Το μάθημα εστιάζει σε θεωρητικές αναλύσεις της αρχιτεκτονικής και τις αλληλοτροφοδοτήσεις τους με το αρχιτεκτονικό έργο αλλά και τις εκάστοτε χωροκοινωνικές, πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και γεωπολιτικές δυναμικές, από την μεταπολεμική περίοδο μέχρι σήμερα.
Συμβάλλοντας στους στόχους του προγράμματος σπουδών για καλλιέργεια αρχιτεκτόνων καταρτισμένων τεχνικά και εφοδιασμένων με κοινωνική και πολιτισμική ευαισθησία, το μάθημα ενθαρρύνει τη διαμόρφωση μιας συγκροτημένης, όσο και ανοικτής, κριτικής στάσης απέναντι στην πολλαπλότητα, τις προκλήσεις αλλά και τις ευθύνες της αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής απέναντι στις πολλαπλές κοινωνικές και περιβαλλοντικές κρίσεις της σύγχρονης εποχής. Το ευρύ ιστορικό και θεωρητικό πλαίσιο του μαθήματος στοχεύει στην εξοικείωση των φοιτητριών/τών με σύγχρονες κατανοήσεις της αρχιτεκτονικής/σχεδιασμού του χώρου ως:
- κρίσιμη πρακτική και διευρυμένο πεδίο παρεμβάσεων σε πολλαπλές κλίμακες από το σώμα μέχρι τον πλανήτη
- πλουραλιστικό εγχείρημα στο οποίο εμπλέκονται πολλαπλοί δρώντες (και πέρα από τον άνθρωπο)
- όχημα εξουσίας και επιβολής κοινωνικού ελέγχου σωμάτων, συμπεριφορών, ταυτοτήτων στη δημόσια/ιδιωτική σφαίρα αλλά και το δομημένο περιβάλλον, η πόλη και ο χώρος ως πεδία συγκρούσεων, αμφισβητήσεων και ανατροπών κυρίαρχων λόγων
- ως διεπιστημονικό πεδίο έρευνας με αυξημένες ευθύνες απέναντι σε κοινωνικές, τεχνολογικές και οικολογικές απαιτήσεις σε ένα διασυνδεδεμένο και πολωμένο κόσμο
Το μάθημα βασίζεται στην παρακολούθηση θεματικών διαλέξεων και στην εμπλοκή φοιτητριών και φοιτητών σε διαδραστικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν προφορικές παρουσιάσεις οπτικοακουστικών δοκιμίων και γραπτές εργασίες κριτικής ανάλυσης κειμένων, σε διάλογο και με προσκεκλημένες/ους ομιλήτριες/ές. Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται να:
- Έχουν εξοικειωθεί με τις σύγχρονες συζητήσεις στο πεδίο της αρχιτεκτονικής θεωρίας και άλλων σχετικών πεδίων έρευνας του σχεδιασμού και της μελέτης του χώρου σε πολλαπλές κλίμακες
- Έχουν αναγνωρίσει τη σημασία της ιστορικής γνώσης και της θεωρητικής αντίληψης στην ευρύτερη διαπαιδαγώγηση του αρχιτέκτονα
- Έχουν εξασκηθεί στην κριτική ανάλυση της αρχιτεκτονικής αντλώντας από θεωρητικούς προβληματισμούς και εργαλεία
- Έχουν κατανοήσει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης για τη διαμόρφωση συγκροτημένου κριτικού λόγου για την αρχιτεκτονική θεωρία και πρακτική
- Έχουν αναπτύξει κριτική σκέψη και διατύπωση προσωπικών απόψεων μέσα από τον προφορικό και το γραπτό λόγο
- Έχουν έρθει σε επαφή με την ερευνητική διαδικασία στο αντικείμενο της αρχιτεκτονικής (διατύπωση ερωτημάτων, μεθοδολογία της έρευνας, αναλυτική σκέψη, και διατύπωση επιχειρημάτων)
- Έχουν ασκηθεί στη συγγραφή κειμένου ακαδημαϊκών προδιαγραφών και στη διαχείριση διαφορετικών πηγών (βιβλιογραφία, ηλεκτρονικές πηγές, οπτικά αρχεία κλπ.) και εξοικείωση με συστήματα αναφορών / παραπομπών.
