“Αγαπούσα την πόλη. Ήμασταν ανώνυμοι, και ακόμα και τότε είχα την αίσθηση ότι οι πόλεις ήταν ενδοτικές· ότι υποχωρούσαν και [μας] άνοιγαν χώρο.”

―  Sheridan Hay, The Secret of Lost Things(2008)

“Πόσα περίεργα δεν μπορεί κανείς να βρει σε μια μεγάλη πόλη, φτάνει να ξέρει πώς να περπατήσει με τα μάτια του ανοιχτά. Hζωή είναι γεμάτη αθώα τέρατα.”

― Charles Baudelaire

Με το πέρας του μαθήματος αναμένεται οι φοιτητές:

• Να έχουν αποκτήσει μια πιο σύνθετη αντίληψη του αντικειμένου των ειδικών σπουδών τους, δηλ. της Αρχιτεκτονικής, και των δυναμικών που την καθόρισαν ιστορικά ως χωρικό φαινόμενο σε συνάρτηση με τον αστικό πολιτισμό της Δύσης.

• Να είναι σε θέση να αρθρώσουν ώριμο και κριτικό λόγο γι’ αυτό το σύνθετο φαινόμενο κατανοώντας τα λεπτοφυή ζητήματα που το διέπουν.

• Να διατυπώσουν τις απόψεις τους μέσα από γραπτό λόγο που περιλαμβάνει (α) την σύνθεση κριτικών δοκιμίων πάνω σε δεδομένες ερωτήσεις που καλούνται να απαντήσουν κατά την ορισμένη εξεταστική διαδικασία, και/ή (β) την σύνταξη ατομικής μελέτης με ερευνητικό περιεχόμενο, μέσα από την συγκέντρωση, ανάλυση και αξιολόγηση σχετικής βιβλιογραφίας.

• Να έχουν εμπεδώσει το ακαδημαϊκό ήθος και την δεοντολογία της έρευνας, καθώς και την έντιμη χρήση των πηγών αναφοράς.

• Επιδιώκεται επίσης τα θέματα των ερευνητικών εργασιών να αφομοιώνονται δημιουργικά στην ύλη του μαθήματος, γι’ αυτό ενθαρρύνεται η δημόσια παρουσίασή τους ενώπιον της τάξης.

Στο πλαίσιο των μαθημάτων εμβάθυνσης σε ζητήματα Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής το συγκεκριμένο χρησιμοποιεί το σύμπλοκο των εννοιών ‘ΧΩΡΟΣ’ και ‘ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ’ για την προσέγγιση της αρχιτεκτονικής και των φαινομένων της. Οι έννοιες αυτές θέτουν έναν εξαιρετικά ευρύ γνωστικό ορίζοντα, ο οποίος περιορίζεται μόνο από τον ιστορικό χρόνο που για το συγκεκριμένο μάθημα είναι η περίοδος της νεωτερικότητας/ modernity(18ος–19ος αι.), ενώ πεδίο αναφοράς του είναι αυτό της δυτικής (Ευρωπαϊκής) πόλης.

