“Architecture is the art of reconciliation between ourselves and the world, and this mediation takes place through the senses.”
Juhani Pallasmaa. The eyes of the skin.
To μάθημα Γενεαλογίες της φιλοσοφίας εστιάζει στη σύγχρονη συνθήκη της ψηφιακής κατοίκησης και στις ενσώματες εμπειρίες, ειδικότερα μετά τις νέες συνθήκες με την παγκόσμια πανδημία, όπου τα όρια και οι αποστάσεις της σωματικής αλληλεπίδρασης έχουν μεταλλαχθεί.Μέσα από θεωρητικές αναλύσεις έργων αλλά και τον προβληματισμό γύρω από τους κοινωνικούς, πολιτισμικούς, φιλοσοφικούς και σωματικούς μετασχηματισμούς επιχειρείται η σύνδεση του ισχύοντος αρχιτεκτονικού φαντασιακού με τις εξελίξεις του παρελθόντος.Ταυτόχρονα, η νέα πρόκληση της ψηφιακότητας δημιουργεί εντάσεις, αντιφάσεις και ευκαιρίες στη σύζευξη της με την αρχιτεκτονική, παρεμβαίνοντας και πολλαπλασιάζοντας τις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου, δημιουργώντας νέες τοπολογικές σχέσεις, σαν ανταπόκριση στην εμπειρία της σύγχρονης πανδημίας του COVID-19. Η πολυπλοκότητα, η χρονικότητα, η συνδεσιμότητα και η μεικτή πραγματικότητα ξεπερνούν τον χώρο-χρόνο των ενσώματων συνθηκών της κλασικής αρχιτεκτονικής, σαρώνοντας πρακτικές και μνήμες του παρελθόντος. Σε αυτόν τον κόσμο της τεχνολογίας, τα σώματα φαίνονται να είναι οι τελικοί διαμεσολαβητές και το ζήτημα των ρευστών ορίων αποδεικνύεται επίκαιρο και επιτακτικό επανειλημμένα μέσω των πολλαπλών υβριδικών υλικοτήτων - σύμφωνα με τις θεωρίες της μετανθρώπινης εποχής -. Η επιτελεστικότητα της αρχιτεκτονικής έκφρασης και η πολλαπλή πραγματικότητα του χώρου - επαυξημένη, εικονική και μεικτή - σε συνδυασμό με την ενσώματη κατάσταση, έχουν τη δεδομένη στιγμή τη δυνατότητα να μετατραπούν σε εργαλεία προσωποποιημένων γνώσεων (situatedknowledge), σε καινοτόμες μεθόδους σχεδιασμού, από/οικειοποιήσεων και συλλογικών μεταμορφώσεων, σε μια αφηγηματική περιήγηση των κινημάτων αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα.
Στόχος του μαθήματος είναι η κατανόηση των αρχιτεκτονικών θεωριών του 20ου αιώνα και των κινημάτων που τις πυροδότησαν μέσα από τις επιρροές, διαφορές και αντιρρήσεις του κυρίαρχου φαντασιακού κάθε εποχής. Η σημασία της ιστορικής συνέχειας ή των ρωγμών που αυτή παρουσιάζει συμβάλλει στην μεγαλύτερη αντίληψη των αρχιτεκτονικών χειρισμών και της θεωρητικής σύνδεσης της πράξης με την ευρύτερη ατμόσφαιρα. Με τον τρόπο αυτό, τεχνολογικές συζεύξεις, αντιπαραθέσεις και πολιτιστικές διαφορές μπορούν να μετατραπούν σε εργαλεία θεώρησης και μετέπειτα σε σχεδιασμού μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση και κριτική σκέψη. Προκύπτει λοιπόν ένας διευρυμένος διάλογος μεταξύ χωρικότητας – χρονικότητας και σωματικότητας σε αυτήν την αφηγηματική γενεαλογία αποσπασμάτων των αρχιτεκτονικών συνιστωσών του 20ου και 21ου αιώνα.
Η ιστορία της σκέψης του δυτικού πολιτισμού είναι η ιστορία του σώματος, η ιστορία διαχείρισης της υλικότητας που διατρέχει την ανθρώπινη ύπαρξη. Μέσα στην έννοια του σώματος, συμπυκνώνεται ένα αμάλγαμα κατακερματισμένων ταυτοτήτων, αποθηκευμένων αναμνήσεων, προσδοκιών, επιθυμιών και φαντασιώσεων. Στη σύγχρονη εποχή, όπου η άκρατη επικράτηση ενός μοντέλου κρίσης, ρευστής πραγματικότητας και υπερ-ατομικισμού είναι η βάση της νομαδικής και διατμημένης ζωής μας, η θεωρητική συζήτηση για τα σώματα αναθεωρεί τις καθολικές διατυπώσεις και καταλύει την εδραιωμένη αίσθηση οικουμενικότητας, απομακρύνοντας κάθε φορά το συλλογικό φαντασιακό από την παραδοσιακή χωροχρονική αποτύπωση και προτυποποίηση μιας και μόνο αλήθειας.
