Το μάθημα θα ξεκινάει 5.30 μμ τις Τετάρτες και 9 πμ τις Πέμπτες στην Αίθουσα Α. Έχει ως σκοπό να δώσει στους φοιτητές εργαλεία κατανόησης μιας διαφορετικής αρχιτεκτονικής γλώσσας μέσα στην πόλη και του τρόπου που αυτή συνυπάρχει μέσα στον σύγχρονο αστικό ιστό τόσο μέσα από την κλίμακα όσο και μέσα από τις νέες χρήσεις που την πλαισιώνουν. Τα απομεινάρια της βιοτεχνικής ανάπτυξης που γνώρισε ο Βόλος έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και η συνέχεια αυτών ως χώροι επανάχρησης με ποικίλο πολιτιστικό και εμπορικό ενδιαφέρον, όρισαν μια νέα κατάσταση στην περιοχή των Παλαιών και κυρίως στο κομμάτι που βρίσκεται κοντά στην θάλασσα.  Συγχρόνως ο ορισμός της πόλης ως σύγχρονης πανεπιστημιούπολης προβλέπει ανάγκες για τη σύντομη διαμονή τόσο καθηγητών, όσο και φοιτητών και ερευνητών (ημερίσια, εβδομαδιαία και μηνιαία) κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ακαδημαϊκού έτους. Οι φοιτητές καλούνται να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τα στοιχεία συνύπαρξης της περιοχής των Παλαιών και κατόπιν να δημιουργήσουν τη δική τους πρόταση για τη συνέχεια και συνύπαρξη αυτής της αρχιτεκτονικής γλώσσας μέσα στον σύγχρονο αστικό ιστό με αναφορά τις σύγχρονες ανάγκες του Πανεπιστημίου.

[, Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Ανάλυση, Σύνθεση, Αξιολόγηση]

Οι φοιτητές θα εξοικειωθούν με τα χαρακτηριστικά της περιοχής και θα βρουν τα δικά τους εργαλεία για τους ακόλουθους σκοπούς: 

α. να κατανοήσουν τη σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού και κοινοτικού χώρου 

β. να εξετάσουν τη σχέση μεταξύ φυσικού και τεχνητού τοπίου

γ. να εξετάσουν τη σχέση συνύπαρξης ενός τοπίου με ιστορικές αναφορές και σύγχρονης ζωής 

δ.να δουν τη σχέση μεταξύ των στοιχείων μιας πρώην βιομηχανικής/ βιοτεχνικής αρχιτεκτονικής και της σύγχρονης ζωής.

Θα χαρτογραφήσουν, θα αποτυπώσουν, και θα πάρουν συνεντεύξεις με σκοπό την κατανόηση των διαφορετικών τοπίων και χώρων δημόσιων και κοινόχρηστων αναγκών, των διαφορετικών υλικών, υψομετρικών επιπέδων και χρήσεων. Θα ασχοληθούν με τη σχέση μεταξύ θεωρίας και σχεδιασμού μέσω της ερμηνείας μιας αρχιτεκτονικής πρακτικής που προέρχεται από την ιστορία, την λαϊκή παράδοση  και όλα τα συστατικά που συνθέτουν την κουλτούρα μιας πόλης.

Αυτό το μάθημα αρχιτεκτονικής σύνθεσης βασίζεται στην κατανόηση και την ερμηνεία της αρχιτεκτονικής γλώσσας στην περιοχή των Παλαιών, -μια περιοχή με μεγάλη ιστορία που ξεκινάει από την μυκηναϊκή πόλις και το ανακτορικό κέντρο της Ιωλκού -όπου αρχιτεκτονήματα διαφορετικών εποχών συνδιαλέγονται με τον σύγχρονο ιστό και τις σύγχρονες ανάγκες της πόλης του Βόλου. Τόσο η κλίμακα της πρώην βιοτεχνικής  και βιομηχανικής εποχής μέσα στον σύγχρονο ιστό της πόλης όσο και τα εναπομείναντα στοιχεία της βυζαντινής και οθωμανικής ιστορίας του τόπου γίνονται πλέον μέρος ενός σύγχρονου αφηγήματος στη ζωή της πόλης. Το μάθημα αποτελείται από τρεις εργασίες ώστε οι φοιτητές να διερευνήσουν και να κατανοήσουν την περιοχή, να φανταστούν και να δημιουργήσουν προτάσεις που θα συνομιλήσουν τόσο με τα ιστορικά αρχιτεκτονήματα όσο και τον σύγχρονο τρόπο ζωής, αλλά επίσης θα δημιουργήσουν χώρους  προς όφελος των φοιτητών, ερευνητών και καθηγητών που επισκέπτονται τον τόπο με προσωρινή διαμονή αλλά και προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και κουλτούρας.

Oι φοιτητές θα αξιολογηθούν στις παρακάτω εργασίες:

 1 - Κατανόηση των δρόμων

Η εργασία αυτή θα ξεκινήσει από ένα κέντρο, το οποίο θα ορίσουμε στην περιοχή των Παλαιών και θα επεκταθεί ακτινωτά μέσα από τα δρομάκια και τους μεγαλύτερους δρόμους της περιοχής με σκοπό να αναγνωριστούν τα όριά της.