Το μάθημα οργανώνεται γύρω από τρεις θεματικές ενότητες, επιχειρώντας να εξοικειώσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές με τις μεγάλες ερμηνευτικές απόπειρες, τις θεωρίες και τις θεωρήσεις της αρχιτεκτονικής, όπως αυτές αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα αλλά και αυτές που αναδύονται σε πρόσφατες συζητήσεις σε διαφορετικά θεωρητικά πεδία, πέραν της αρχιτεκτονικής θεωρίας, έρευνας, και πρακτικής. Η πρώτη θεματική εστιάζει σε κριτικές αναλύσεις του μοντερνισμού και της νεωτερικότητας αντλώντας από θεωρητικές προσεγγίσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας σκέψης (όπως ο μεταδομισμός, φεμινιστικές και μετα-αποικιακές σπουδές κλπ.) αλλά και πιο πρόσφατες αναλύσεις στην ιστοριογραφία της αρχιτεκτονικής, περιβαλλοντική ιστορία και σπουδές επιστήμης και τεχνολογίας. Η δεύτερη θεματική, αξιοποιεί επιπλέον οπτικές από πεδία όπως οι σπουδές της πόλης (urban studies), η ανθρωπογεωγραφία, οι ανθρωπολογία και οι πολιτισμικές σπουδές για να εξετάσει τους ευρύτερους μετασχηματισμούς στο πλαίσιο της ‘παγκοσμιοποίησης’ και τις ραγδαίες μεταλλαγές στο πλαίσιο παραγωγής του χώρου, των σχέσεων μεταξύ τοπικού/παγκόσμιου, και των νέων προτεραιοτήτων στην αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Η τρίτη ενότητα του μαθήματος προσεγγίζει κριτικά της έννοια της ανθρωπόκαινου—τον όρο που χρησιμοποιήθηκε για περιγράψει μια νέα γεωλογική εποχή ως αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς δράσης. Αξιοποιώντας τις γόνιμες διεπιστημονικές συζητήσεις για την ανθρωπόκαινο και σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις--όπως οι μετανθρωπιστικές οπτικές, ο οικοφεμινισμός, η αποαποικιοποίηση--η τρίτη ενότητα προσφέρεται για την διατύπωση ερωτημάτων για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της αρχιτεκτονικής, προς και πέρα από το ανθρώπινο.
Η τριμερής θεματική οργάνωση του μαθήματος δεν στοχεύει σε μια εξαντλητική επισκόπηση ή μια γραμμική χρονολογική αφήγηση των συζητήσεων στο πεδίο της αρχιτεκτονικής θεωρίας. Προτείνει μια επιλεκτική και κριτική χαρτογράφηση διεπιστημονικών θεωρητικών προβληματισμών επιχειρώντας τη σύνδεσή τους με σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά διακυβεύματα ως τρόπο διατύπωσης επίκαιρων και κρίσιμων προβληματισμών στην αρχιτεκτονική σκέψη. Τα ζητήματα αυτά αποσαφηνίζονται μέσα από εβδομαδιαίες διαλέξεις και συμπληρωματικά αναγνώσματα. Μαζί με μια λίστα από πρόσφατα ακαδημαϊκά κείμενα τα οποία αναλύονται και παρουσιάζουν από φοιτητικές ομάδες στη διάρκεια του εξαμήνου, προκύπτει ένα συγκροτημένο σύνολο αναφορών και θεωρητικών κατευθύνσεων σε διαφορετικά ερευνητικά πεδία. Παράλληλα, αναφορές σε παραδείγματα αρχιτεκτονικών έργων και σχεδιασμού του χώρου σε διαφορετικές κλίμακες και γεωγραφικά πλαίσια υπογραμμίζουν τη σημασία των διεθνικών και παγκόσμιων οπτικών σε συνδυασμό με τοπικές, τοποθετημένες, έμφυλες και ενσώματες εμπειρίες του χώρου και του δομημένου περιβάλλοντος.
Το μάθημα έχει ως κεντρικό στόχο την εμπέδωση γνώσεων αλλά και την όξυνση της κριτικής σκέψης μέσα από διαδραστικές μεθόδους επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη δυνατή πρόσβαση και εμπλοκή φοιτητριών και φοιτητών στις δραστηριότητες του. Σε αυτή την κατεύθυνση αξιοποιούνται παραδοσιακά εργαλεία παρουσίασης με οπτικοακουστικό υλικό, και χρήση πηγών διαδικτύου και εργαλείων αναζήτησης, ενώ καλλιεργείται κουλτούρα διαλόγου μέσα από το κριτικό σχολιασμό κειμένων, σύντομων παρεμβάσεων από προσκεκλημένες/ους ομιλήτριες/ές αλλά και μέσα από ομαδικές εργασίες και παρουσιάσεων. Η ενίσχυση της διαδραστικότητας έχει ένα επιπλέον στόχο: επιχειρεί να αποκαταστήσει κώδικες διαπροσωπικής επικοινωνίας και διαλόγου σε φυσικό χώρο μετά από μια μακρά περίοδο διδασκαλίας εξ’ αποστάσεως και μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης εντός και εκτός του πανεπιστημιακού χώρου.