Τα θεωρητικά ζητήματα που αναπτύσσονται, οργανώνονται γύρω από τρεις μεγαλύτερες θεματικές, έχοντας ως στόχο να αποσαφηνίσουν το τοπίο της θεωρίας και της έρευνας στην αρχιτεκτονική σκέψη του 20ου και 21ου αιώνα. Η πρώτη μεγάλη θεματική αφορά τις κριτικές αναλύσεις του μοντερνισμού και του νεωτερικού φαντασιακού, των κινημάτων της κανονικοποίησης και ομογενοποίησης των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ο δεύτερος κύκλος περιλαμβάνει τη μεταμοντέρνα αντίδραση, την καταστασιακή συνθήκη, την αποδόμηση, ενώ η τρίτη προσέγγιση περιλαμβάνει τις φεμινιστικές και μεταφεμινιστικές οπτικές, τις μετα-αποικιακές σπουδές και τον μετα-ανθρωπισμό.
Το ζήτημα του σώματος επανέρχεται, με υπερβατικό χαρακτήρα σχεδόν, σε όλα τα φάσματα της ανθρώπινης σκέψης. Η ετερότητα, η πολυπλοκότητα, η διασυνδεσιμότητα απαιτούν μια διαφορετική προσέγγιση, καθώς διανύουμε μια εποχή στην οποία νέα μέσα είναι διαθέσιμα για να ασκήσουν έναν άνευ προηγουμένου ελέγχο στα φυσικά σώματα με σκοπό να τα μεταλλάξουν, να τα βελτιώσουν, να τα ανανεώσουν αλλά και να τα επαυξήσουν. Ταυτόχρονα, όμως, πρόκειται για μια περίοδο όπου η γνώση και η θεωρητική σκέψη εκφράζεται και ανατροφοδοτείται έντονα αναφορικά με το τι είναι τα σώματα, από τι αποτελούνται, που τοποθετούνται τα όρια τους αλλά και ποια σώματα μπορούν να συνεχίσουν να τίθενται προς ριζική ή μερική αμφισβήτηση (Butler, Spivak, Halberstam, Preciado). Σε αυτήν την επιτελεστική σχέση με την υλικότητα, αναδύεται, εκ νέου, η έννοια του σώματος σαν ένα ικανό εργαλείο συλλογικών οικειοποιήσεων και απο/υποκειμενοποιήσεων, μέσα από εντάσεις, αντιφάσεις και ευκαιρίες που παρουσιάζονται στη βιωμένη σύζευξη ψηφιακού και φυσικού κόσμου.
Robotic tail, Arque. Keio School of Media Design, Μάιος 2019
Η δομή του μαθήματος χωρίζεται σε δύο διακριτά μα συνεργαζόμενα μέρη, τα οποία εξελίσσονται παράλληλα. Το θεωρητικό μέρος του μαθήματος αποτελείται από διαλέξεις, συζητήσεις που αποσκοπούν στην κατανόηση της σημασίας της σχέσης των κινημάτων της σκέψης με τις μεθοδολογίες σχεδιασμού αρχιτεκτονικής. Θα δοθεί προτεραιότητα σε ζητήματα που αφορούν τη συμβολή της φιλοσοφίας μέσα από τη διεθνή σύγχρονη βιβλιογραφία, στις απεικονίσεις μη-απτών συνθηκών, δυναμικών και μεταλλασσόμενων εντάσεων στο δισδιάστατο χώρο, στις πολλαπλές κλίμακες των σωμάτων και των χρόνων, στις απομυθοποιήσεις χώρων και σε ανάλογες σύγχρονες έρευνες της τεχνολογίας.
Στο πρακτικό μέρος επιζητείται η σχεδιαστική εμπειρία του χώρου, η εξοικείωση σε αυτόν μέσα από τη διάσταση του σώματος και της ενσώματης αίσθησης. Με τον τρόπο αυτό οι σπουδαστές καλούνται να πειραματιστούν και να αναζητήσουν έννοιες, απεικονίσεις και νέα σώματα καθώς εμβαθύνουν σε πειραματισμούς και θεωρήσεις της σύγχρονης εποχής. Η προσωπική εμπειρία, η βιωματική σωματική περιπλάνηση και τα εννοιολογικά άλματα μέσα από τη χρήση του χιμαιρικού μεταφορικού τρόπου σκέψης, αποτελούν τα εργαλεία για τη δημιουργία και απόδοση νέων μεθοδολογιών σχεδιασμού.
