Αυτό που γίνεται ολοένα και περισσότερο αντιληπτό μέσα από τις διαδοχικές κρίσεις είναι ότι στο μέλλον αυτές τείνουν να είναι η μόνη σταθερά, καθιστώντας τη ζωή όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα μετέωρη. Η σταθερότητα που χαρακτήρισε τη μεταπολεμική Ευρώπη και ευρύτερα τον Δυτικό κόσμο με την έμφαση στο κοινωνικό κράτος και ένα αναπτυξιακό μοντέλο βασισμένο στην κατανάλωση φαίνεται ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα. Τα διαρκώς εντεινόμενα δεδομένα της περιβαλλοντικής κρίσης και τα πρόσφατα δεδομένα της υγειονομικής κρίσης θέτουν σχεδόν εξαρχής το ζήτημα της συλλογικής διαμονής του πληθυσμού στις πόλεις, στην ύπαιθρο και στις ενδιάμεσες περιαστικές επικράτειες. Τώρα είναι η στιγμή να θέσουμε υπό κριτική αμφισβήτηση τις δεδομένες κοινωνικές, οικονομικές και παραγωγικές ιεραρχίες. Μπορούμε να σκεφτούμε νέες ή να αξιολογήσουμε και να επαναφέρουμε παλαιότερες με βάση υποθετικά και ερευνητικά (speculative) σενάρια για το μέλλον? έτσι και αλλιώς όλα είναι πιθανά… what if?
Το εργαστήριο What if? αποτελεί μια ευκαιρία για ανα-στοχασμό πάνω στα οικουμενικά ζητήματα πλανητικής κλίμακας και τη διατύπωση σχεδιαστικών προτάσεων ερευνητικού χαρακτήρα εν ήδη σεναρίων μιας εναλλακτικής πραγματικότητας. Σκέπτομενοι παγκόσμια, δρούμε τοπικά: ενθαρρύνεται η προσεδάφιση των σεναρίων στον τόπο της Θεσσαλίας, άλλα και σε άλλες ενδελεχώς εμπεριστατωμένες τοποθεσίες που αναδειχτούν μέσα από τις συλλογικές συζητήσεις.
Επανεξετάζονται ριζικά ζητήματα όπως:
- Η έννοια της εγγύτητας, της γειτονίας, της συλλογικότητας από την μία και της απόστασης, της διασποράς, της δικτύωσης από την άλλη.
- Η σχέση μεταξύ της εργασίας και της διαμονής και η σχέση μεταξύ της κατοικίας, της αγροτικής και της μεταποιητικής παραγωγής με τους όρους της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της ψηφιακότητας.
- Η διάχυση των ορίων μεταξύ χώρου εργασίας και χώρου διαμονής για τον κάτοικο, η διόγκωση της οικονομίας των υπηρεσιών για την πόλη με την κυριάρχηση των ψηφιακών μεθόδων εργασίας και συναλλαγής.
- Η σύγχρονη παράδοση της αστυφιλίας και της εγκατάλειψης της υπαίθρου σε σχέση με την διαφαινόμενη δυναμική της επανάκαμψης της υπαίθρου μέσα από τους νέους όρους στη σχέση διαμονής, εργασίας, κυκλοφορίας και διάθεσης των προιόντων μέσα από ψηφιακές υπηρεσίες.
- Η αφομοίωση του φυσικού χώρου της αγοράς και των δημόσιων επιτελέσεων των συλλογικών υποκειμένων από τον φυσικό αστικό χώρο στις διαδικτυακές επικράτειες.
- Ο επαναπροσδιορισμός του σώματος, της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας και της απόλαυσης σε σχέση με τους φυσικούς και τους τεχνικούς όρους της διαβίωσης.
- Η σχέση μεταξύ των φυσικών και των πολιτισμικών όρων της διαβίωσης στην εποχή της ανθρωποκαίνου όπου η δραστηριόητα του πολιτισμού και της οικονομίας είναι αδιαχώριστη από την γεωολογική
- Η διαρκής μετακίνηση των πληθυσμών σε όλο το φάσμα των μακροσκοπικών δραστηριοτήτων από την μαζική μετανάστευση και τον εποχιακό νομαδισμό (transhumans) ως τον τουρισμό.
- Η νέα επίγνωση και συνειδητοποίηση των υλικών πηγών ενέργειας, διατροφής και οικοδόμησης, ως εξαντλούμενα αποθέματα (προς εξοικονόμηση, επανάχρηση και ανακύκλωση) και ως κοινά αγαθά (οικοπολιτικη -βιοπολιτικη). Μπορούμε να διατυπώσουμε μια νέα αρχιτεκτονική πρακτική, που δεν εξορύσσει (non extractive architecture) με πρώτες ύλες της που μεταβολίζονται και αποσυντίθενται? Ποια είναι η νέα μικρο-κλιμακα της αρχιτεκτονικής? Μπορεί μια μικροσκοπική επέμβαση να επιφέρει μια μεγάλης κλίμακας αλλαγή?