Η αξιολόγηση γίνεται με βάση την ενεργή συμμετοχή των φοιτητριών και των φοιτητών στις δραστηριότητες του μαθήματος και βασίζεται στα εξής:
-
Υποχρεωτική ομαδική εργασία (3 ατόμων) - 50%
Ανάλυση θεωρητικών κειμένων σχετικών με θεματικές του μαθήματος (*Περισσότερες οδηγίες θα αναρτηθούν στο eclass)
Προφορική παρουσίαση (οπτικοακουστικό δοκίμιο) 5%
Ενδιάμεση παράδοση 10%
Τελική παράδοση 35%
-
Υποχρεωτική ατομική εξέταση 50%
Ενδιάμεση πρόοδος (προαιρετική) 15%
Τελική γραπτή εξέταση (υποχρεωτική) (15%+) 35%
-
Eνεργή συμμετοχή στο μάθημα (Επιπρόσθετος βαθμός) 5%
Συμμετοχή στις διαλέξεις και συζητήσεις του μαθήματος κατά τη διάρκεια του εξαμήνου
Ακολουθεί ενδεικτική βιβλιογραφία οργανωμένη σε γενικές θεματικές με σημείωση για τα βιβλία που είναι διαθέσιμα μέσω της υπηρεσίας ΕΥΔΟΞΟΣ.
ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
Aggregate (Group), 2012. Governing by Design: Architecture, Economy, and Politics in the Twentieth Century, Pittsburgh, Pennsylvania: University of Pittsburgh Press.
Cohen J.-L., 2019. Η Αρχιτεκτονική Μετά το 1889. Με το Βλέμμα στο Μέλλον, Επιμ. Κολώνας Β., Τουρνικιώτης Π., Μτφρ, Μαρτινίδης Π., Αθήνα: University Studio Press. [ΕΥΔΟΞΟΣ 86196631 - Λεπτομέρειες]
Colomina, B., Brennan A., and Kim J. (eds.) 2004. Cold War Hothouses: Inventing Postwar Culture, from Cockpit to Playboy, New York: Princeton Architectural Press.
Crysler, C. G., Cairns S., and Heynen H. (eds.) 2012. The SAGE Handbook of Αrchitectural Theory, Los Angeles: Sage.
Cupers, K. (ed.) 2013. Use Matters: An Alternative History of Architecture. London: Routledge.
Cupers, K., Gabrielsson, C. and Mattsson H. (eds.) 2020. Neoliberalism on the Ground: Architecture and Transformation from the 1960s to the Present. University of Pittsburgh Press.
Fitz, A., Elke K., and Architekturzentrum W. (eds.) 2019. Critical Care: Architecture and Urbanism for a Broken Planet, Cambridge: MIT Press.
Goldhagen, S. W., and Réjean Legault (eds.) 2000. Anxious Modernisms: Experimentation in Postwar Architectural Culture. Montréal: Canadian Centre for Architecture.
Haddad, Elie. (ed.) 2023. The Contested Territory of Architectural Theory, London and New York: Routledge
Haddad, E., and Rifkind, D. (eds.) 2014. A Critical History of Contemporary Architecture: 1960-2010, London: Ashgate.
Hale, J., 2000. Building Ideas: An Introduction to Architectural Theory, Chichester: Wiley
Harrison, A.l. (ed.) 2013. Architectural Theories of the Environment: Posthuman Territory. New York: Routledge.
Hays M. (ed.) 2000. Architecture Theory since 1968, Cambridge, MA: The MIT Press
Jencks Ch., Kropf K. (eds.) 1997. Theories and Manifestoes of Contemporary Architecture, Chichester: Academy Editions
Karim, F., (ed.) 2018. The Routledge Companion to Architecture and Social Engagement. Routledge.
King, A. D., 2004. Spaces of Global Cultures: Architecture Urbanism Identity, London: Routledge.