Σε αυτή την εργασία, οι φοιτητές θα εργαστούν ανά δύο ή τρία άτομα και με διάφορα μέσα (μέτρο, χαρτί, μολύβι, φωτογραφική μηχανή, βίντεο, συσκευή εγγραφής ήχων), θα αποτυπώσουν την κάτοψη και όψη του τμήματος ενός δρόμουν που θα επιλέξουν (κατά προτίμηση, ενός πολύσχαστου δρόμου). Καλό είναι οι διαφορετικές ομάδες που θα συνεργαστούν να μοιραστούν κομμάτια συνεχόμενα του ίδου δρόμου, αποτυπώνοντας τουλάχιστον 50 μ. η κάθε ομάδα (ανάλογα με τον αριθμό ατόμων) στην ίδια κλίμακα. Η αποτύπωση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει υλικά, ονόματα και είδη μαγαζιών, φυτά, ειδικές κατασκευές όπου υπάρχουν. Συγχρόνως θα δημιουργήσουν τις όψεις και από τις δυο πλευρές του δρόμου.

Ο καλύτερος σύντροφος των διαδρομών που θα ακολουθήσουν θα είναι το σημειωματάριο (sketchbook). Θα τους δοθεί ένας χάρτης της περιοχής. Η διαδρομή που θα επιλέξουν θα είναι η εισαγωγή τους στο αστικό τοπίο της περιοχής. Οι φοιτητές οφείλουν να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους, να σκιτσάρουν, να περπατήσουν, να έχουν μια σειρά ερωτήσεων για κάθε περιοχή που επισκέφθηκαν, ερωτήσεις που σίγουρα θα προσπαθήσουν να απαντήσουν οι ίδιοι αλλά θα πάρουν και συνεντεύξεις. Θα πρέπει να κάνουν αυτό το ταξίδι περισσότερες από μία φορές για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας.

(Αναλυτικές πληροφορίες θα δοθούν πριν την έναρξη της εργασίας.)

Eργασία 2 - Καταγραφή των δρόμων - δημοσίων, ημι-δημοσίων, ορίων,  χώρων ενδιάμεσων, χώρων διαπραγμάτευσης, χώρων με ταυτότητα/ χωρίς ταυτότητα, με ιστορικές αναφορές και ενδείξεις και πολλά άλλα- με χαρακτηριστικά έξυπνων δημόσιων  χώρων

Σήμερα ο δημόσιος χώρος αποκαλύπτει την ποιότητά του μέσω της συμμετοχής των ανθρώπων και μέσω της αλληλεπίδρασης και της διαπραγμάτευσης των διαφόρων δραστηριοτήτων στις οποίες συμμετέχουμε. Ο χώρος μεταξύ μας αντικατοπτρίζει ένα κέντρο όπου συνήθως η ιδέα μιας κοινότητας ή μιας πόλης ζωντανεύει. Είναι ο χώρος όπου τα όρια του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου που δημιουργούνται από τη δραστηριότητα των πολιτών και τη χρήση του χώρου, αλληλεπιδρούν ή γίνονται ευέλικτα.

Υπάρχει ένας ευρύτερος χώρος που δημιουργείται και ορίζεται από μια σειρά ανθρώπινων δραστηριοτήτων και μια σειρά αλληλεπιδράσεων. Αυτός ο χώρος θα εξερευνηθεί μέσα από την καθημερινή ζωή. Οι φοιτητές θα επιλέξουν, θα προτείνουν και θα καταγράψουν δρόμους ή δημόσιους χώρους στην πόλη με τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

(Αναλυτικές πληροφορίες θα δοθούν πριν την έναρξη της εργασίας.)

Eργασία 3 - Κατοίκηση παλαιών κελυφών, δημιουργία κοινών/ δημόσιων εδαφών και  χώρων.

Η ανάλυση των φοιτητών από τις προηγούμενες εργασίες, 1 και 2, θα χρησιμεύσει και θα οδηγήσει στην ανάπτυξη της κεντρικής ιδέας αυτής της 3ης Εργασίας.

Τα σκίτσα, τα σχέδια (κατόψεις και όψεις), οι επιτόπιες παρατηρήσεις στις δυο εργασίες που προηγήθηκαν έχουν δημιουργήσει μια καλή βάση κατανόησης της περιοχής. Σε αυτή την τελευταία εργασία, η πρόθεση είναι να αποκαλυφθεί ο διάλογος μεταξύ της κατανόησης, της πρόθεσης, της φαντασίας και της κατασκευής ενός κτιρίου, πόσο μάλλον όταν αυτό προορίζεται τόσο για μια νέα χρήση όσο και για μια συλλογική/ κοινοτική  χρήση από τους κατοίκους της περιοχής. 