Η δυτική πόλη όπως την γνωρίζουμε σήμερα θεωρείται αποτέλεσμα θεμελιακών οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών που συντελέστηκαν κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες και που προσδιόρισαν την χωρική και την πολιτισμική της ταυτότητα ως νεωτερικής, ήτοι σημαντικά διαφοροποιημένης από την πρότερη παραδοσιακή αντίστοιχη, τώρα με όραμα και προσανατολισμό προς το μέλλον. Τα κέντρα της νεωτερικότητας – αν και γεωγραφικά ταυτισμένα με προγενέστερά τους στον χάρτη του λεγόμενου ‘δυτικού κόσμου’ και μεταμορφωμένα μέσα σε χρόνο ανύποπτο στις μεγάλες μητροπόλεις του βιομηχανικού πολιτισμού – εμφανίζουν μια ιδιόμορφη σχέση με τον χρόνο και την ιστορία. Διατηρούν μέσα από πολλαπλές διαθλάσεις στοιχεία από το αναγεννησιακό, ακόμα και από το προγενέστερο μεσαιωνικό τους παρελθόν, ενώ συχνά απορρίπτουν στοιχεία άλλα που δεν συνηγορούν στην παγίωση μιας επιθυμητής ταυτότητας και εικόνας τους. Ταυτόχρονα, προσβλέπουν προς τον ‘κλασικό νότο’, ως το πραγματικά αυθεντικό τους παρελθόν, στοιχεία του οποίου οικειοποιούνται επιλεκτικά και αναδεικνύουν σε δείκτες της μοντέρνας ταυτότητάς τους (βλ. νεοκλασικισμός). Από την άλλη, ιδέες, όπως λειτουργικότητα, υγιεινή, έλεγχος/ επιτήρηση, αλλά και συμβολισμός (όλα φιλτραρισμένα μέσα από το σύγχρονο πρίσμα της επιστήμης), διαμορφώνουν το νέο χωρικό φαινόμενο/ πρότυπο που φέρεται ως ‘μοντέρνα μεγαλούπολη’. Βασικό γνώρισμα της μοντέρνας μεγαλούπολης είναι ο κεντρικός σχεδιασμός ταυτισμένος με μια προγραμματική συνθήκη κεντρικού ελέγχου στο όνομα της ευνομίας και της όσο το δυνατόν αρμονικότερης συνύπαρξης των ετερογενών πληθυσμιακών ομάδων που φιλοξενεί. Η συνεχώς αυξανόμενη εξειδίκευση των λειτουργιών – που αρχιτεκτονικά μεταφράζεται σε ένα διαρκώς αυξανόμενο φάσμα κτηριακών τυπολογιών – αποτελεί εγγύηση της εύρυθμης λειτουργίας της πόλης ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει την επιθυμητή ετερογένεια της, δείγμα της θεσμικής της συγκρότησης ως δημοκρατικής και ανοικτής. Ωστόσο, η ετερογένεια αυτή, λόγω κεντρικού σχεδιασμού, κατά κανόνα υπακούει σε ένα μοντέλο χωρικής έκφρασης που στοχεύει στη μνημειοποίηση, και ως εκ τούτου στην απογύμνωση του δημόσιου χώρου από το ζωτικής σημασίας αποτύπωμα του καθημερινού του χρήστη, του οποίου ο ρόλος έτσι περιορίζεται σε εκείνον είτε του απλού παρατηρητή είτε ακόμα και του αποστασιοποιημένου, αλλά συνειδητού αποδέκτη των ποικίλων ερεθισμάτων με σκοπό την περαιτέρω αφομοίωσή τους σε πάσης φύσεως ατομικό έργο (flâneur).

Όμως το μοντέλο αυτό του δυτικού άστεως στην συγκεκριμένη εποχή, με όλον τον πολιτισμικό μονοκεντρισμό του, χαρακτηρίζεται από μια ιδιότυπη ευφυία, –  μια ευφυία που συντελεί στην επιβίωσή του και που έχει να κάνει με το γεγονός της λειτουργίας του ως ανεξάντλητου υποδοχέα του ξένου και του αλλότριου. Ο ξένος καταφέρνει να υπάρχει μέσα στο αστικό μόρφωμα της μοντέρνας πόλης ακόμα και αν αυτή φροντίζει να απαλείφει συστηματικά όλα τα υλικά του ίχνη. Η παρουσία του, όπου δεν παραμένει αόρατη, σκιώδης, περιφερειακή, και άρα μη επιτελεστική, δημιουργεί προϋποθέσεις ενός κριτικού αναστοχασμού από την πλευρά του σύγχρονου μελετητή της ίδιας της πόλης και των δομών της, μέσα από εμφανείς περιπτώσεις αντίθεσης, σύγκρουσης, υβριδισμού, αποξένωσης, ή παραδοξότητας που η παρουσία του αυτή προκαλεί.

Το μάθημα, αν και κατά βάση στοχεύει στην αντικειμενική περιγραφή της δυτικής πόλης και της ιστορικότητας των φαινομένων που την στοιχειοθετούν, με πρώτη και κύρια την αρχιτεκτονική της (θεωρητική ή/και υλοποιημένη), ανοίγει το πεδίο σε μια κριτική θεώρηση τέτοιου τύπου, όπου φαινόμενα διατάραξης της ‘μνημειακής’ εικόνας της (είτε σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό επίπεδο) συνιστούν αφορμές για μια ερμηνευτική εμβάθυνση στις ίδιες της τις δομές, και σαν επακόλουθο στην ψυχοκοινωνική συγκρότηση του μοντέρνου υποκειμένου μέσα από αυτές.

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Το μάθημα βασίζεται στη στενή συνεργασία διδάσκουσας και φοιτητών/τριών. Στο τρέχον εξάμηνο οργανώνεται στη βάση τρίωρων συναντήσεων στο αμφιθέατρο.

Οι συναντήσεις – διαλέξεις λαμβάνουν χώρα κάθε Τρίτη, 10:30-13:30.

Αναμένεται η τακτική συμμετοχή και παρακολούθηση του μαθήματος και η λήψη προσωπικών σημειώσεων από τις διαλέξεις, οι οποίες έχουν ως κύριο σκοπό να προσφέρουν τα μεθοδολογικά εργαλεία που θα διευκολύνουν στην καλύτερη προσπέλαση του υπό μελέτη υλικού.