Κοτιώνης Ζ., Τζιρτζιλάκης Γ., Μαυροματάκη Μ. (επιμ.) 2015. Συμβιώσεις: Η Aρχιτεκτονική στην Eποχή των Φυσικοπολιτισμών και της Τεχνητής Φύσης. Αθήνα: Καστανιώτης [Εύδοξος: 59397422 - Λεπτομέρειες]
Loosen, S., Heynickx, R., & Heynen, H. 2020. The Figure of Knowledge: Conditioning Architectural Theory, 1960s - 1990s. Leuven: Leuven University Press (ανοιχτής πρόσβασης): doi:10.1353/book.78083
Nesbitt, K. 1996. Theorizing a New Agenda for Architecture:: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995. Princeton: Princeton Architectural Press.
Mallgrave, H. F., & Goodman, D. J. 2011. An introduction to Αrchitectural Τheory: 1968 to the Present. New Jersey: John Wiley & Sons.
Montaner M. J, 2013. Ιστορία της Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής: Η Αρχιτεκτονική στο Δεύτερο Μισό του 20ού αιώνα. Κινήματα, Ιδέες και Δημιουργοί, Αθήνα: Νεφέλη.
Scott, J. C., 1998. Seeing Like a State Ηow Certain Schemes to Improve the Human Condition have Failed, New Haven: Yale University Press.
Sykes, K. 2010. Constructing a New Agenda: Architectural Theory 1993-2009. New York: Princeton Architectural Press.
Spencer, D. 2016. The Architecture of Neoliberalism: How Contemporary Architecture Became an Instrument of Control and Compliance. New York: Bloomsbury Academic.
Τερζόγλου, Ν. – Ί. 2009. Ιδέες του Χώρου στον Εικοστό Αιώνα, Αθήνα: Νήσος.
Τουρνικιώτης, Π., 2006. Η Αρχιτεκτονική στη Σύγχρονη Εποχή. Ζητήματα Θεωρίας και Κριτικής των Τελευταίων Πενήντα Χρόνων στο Ευρύτερο Πολιτισμικό Πλαίσιο της Σύγχρονης Κοινωνίας, Αθήνα: Futura. [ΕΥΔΟΞΟΣ 21338 - Λεπτομέρειες]
Turpin, Etienne. 2013. Architecture in the Anthropocene, Open Humanities Press.
Φωκαΐδης, Π. και Χρονάκη Α. (επιμ.) 2016. Θέσεις της Μνήμης. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος 59395661 - Λεπτομέρειες]
Χατζησάββα. Δ. 2023. Σύγχρονες Αρχιτεκτονικές Θεωρήσεις: Σχέσεις Φιλοσοφίας και Αρχιτεκτονικής, Αθήνα: University Studio Press. [ΕΥΔΟΞΟΣ 122077951 – Λεπτομέρειες]
ΚΟΙΝΩΝΙΚO-ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ
Appadurai, A., 2014. Νεωτερικότητα Χωρίς Σύνορα: Πολιτισμικές Διαστάσεις της Παγκοσμιοποίησης (μτφρ. Κ. Αθανασίου), Αθήνα: Αλεξάνδρεια. [Εύδοξος 22769314 - Λεπτομέρειες]
Αποστολοπούλου Έ., 2021. Κοινωνικοί Αγώνες για το Χώρο, τη Φύση και τα Κοινά την Εποχή της Κρίσης, [ΕΥΔΟΞΟΣ: 102073770 - Λεπτομέρειες
Bauman, Z. 2009. Ρευστοί Καιροί: Η Ζωή την Εποχή της Αβεβαιότητας, Αθήνα: Μεταίχμιο. [Εύδοξος 24257 - Λεπτομέρειες]
Βαΐου, Ντ. και Χατζημιχάλης Κ., 2012. Ο Χώρος στην Αριστερή Σκέψη, Αθήνα : Νήσος, Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς. [ΕΥΔΟΞΟΣ 22767245 - Λεπτομέρειες]
Βαΐου, Ντ. 2021. Η Αθέατη Εργασία των Γυναικών στη Συγκρότηση της Πόλης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια[ΕΥΔΟΞΟΣ 102075962 - Λεπτομέρειες]
Brown, W. 2017. Η Καταστροφή του Δήμου: Η Λαθραία Επανάσταση του Νεοφιλελευθερισμού Αθήνα: Πατάκη. [Εύδοξος 68404493 – Λεπτομέρειες]
Μαντουβάλου, Μ., Μαυρίδου, Μ., Βαΐου, Ντ., Μάρθα, Λ., Μπάλλα, Ε., 2023. Η Παραγωγή του Αστικού Χώρου ως Κοινωνικό και Πολιτικό Διακύβευμα: Αφηγήσεις από την Ελλάδα της Μεταπολεμικής Ανάπτυξης. Αθήνα: Angelus Novus. [ΕΥΔΟΞΟΣ 122092429 - Λεπτομέρειες]
Harvey, D., 2017. Δρόμοι και Τρόποι του Κόσμου: Καπιταλισμός - Χώρος – Τόποι, Αθήνα: Angelus Novus. [Εύδοξος: 68402122 - Λεπτομέρειες]
Harvey, D., 2007. Νεοφιλελευθερισμός: Ιστορία και παρόν, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
Harvey, D., 2021. Χώροι του Νεοφιλελευθερισμού: Μια Θεωρία της Άνισης Γεωγραφικής Ανάπτυξης, Αθήνα: Εκδόσεις ΕΑΠ. [Εύδοξος 102072643 - Λεπτομέρειες]
Knox, P., και Pinch, S., 2008. Κοινωνική Γεωγραφία των Πόλεων, Αθήνα: Σαββάλας [Εύδοξος: 8409, Λεπτομέρειες]
Κουρουτσίδου Μ. και Γκασούκα Μ. 2021. Όψεις Φύλου και Διακρίσεων, Εκδόσεις Γκόνη [Εύδοξος 102073770 - Λεπτομέρειες.]