Κάθε φοιτητής καλείται να δημιουργήσει ένα κτίριο κλίμακας ανάλογης με αυτή της περιοχής, σε συγκεκριμένο κέλυφος που θα επιλέξει ανάμεσα σε τέσσερα οικόπεδα/ κελύφη στην περιοχή. Καλό θα ήταν το οικόπεδο να σχετίζεται με τον δρόμο, τους δημόσιους χώρους που έχουν ήδη μελετηθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων εργασιών. Το κτίριο αυτό θα πρέπει να απευθύνεται στα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας αλλά και στους κατοίκους της πόλης και να αποτελεί έναν χώρο που θα γεφυρώνει τις αντιθέσεις ενός παλαιότερου - βιομηχανικού ιστού με την ανάπτυξη της σύγχρονης πόλης. Το κτίριο θα χρησιμοποιείται για την προσωρινή διαμονή μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας έτσι ώστε να καλύψει τόσο τις ανάγκες των φοιτητών όσο και των καθηγητών και ερευνητών που επισκέπτονται την πόλη του Βόλου για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα χωρίς να έχουν μόνιμη διαμονή.

(Αναλυτικές πληροφορίες θα δοθούν πριν την έναρξη της εργασίας.)

Μαθησιακοί στόχοι για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος:

Για την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές οφείλουν να:

• κατανοήσουν το πολιτιστικό και ιστορικό πλαίσιο της αρχιτεκτονικής μέσα σε μια ευρύτερη κατανόηση της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης.
• κάνουν μια ανάλυση του πολεοδομικού ιστού και των εδαφών του μέσα σε ένα ευρύτερο αστικό και κοινωνικό πλαίσιο.
• διακρίνουν αστικά και κοινωνικά όρια που δημιουργούν έναν δημόσιο ή κοινοτικό χώρο.
• διακρίνουν μια διαφορετική αρχιτεκτονική γλώσσα που φέρει διαφορετικά στοιχεία ιστορίας και παράδοσης μέσα στον σύγχρονο ιστό μιας πόλης.
• εξερευνήσουν και κατανοήσουν τη διάρθρωση και τις συνδέσεις μεταξύ των προτάσεών τους και των υπαρχόντων καταστάσεων στο συγκεκριμένο κομμάτι της πόλης.
• αναπτύξουν μια βαθιά κατανόηση του τόπου και να σχεδιάσουν μια πρόταση για συγκεκριμένες ανάγκες.

Αξιολόγηση εργασιών

Εργασία/ πρόταση 1, 10%

Εργασία/ πρόταση 2, 15%

Εργασία/ πρόταση 3, 65%

Sketchbook, 10%   

  Παρακάτω δίνεται βιβλιογραφία για την κατανόηση του σύγχρονου αστικού ιστού και των εδαφών του. Κάποια από τα κείμενα υπάρχουν στα ελληνικά και στα αγγλικά. Αν υπάρχει δυσκολία με τα κείμενα που υπάρχουν μόνο στα αγγλικά, θα αντικατασταθούν: 

Ακρίβος, Κώστας, Βόλος: Μια πόλη στη λογοτεχνία, Εκδόσεις Μεταίχμιο, (2001) (Λογοτεχνία) 

Κοτιώνης, Ζήσης, Τζιρτζιλάκης, Γιώργος, ΣΥΜΒΙΩΣΕΙΣ, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΦΥΣΗΣ, Εκδόσεις Καστανιώτη (2015)

Μανωλίδης, Κώστας, ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΟ: κείμενα για την ύλη της αρχιτεκτονικής, Εκδόσεις Νήσος (2017).

Tσουκαλά Κυριακή, Παντελίδου Χαρίκλεια, νεολαια.www.δημοσιος χωρος,

Εκδόσεις  Επίκεντρο (2012).

Σταυρίδης, Σταύρος, Μνήμη και εμπειρία του χώρου, Εκδόσεις, Αλεξάνδρεια (2006).

Συλλογικό έργο, Νομαδική Αρχιτεκτονική - Περπατώντας σε ευάλωτα τοπία

Nomadic Architecture. Walking through Fragile Landscapes, Eκδόσεις Futura (2018).

Stanford Anderson, On Streets, The MIT Press (1986).

Gaston Bachelard, The Poetics of Space, Penguin (1958). 

Peter Brook, The Empty Space, Penguin Classics (2008).

David Leatherbarrow, Uncommon Ground,Architecture, Technology, and Topography, The MIT Press (2000). 

David Leatherbarrow, Topographical Stories: Studies in Landscape and Architecture, University of Pennsylvania Press, United States (2004). 

Marc J. Neveu and Nagin Djavaherian ed., Archtecture’s appeal, how theory informs architectural praxis, Routledge (2015)

Stephen Toulmin, Cosmopolis: The Hidden Agenda of Modernity, University of Chicago Press (1990). 

Frampton, Kenneth, “The Modern City par Excellence,” The Contemporary (Greek) City, (Athens: Metapolis Press 2001), 67.

Θα δοθεί επιπλέον βιβλιογραφία και στα ελληνικά και  ειδική βιβλιογραφία για κάθε εργασία.