Το μάθημα αρθρώνεται σε δύο ασκήσεις διαδοχικά κατά τη διάρκεια του εξαμήνου:
Άσκηση Α:
Οι φοιτητές καλούνται να αναζητήσουν και να επιλέξουν τρία αντιπροσωπευτικά για αυτούς κείμενα πάνω στις θεωρητικές συνιστώσες του μαθήματος και να αναπτύξουν μια δική τους κριτική περίληψη πάνω στα θέματα που έχουν επιλέξει. Σε αυτή την πρώτη φάση θα πρέπει να απομονώσουν θεωρητικές σχέσεις μεταξύ της σκέψης και του κτισμένου περιβάλλοντος σε αντιδιαστολή με μανιφέστο και κείμενα αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, δημιουργώντας μια δική τους κατανόηση και χαρτογράφηση του ιστορικού περιβάλλοντος μέσα από λέξεις, διαγράμματα, σχήματα που ορίζουν νέα πεδία σχέσεων.
Άσκηση Β:
Στη δεύτερη άσκηση οι φοιτητές θα πρέπει να ξεχωρίσουν σε πέντε διαφορετικά έργα αρχιτεκτόνων της τελευταίας εικοσαετίας (διαγωνισμοί και κτισμένα έργα του 21ου αιώνα) και να αναλύσουν αρχικά τις θεωρητικές τοπολογικές σχέσεις που προκύπτουν με το σύγχρονο θεωρητικό πλαίσιο σκέψης. Στη συνέχεια καλούνται να επέμβουν σε αυτά τα έργα με ευρηματικό τρόπο, δημιουργώντας πολλαπλές μεταλλαγές του χώρου ενώ μεταβάλλεται το αρχικό θεωρητικό υπόβαθρο. Η εξελικτική αυτή διαδικασία μπορεί να περιλαμβάνει κείμενα, σχέδια, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, παραμετρικές συνθέσεις, διαδραστικές επιλογές ή οποιοδήποτε άλλο μέσο υποστηρίζει την πολυπλοκότητα της δυναμικής μεταλλαγής, που θα συνδυάζει την πρώτη και τη δεύτερη άσκηση.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Το μάθημα Γενεαλογία της φιλοσοφίας αποτελεί ένα υβριδικό μάθημα όπου συμβαδίζει με θεωρητικές προσεγγίσεις για το παρόν και το μέλλον της ανθρώπινης ή μετα-ανθρώπινης συνθήκες μέσα από κείμενα, συζητήσεις και ερεθίσματα από τον κινηματογράφο και τη σύγχρονη τέχνη. Μέσα από μια διαλεκτική στρατηγική επιτυγχάνεται η εισαγωγή και η εξοικείωση με την ερμηνεία του χώρου μέσα από το σώμα αλλά και τις προεκτάσεις αυτής της σχέσης σε όρους που αντλούνται από τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, δημιουργώντας ένα δυναμικό και πολυεπίπεδο σκηνικό κατανόησης. Η θεματική του μαθήματος επιτρέπει επιπλέον μια ελευθερία έκφρασης και συνάδει σε μια πλουραλιστική προσέγγιση των οραμάτων της ερμηνείας του χώρου και του σώματος στη σύγχρονη πόλη. Οι προτάσεις των φοιτητών/τριων συνολικά αποτελεί ένα πολύπλευρο καλειδοσκόπιο ιδεών, θέσεων αλλά και σωματοαισθητικών αντιλήψεων που ως μέσο γραφικής έκφρασης, αποδίδει κομμάτια του συνολικού φαντασιακού της σύγχρονης εποχής.
Οι ασκήσεις μπορεί είναι ομαδικές ή ατομικές. Για την αξιολόγηση τα κριτήρια που θα ληφθούν υπόψη είναι η ενεργή συμμετοχή, η ανταπόκριση στα ζητούμενα του μαθήματος, η ικανότητα απεικόνισης και η κριτική απόκριση των σχέσεων σώματος και χώρου.
Aguilar García Teresa (2013) Cuerpos sin límites. Transgresiones carnales en el arte, Casimiro Libros
Barthes Roland (2012) El grado cero de la escritura, Siglo XXI
Bauman Zygmunt,(2006) Vida líquida, Planeta
Butler Judith (2006) El género en disputa, Paidós
Davis Angela (2005), Mujeres, raza y clase, Akal
Deleuze Gilles y Guattari Félix (1988) [2004] Mil Mesetas. Capitalismo y esquizofrenia, Pretextos
Freud Sigmund (2010) El malestar en la cultura, trad. Carlos Gómez, Alianza
Foucault Micheal (1966) Conferencia “El cuerpo utópico”, en el libro El cuerpo utópico. Las Heterotopías, de reciente aparición, Nueva Visión
Halberstam Jack Judith, (2008) Masculinidad femenina, Egales
Nancy Jean-Luc (2010) Corpus, Arena
Pallasmaa Juhani (2014) La imagen corpórea. Imaginación e imaginario en la arquitectura, Gustavo Gil
Spivak Gayarti Chakravorti, (1998) Puede hablar el sujeto subalterno? colección de textos en la revista Ortis Tertrus, III www.orbistertius.unlp.edu.ar/numeros/numero-6/traduccion/spivak
Wittig Monique (1992) [2010] El pensamiento heterosexual y otros ensayos, Egales