Μπραϊντότι, Ρ., 2014. Νομαδικά Υποκείμενα: Ενσωματότητα και Έμφυλη Διαφορά στη Σύγχρονη Φεμινιστική Θεωρία. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος – 50662560, Λεπτομέρειες]
Μοδινός Μ., 1996. Η Αρχαιολογία της Ανάπτυξης. Ηράκλειο: ΙΤΕ-Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Μπαλαμπανίδης, Δ., Παπατζανή Ε., Πέττας Δ., 2021. Το Airbnb στην Πόλη: Ευκαιρία ή Απειλή. Αθήνα: Πόλις.
Παντελίδου, Χ., 2019. Θυρόκλειστες Κοινότητες και Χωροκοινωνικός Αποκλεισμός: Μετασχηματισμοί Μορφής και Νοήματος στον Σύγχρονο Αστικό Χώρο, [Εύδοξος 86196901, Λεπτομέρειες]
Σταυρίδης, Σ., 2018. Κοινός Χώρος: Η Πόλη ως Τόπος των Κοινών [Εύδοξος 86196448 Λεπτομέρειες]
Τριάντης, Λ., 2020. Χωρικός Σχεδιασμός, Θεσμικές Μεταρρυθμίσεις και Παγκοσμιοποίηση: Πολιτικές Διεθνούς Ανάπτυξης κατά τη Μετασοσιαλιστική Μετάβαση στην Αλβανία. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος 102070807 - Λεπτομέρειες]
Χατζημιχάλης, Κ. 2014. Κρίση Χρέους και Υφαρπαγή Γης, Αθήνα: ΚΨΜ [Εύδοξος 50661059 - Λεπτομέρειες]
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
Escobar, A., 2018. Designs for the Pluriverse: Radical Interdependence, Autonomy, and the Making of Worlds,Durham and London: Duke University Press.
Καλλής Γ. 2022. Η Ελευθερία των Ορίων: Από την Αρχαία Ελλάδα στην Εποχή της Κλιματικής Αλλαγής,Κρήτη: ΙΤΕ-Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [ΕΥΔΟΞΟΣ 112690521 - Λεπτομέρειες]
Νταρτό Π. Λαβάλ, Κ. 2020. ΚΟΙΝΟ: Δοκίμιο για την Επανάσταση στον 21ο Αιώνα. Αθήνα: Εκκρεμές.[ΕΥΔΟΞΟΣ 94700953 - Λεπτομέρειες]
Διαδικτυακές πηγές ανοιχτής πρόσβασης (Ενδεικτικές)
E-flux Architecture https://www.e-flux.com/architecture
Architectural Histories https://journal.eahn.org
ABE Journal https://journals.openedition.org/abe/
The Avery Review https://averyreview.com/
Places Journal https://placesjournal.org
KoozArch https://www.koozarch.com
Aggregate http://we-aggregate.org
The Funambulist https://thefunambulist.net
Women Writing Architecture https://womenwritingarchitecture.org
Platform https://www.platformspace.net
Archetype Blog - Θεωρία https://www.archetype.gr/blog/katigoria/theoria/1
Guardian – Cities https://www.theguardian.com/cities
Urban Age - LSE https://urbanage.lsecities.net
Domus – Sustainable Cities https://www.domusweb.it/en/sustainable-cities.html
Verso Books - Blog https://www.versobooks.com/blogs