Όλο το υλικό που αφορά στο μάθημα (πέραν του προτεινόμενου συγγράμματος), καθώς και οι σχετικές ανακοινώσεις του, θα αναρτώνται στην ψηφιακή πλατφόρμα E-Classστην οποία οφείλουν να είναι εγγεγραμμένοι όλοι/ες όσοι/ες το παρακολουθούν (https://eclass.uth.gr/courses/ARCH_U_209/)

Για οποιαδήποτε επικοινωνία: e-mail: idfatsea@uth.gr, fatsea@yahoo.com  ή μέσω της πλατφόρμας του E-Class

 Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται να εξεταστούν στο τέλος του εξαμήνου μέσα από μια γραπτή εξέταση πάνω σε κριτικές ερωτήσεις εφ’ όλης της ύλης για το 100% του βαθμού. Η επιτυχής περάτωση του μαθήματος απαιτεί την κατάκτηση βαθμού βάσης (5.0) στην εξέταση.

Δίνεται επίσης η δυνατότητα εκπόνησης εργασίας (paper) για ένα 20% επιπλέον του βαθμού, δηλ. max. 2 μονάδων. Η εργασία μπορεί είτε να έχει ερευνητικό περιεχόμενο πάνω σε θέμα ελεύθερης επιλογής των φοιτητών σχετικό πάντα με την ύλη του μαθήματος, είτε να αφορά σε κριτική επεξεργασία δοσμένου κειμένου από σειρά προτεινόμενων. Εργασίες ανατίθενται σε ομάδες των δύο (2) ατόμων. Ανεξαρτήτως του ποιος από τους δύο παραπάνω τύπους επιλεγεί, η εργασία αναμένεται να έχει μέγεθος μεταξύ 2.500-3.000 λέξεων και να συνοδεύεται από υποσημειώσεις, βιβλιογραφία, και εικονογραφικό υλικό, ακολουθώντας τα πρότυπα μιας ακαδημαϊκής μελέτης. Σχετικά μοντέλα εργασιών καθώς και αναλυτικές οδηγίες βρίσκονται στον ιστότοπο του μαθήματος E-class(περιοχή ‘Έγγραφα’).

Η επιλογή του θέματος θα πρέπει να γίνει σε άμεση συνεργασία της ομάδας των ενδιαφερομένων με την διδάσκουσα, όχι αργότερα από την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου (10/4). Δυνατότητα διορθώσεων θα υπάρξει σε όλο το υπόλοιπο του εξαμήνου.

 Ακολουθούν ενδεικτικοί τίτλοι πηγών κάποιες από τις οποίες διατίθενται και από το σύστημα ‘Εύδοξος’. Με σκούρα (bold) σημειώνεται το σύγγραμμα που αποτελεί κύριο βοήθημα.

• Σίνος, Στέφανος. Θεωρία και πράξη στην προμοντέρνα αρχιτεκτονική. Αθήνα: Πατάκης, 2011.
 [Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες οφείλουν απαραιτήτως να μελετήσουν διεξοδικά το σύγγραμμα αυτό, σε συνδυασμό με τις σημειώσεις τους από τις παραδόσεις του μαθήματος, εν όψει των τελικών εξετάσεων. Επιθυμητό ωστόσο είναι να επεκτείνουν την μελέτη τους και στις παρακάτω πηγές, ή και σε άλλες συναφείς με το μάθημα, συμπεριλαμβανομένου και του υλικού που αναρτάται για τον σκοπό αυτό στον χώρο του E-Class.]

• Bergdoll, Barry. European Architecture, 1750-1890, Oxford Univ. Press («Oxford History of Art»), Οξφόρδη, 2000.

• Pinol, Jean-Luc, Walter François, Η σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη 1: Έως τον Β' Παγκ. Πόλεμο. Αθήνα:Πλέθρον, 2007.

• Pinol, Jean-Luc, Oκόσμος των πόλεων τον 19ο αιώνα. Αθήνα:Πλέθρον, 2000.

• Συμεών, Ανδρέας Ν., Ο δημόσιος χώρος της πόλης. Αθήνα: Ωκεανίδα, 2010.

• Sennet, Richard. Η τυραννία της οικειότητας. Αθήνα: Νεφέλη, 1999.

• Εlias, Norbert. Hδιαδικασία του πολιτισμού. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1996.

• Ρέντζος, Γιάννης. Ανθρωπογεωγραφίες της πόλης. Αθήνα: Τυπωθήτω, 2006.

• Benjamin,Walter. The arcades project. Cambridge, Mass.: Belknap Press, 1999.

 Περαιτέρω και πιο εξειδικευμένη βιβλιογραφία ανά κεφάλαιο, καθώς και κείμενα αναφοράς, βρίσκονται στον διαδικτυακό τόπο του μαθήματος στην ψηφιακή πλατφόρμα E-class.