectural Press.

Gospodini, Aspa. 2001. “Urban Waterfront Redevelopment in Greek Cities: A Framework for Redesigning Space.” Cities 18 (5): 285–95. https://doi.org/10.1016/S0264-2751(01)00022-1.

———. 2009. “Post-Industrial Trajectories of Mediterranean European Cities: The Case of Post-Olympics Athens.” Urban Studies 46 (5–6): 1157–86. https://doi.org/10.1177/0042098009103859.

Hadjimichalis, Costis. 2013. “From Streets and Squares to Radical Emancipation? Resistance Lessons from Athens During the Crisis.” Human Geography 6 (2): 116–36.

Harloe, Michael. 2001. “Social Justice and the City: The New ‘Liberal Formulation.’” International Journal of Urban and Regional Research 25 (4): 889–97. https://doi.org/10.1111/1468-2427.00350.

Harvey, David. 1997. Justice, Nature and the Geography of Difference. 1 edition. Wiley-Blackwell.

———. 2009. Social Justice and the City. Revised edition. Athens: University of Georgia Press.

Holston, James. 2005. “‘Spaces of Insurgent Citizenship’: From Leonie Sandercock (Ed.) Making the Invisible Visible (1998).” In The Urban Sociology Reader, 2nd ed. Routledge.

Kaika, Maria, and Lazaros Karaliotas. 2016. “The Spatialization of Democratic Politics: Insights from Indignant Squares.” European Urban and Regional Studies 23 (4): 556–70. https://doi.org/10.1177/0969776414528928.

Karaliotas, Lazaros. 2017. “Staging Equality in Greek Squares: Hybrid Spaces of Political Subjectification.” International Journal of Urban and Regional Research 41 (1): 54–69. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12385.

Kostof, Spiro. 1999. The City Shaped : Urban Patterns and Meanings Through History. New edition. London: Gardners Books.

———. 2005. The City Assembled: The Elements of Urban Form Through History. Reprint edition. New York, NY: Thames & Hudson.

Leontidou, Lila. 1995. “Repolarization of the Mediterranean: Spanish and Greek Cities in Neo‐liberal Europe.” European Planning Studies 3 (2): 155–72. https://doi.org/10.1080/09654319508720298.

Loukaitou-Sideris, Anastasia, and Renia Ehrenfeucht. 2011. Sidewalks: Conflict and Negotiation over Public Space. Cambridge, Massachusetts London: The MIT Press.

Madanipour, Ali. 1996. Design of Urban Space: An Inquiry into a Socio-Spatial Process. Wiley.

———. 2003. Public and Private Spaces of the City. Psychology Press.

Marcus, Clare Cooper, and Carolyn Francis, eds. 1997. People Places: Design Guidlines for Urban Open Space, 2nd Edition. 2nd edition. New York: John Wiley and Sons.

Mayer, Margit. 2009. “The ‘Right to the City’ in the Context of Shifting Mottos of Urban Social Movements.” City 13 (2–3): 362–74. https://doi.org/10.1080/13604810902982755.

Mitchell, Don. 2012. The Right to the City: Social Justice and the Fight for Public Space. Guilford Press.

Pinto, Ana Júlia, and Ana Luísa Brandão. 2015. “A Multi-Scale Approach of Public Space Networks in the Scattered City.” URBAN DESIGN International 20 (3): 175–94. https://doi.org/10.1057/udi.2015.4.

Prakash, Gyan, and Kevin M. Kruse, eds. 2008. The Spaces of the Modern City: Imaginaries, Politics, and Everyday Life. Princeton: Princeton University Press.

Βαϊου, Ντίνα, ΜαρίαΜαντουβάλου, and ΜαρίαΜαυρίδου. 2000. “Η Μεταπολεμική Ελληνική Πόλη Μεταξύ Θεωρίας Και Συγκηρίας.” In Η Πολεοδομία Στην Ελλάδα Από Το 1949 Έως Το 1974, edited by Αλέξης Δέφνερ, Φίλιππος Λουκίσσας, Μανόλης Μαρμαράς, Σάββας Τσιλένης, and Βίλμα Χαστάογλου, 25–38. Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.

Γοσποδίνη, Άσπα, and Ηλίας Μπεριάτος, eds. 2006. Τα Νέα Αστικά Τοπία Και η Ελληνική Πόλη. Αθήνα: ΚΡΙΤΙΚΗ.

Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας. 1996. “Η Αθήνα Τον 19ο Αιώνα: Από Επαρχιακή Πόλη Της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Πρωτεύουσα Του Ελληνικού Βασιλείου.” In Αρχαιολογία Της Πόλης Των Αθηνών: Επιστημονικές Επιμορφωτικές Διαλέξεις, 173–96. Αθήνα: ΕΙΕ. http://www.eie.gr/archaeologia/gr/chapter_more_9.aspx.

Οικονόμου, Δημήτρης. 2004. “Πολεοδομική Πολιτική Στην Ελλάδα: Δομικά Χαρακτηριστικά Και Σημερινές Τάσεις.” In Πόλη Και Χώρος Από Τον 20ο Στον 21ο Αώνα, 371–82. Αθήνα: ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΠΘ ΤΜΧΠΠΑ, ΣΕΠΟΧ.

Φιλιππίδης, Δημήτρης. 1990. Για Την Ελληνική Πόλη. Θεμέλιο. Αθήνα: Θεμέλιο.