- Η αρχετυπική έννοια της κατοίκησης ως δημιουργία δεσμών ανάμεσα στο σώμα, τις αισθήσεις και το περιβάλλον του. Αν οι ατμόσφαιρες (ambiances) περιγράφουν το φυσικό και ηθικό περιβάλλον που μας περιβάλλει, ποιο είναι το μέλλον των ατμοσφαιρών και των τρόπων ζωής σε έναν κόσμο όπου το κλίμα και κατά συνέπια η κοινωνία μεταβάλλονται ριζικά?
What if water gained citizenship?
*
Υδρο-μεταναστευση
Η πρόσφατη πλημμύρα της Θεσσαλίας – συγκρίσιμη σε κλίμακα με αυτή του 1955 - οδηγεί τη σκέψη μας και σε μια νέα σημασιοδότηση του νερού, όχι μόνο ως επιφαινόμενο της κλιματικής αλλαγής στο προσκήνιο της επικαιρότητας, αλλά και ως η φύση σε συνθήκη του κατ’ επείγοντος. Το νερό ως κοινό αγαθό και ως στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα γίνεται όλο και περισσότερο επισφαλές στη σύγχρονη Ελλάδα. Ταυτόχρονα, πλημμύρα και λειψυδρία είναι κύριοι παράγοντες εκτοπισμού στον παγκόσμιο Νότο όπου ήδη επιφέρουν μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
*
Καταστροφή και δημιουργία.
Στη συγκυρία της κακοκαιρίας Ντανιελ επί της Μαγνησίας mainland το νερό παρουσιάζεται ως ενεργό υποκείμενο που συμμετέχει κατ’ αρχάς σε μια μεγάλης κλίμακας και εμβέλειας διαδικασία γεωπλασίας (terraforming) ως μορφοποιητής του εδάφους. Στις προσχώσεις ρεματιών και χείμαρρων στην ακτογραμμή του Πήλιου, όπου συνέβησαν διευρύνσεις στις λεκάνες απορροής των ορεινών όγκων, συνειδητοποιούμε με δέος ότι το ανθρωπογενές εύκολα διαλύεται στην καταστροφική ροή των υδάτινων όγκων -παρασύροντας έργα υποδομής σε συντρίμμια και αποκαλύπτοντας μια νέα στρωματογραφία από άσφαλτο, τσιμέντο, βράχια, κορμούς και ρίζες. Εικόνες καταστροφής που μας ωθούν σε μια νέα συνειδητοποίηση του γεωλογικού χρόνου, της μέσα από τη θεωρία των καταστροφών του Thom να επανακαθορίζει τη σχέση του βουνού με την πόλη ως προς γεωλογικό χώρο και χρόνο, από το φόντο γίνεται φιγούρα, εμψυχώνεται.
*
Είναι το νερό υποκείμενο ή αντικείμενο;
Αφενός στην καταστροφική του δύναμη μπορεί να εμψυχώνεται ως μη ανθρώπινο ον, αφετέρου στις επιπτώσεις της καταστροφής στην κοινωνία δεν είναι ‘φύση’ γίνεται ένα υβρίδιο των φυσικοπολιτισμών. Τι θα συνέβαινε λοιπόν αν το νερό αποκτούσε υπηκοότητα; Αν ως ένα δρών υποκείμενο της πόλης μετείχε στη συζήτηση για την προστασία του πλανήτη και διεκδικεί μια καλύτερη διαχείριση των υδάτινων οικοσυστημάτων της πόλης?
*
Το δίδυμο Πήλιο / Βόλος
Η τρομακτική αυτή εναπόθεση λάσπης στο χώρο της πόλης του Βόλου εν μέρη εξηγείται από το γεγονός ότι κατά τις κοίτες των χειμάρρων που διατρέχουν τον αστικό χώρο του Βόλου - Κραυσιδων, Αναυρος, σημερινή Βενιζέλου - ήταν αδύνατες οι διευρύνσεις που συνέβησαν στο Πήλιο. Το νερό στην πόλη γίνεται θεματική έρευνας και πεδίο διατύπωσης πολλαπλών αρχιτεκτονικών υποθέσεων εργασίας. Μέσα από την ροή αντιλαμβανόμαστε τη σχέση νερού και πόλης από τη μια μεν ως γεωλογία – ως κοίτη κι ύλη διατρέχοντας μια γεωγραφική ενότητα από τις πλαγιές του Πήλιου στον Παγασητικό, αλλά και ως παροχή, ως δίκτυο, ως οικονομία και πολιτική - συγκρότηση μιας κοινότητας / Σταγιατες – πρακτικές αλληλεγγύης.
*
Τι μπορεί σημαίνει για τους αρχιτέκτονες μια ‘πολιτειοποίηση του νερού’?
Ακολουθώντας το δρόμο του νερού, όρος και πόλη γίνονται ένα αδιάσπαστο ζεύγος φύσης και πολιτισμού. οι Δυο εκφάνσεις του: το αόρατο θαμμένο στο αστικό υπέδαφος δίκτυο και η ανοιχτή κοίτη των χείμαρρων καθορίζουν μια ταξινόμηση αρχιτεκτονικών επεμβάσεων μεγάλου εύρους. Ως γραμμικοί αστικοί συντελεστές καθορίζουν όρια και αρθρώσεις του αστικού χώρου από τη γεωλογία στην μικροκλιμακα του υλικού. Παραδείγματά όπως το υδραγωγείο της Καβάλας, οι κρήνες του Αγίου Λαυρέντιου, η κοινότητα Σταγιατες, ο Νερόμυλος στον Άγιο Ονουφριο, οι όχθες και η ανοιχτή κοίτη του Κραυσιδων, H τοποθεσία μελέτης τελεί εν διασπορά μεν,έχει όμως πάντα μια γεωγραφική και μια υλικοτεχνική ταυτότητα. Πως η διαχείριση του νερού γίνεται η προϋπόθεση για τη συνταξη μιας νεας αρχιτεκτονικής γλώσσας? Το δίκτυο υδροδότησης ως εμφανές, μεγάλης κλίμακας γραμμικό αντικείμενο αρχιτεκτονικής της πόλης -αστικός συντελεστής- που διατρέχει παραγάγει μια μεγάλη τυπολογία δημοσίων υδάτινων χώρων, κρήνες, δεξαμενές, τεχνητές λίμνες, και πισίνες υδατόπυργους, αλλά και μεγάλης κλίμακας υποδομές, φράγματα και υδραγωγεία.
*
Προς μια νεα gritty υλικότητα
Κοίτη και δρόμος. Λάσπη, νερό, τσιμέντο και άσφαλτος. Πορώδης και στεγανή. Πολύ πιθανόν εάν δεν θεραπευτεί σύντομα με την κατάλληλη σοβαρότητα η αποσφράγιση του αστικού εδάφους να αναμένουμε μελλοντικές αντίστοιχες καταστροφές. Μια κουλτούρα του νερού και της λάσπης που ειναι αμφιβια επεξεργαζεται τεχνικές grey water recycling, reed growing και κηποτεχνιες και διαμορφώσεις του εδάφους που που μπορει να αναχαιτίσουν μια πλημμύρα, οπως ενα flood room... etc
*
Α1_ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΣΕ ΤΕΚΜΗΡΙΩΤΙΚΟ ΛΟΓΟ [20%]
Προφορική παρουσίαση + 5 εικόνες αναφοράς
Α2_ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ [60%]
Φάκελος σχεδίων σύμφωνα με τις προδιαγραφές
Α3_ ΤΕΛΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ [20%]
Θέμα εξαμήνου ως Έργο στην Πόλη - Δράσεις / Έκθεση σε συνεργασία με τοπικό φορέα / Φεβρ. 2023
*
Film
"ΣΤαγώνες" της Νέλλης Ψαρρού / "WAteRdrops" by Nelly Psarrou
https://youtu.be/2cthF1XWEgM?si=gMYLnIu3FlXvuUXb
*
Επιλογές Συγγραμμάτων:
- Βιβλίο [59397422]: Συμβιώσεις - Ζήσης Κοτιώνης, Γιώργος Τζιρτζιλάκης
- Βιβλίο [68372928]: Μικροκατοικία - Βυζοβίτη Σοφία
- Βιβλίο [77117266]: Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ (ΕΛΛΗΝΙΚΗ) ΠΟΛΗ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΙΣΩΠΟΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΙΔΗΣ
- Βιβλίο [77264681]:Κιβωτός The Ark - Ζήσης Κοτιώνης
Latour, B. Porter, C. (trans.) (1993)We have never been modern. Cambridge: Harvard University Press
Vossoughian, N., Camp, D. L., & Stroom Haags Centrum voor Beeldende Kunst. (2008).Otto Neurath: The language of the global polis. Rotterdam: NAi Publishers.
Atorie Wan., Tsukamoto, Y., Kaijima, M., & Endo, N. (2008). Graphic anatomy, Atelier Bow-Wow. Tokyo: TOTO.
Giorgos Kallis, Vasilis Kostakis, Steffen Lange, Barbara Muraca, Susan Paulson, and Matthias Schmelzer, (2018) Research on Degrowth on Annual Review of Environment and Resources, 43:4.1–4.26
Mumford, L. (1961) The city in history: Its origins, its transformations, and its prospects (Vol. 67). Houghton Mifflin Harcourt.
Howard, E. (1946) Garden cities of tomorrow (pp. 9-28). London: Faber
Doctorow C., Grudova C., Self, Mill & Jones, Blackledge J., Mackintosh S., Webb S., Walton J., Lokko L., Armstrong R., Bratishenko L., Pedersen T., Smith M., Nicholson R., Unnikrishnan D., Davey E., Yeh J. (2019) Gross Ideas: Tales of Tomorrow’s Architecture, ed. Attlee E., Harper P., Smith M., The Architecture Foundation and Oslo Architecture Triennale
Bittner, R. and Krasny, E. (2016) “In Reserve: The Household!, Historic Models and Contemporary Positions from the Bauhaus”, Edition Bauhaus 49, Germany: Bauhaus Dessau Foundation and Spector Books.
Bourdieu, P. (1977 [1972]) “Outline of a theory of practice”,trans. Nice, R., Great Britain: Cambridge University Press.
Braungart, M., & McDonough, W. (2002). “Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things”,(1st έκδ.),North Point Press.
Certeau, Michel de (1984) “The Practice of Everyday Life”, Berkeley: University of California Press.
Ferrando, F. (2013). “Posthumanism, Transhumanism, Antihumanism, Metahumanism, and New Materialisms Differences and Relations”, Existenz, Volume 8, No2
Goffman, E. (1956) “The presentation of self in everyday life”, Monograph No. 2, University of Edinburgh, Social Sciences Research Centre, Edinburgh.
Guattari, F. (2000 [1989]) “The three Ecologies”, trans. Pindar, I. and Sutton, P., London: The Athlone Press.
Habermas, J. (1975) “Theory and Practice”, trans. Viertel, J., Boston: Beacon Press.
Hall, P. (1988) “Cities of tomorrow-An intellectual historyof Urban Planning and design in the twentieth century”, Oxford: Blackwell
Hoggart, K., Buller,H. and Black, R. (1995), “Rular Europe: Identity and change”, London: Arnold
Koolhaas, R. (2009). “Apocalypse or advancement”, Ecological Urbanism Conference, Harvard University
Pepperell, R., (1995,2003), “The post-Human Condition”. Bristol & Portland: Intellect Books.
Robbins, P. (2011). “Political Ecology: A Critical Introduction”, 2nd Edition (2nd edition), Chichester, West Sussex; Malden, MA: Wiley-Blackwell
Sennett R., (1999), “Η τυραννία της οικειότητας Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό”, μετάφραση: Γιώργος Ν. Μέρτικας, Νεφέλη,
Serres, M. (1995 [1992]) “The Natural Contract”, trans. MacArthur, E. and Paulson, W., United States of America: The University of Michigan Press.
Serres,M. (1982) “The Parasite”, trans. Schehr, L., United States of America: The Johns Hopkins University Press.
Soja, E. (2011). “Postmodern Geographies: The reassertion of space in Critical Social Theory”, L;ondon :Verso
Γκουαταρί, Φ. (1991) “Οι τρεις οικολογίες”, (Μ. Σολομού, Μτφ.),Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Λίποβατς Θ. 2002, “Το υποκείμενο στην ύστερη Νεωτερικότητα”, Αθήνα: Νήσος.
Μπούκτσιν, Μ. (2000). “Τί είναι Κοινωνική Οικολογία”, (Μ. Κορακιανίτης, Μτφ.), Βιβλιοπέλαγος.
Non-Extractive Architecture: On Designing without Depletion
https://www.sternberg-press.com/product/non-extractive-architecture-vol-1/
MICHAEL J. GORMLEY (2021) The End of the Anthropocene_Ecocriticism, the Universal Ecosystem, and the Astropocene
Demetra Vogiatzaki (2022) Hypnerotomachia Poliphili and the Architecture of Dreams
Hypnerotomachia Poliphili _foliolncun (1499) Colonna
Philippe Rahm Describes Meteorological Architecture As A Harmonization Of Culture And Nature
Ανθρωπόκαινος, Κλιματική Αλλαγή, Κρίση, Αποανάπτυξη, Νέα Παραδείγματα, Ανθεκτικές Πόλεις