Ανακατασκευές του Εδάφους: Σχεδιάζοντας τον Δημόσιο Χώρο της πόλης

ή

Το Τοπίο ως Υποδομή της πόλης.

Ο αστικός δημόσιος χώρος,  το πεδίο έκφρασης του κοινωνικού σώματος, είναι ένα πεδίο συνύπαρξης του ΕΣΩ και του ΕΞΩ....

Συχνά ο δημόσιος αστικός χώρος  αντιμετωπίζεται ως υπολειμματικός χώρος του κτισμένου: το μάθημα αυτό έρχεται για να ανατρέψει αυτή την λογική με τον σχεδιασμό του ως ζωογόνου αστικού τοπίου.

[Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Ανάλυση, Σύνθεση]

Ως απόρροια αυτού του μαθήματος οι φοιτητές αναμένεται να αποκτήσουν εξοικείωση με την κατανόηση της συνθετότητας και την ανάγκη για συνεκτικό σχεδιασμό του υπαίθριου δημόσιου χώρου της πόλης.

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι  φοιτητές και φοιτήτριες αναμένεται να αναπτύξουν στο βαθμό που θα εργαστούν, ευχέρεια στις παρακάτω γνωσιακές ενότητες:

•       [ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ]:  ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν τον αστικό δημόσιο χώρο ως ένα ενιαίο πεδίο, αναπόσπαστο τμήμα του αστικού ιστού, αλλά και ως ‘αστικού οικοσυστήματος’. Επίσης θα αντιληφθούν πως μπορούν να προσφερθούν στους κατοίκους των πόλεων οφέλη από τις παροχές των οικοσυστημάτων [Ecosystem Services] που ο σχεδιασμός του αστικού τοπίου δύναται να προστατεύσει ή/και να ενισχύσει.

•      [ ΧΡΟΝΟΣ και ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ]:  ώστε να μπορέσουν να προσεγγίσουν συνθετικά τον αστικό δημόσιο χώρο ως σύστημα που διαρκώς μεταβάλλεται μέσα στον τρέχοντα χρόνο.  Αφενός εμβαθύνοντας στα ιστορικά/πολιτισμικά ίχνη που επήρθαν με τον χρόνο στο αστικό τοπίο. Αφετέρου παρατηρώντας χρονικά εκφρασμένες διεργασίες όπως τον κύκλο του νερού στο αστικό περιβάλλον, τον κύκλο των εποχών μέσα στην πόλη, αλλά και τους μηχανισμούς της διάβρωσης που εγγράφονται στην ύλη.

•    [ ΣΥΝΘΕΤΟΝΤΑΣ το ΑΣΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ως ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ]:  ώστε να συνειδητοποιήσουν πως ο σχεδιασμός του δημόσιου χώρου οφείλει να περικλείει κοινωνικό σύνολο: θα πρέπει να εμπεριέχει τις καθημερινές πρακτικές των περιοίκων, τις πορείες των διερχόμενων, να συνδιαλλέγεται με την ιστορική του διάσταση και να ενισχύει τα αστικά οικοσυστήματα, να απευθύνεται σε περίοικους και υπερτοπικούς επισκέπτες. Οι φοιτητές θα μπορέσουν να αντιληφθούν την σημασία των ορίων στο αστικό τοπίο, και να σκεφτούν πάνω σε τρόπους οικειοποίησης τους: με άρση των εμποδίων και των αποκλεισμών, σχεδιάζοντας προς όφελος ενός προσβάσιμου αστικού τοπίου.

•     [ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ για τη ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ]:  Θα μυηθούν σε σύγχρονους τρόπους σχεδιασμού για την προσαρμογή των αστικών τοπίων στην κλιματική αλλαγή:  «λύσεις βασισμένες στη ‘Φύση’» [NatureBasedSolutions] ,  «πράσινες & κυανές υποδομές» [ green & blue infrastructure]. Οι φοιτητές αρχιτεκτονικής θα αντιληφθούν πως ως αρχιτέκτονες μπορούν να συμβάλλουν στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή μέσω του επιστημονικά καταρτισμένου σχεδιασμού του αστικού δημόσιου χώρου.

►Ο δημόσιος χώρος της πόλης είναι πεδίο αλληλεπίδρασης μέσα στον χρόνο διεργασιών που σχετίζονται με  κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις, με τα έμβια όντα, την οργανική και ανόργανη  ύλη.

Ο Δημόσιος χώρος χρειάζεται να είναι πεδίο συνύπαρξης, περιοχή γεφύρωσης των αντιθέσεων.  Η σχέση μεταξύ του   ‘ΕΣΩ’ και του ‘ΕΞΩ’, μεταξύ των έννοών ‘ΦΥΣΗ’ και ‘ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ’, ξεπερνώντας  την λογική των  αντιθέτων,  κινητοποιεί τον σχεδιασμό.

Η περιοχή που επιλέγεται είναι κομβική για το αστικό τοπίο, μα ο σημερινός της σχεδιασμός της δεν το εκφράζει. Εστιάζουμε στην περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Λαμπράκη, Ζάχου, Βότση, Λαχανά, που βρίσκεται ανάμεσα στον Κραυσίδωνα και την δυτική παρειά του Κάστρου Παλιαών Βόλου. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός ‘φυσικού’  δυναμικού στοιχείου, τον Χείμαρρο Κραυσίδωνα, πού μας είναι οικείος καθώς παρακάτω ρέει δίπλα από το ΤΑΜ_ΠΘ.   Στην περιοχή που προσεγγίζουμε σχεδιαστικά ο χείμαρρος πλησιάζει το Δυτικό μέρος της οχύρωσης  του Κάστρου των Παλαιών του Βόλου.

Στην προσέγγιση αυτή μεγάλη σημασία έχει το εννοιολογικό δίπολο ‘εντός πόλης’-‘εκτός πόλης’ ή ‘εντός των τειχών’ και ‘εκτός των τειχών’.  Η έννοια του ορίου αφορά  τόσο στο τείχος-μνημείο ως οχυρωματικό όριο, όσο και στον χείμαρρο ως ροή-όριο: στην θέση των ορίων σχεδιάζουμε τοπία συνύπαρξης.

Η λέξη κλειδί είναι η ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ : σε ποιο βαθμό αυτή η συνύπαρξη άστεως και φυσικών δυναμικών αφενός, αφετέρου καθημερινότητας και ιστορίας, μπορεί να ενορχηστρωθεί, αποτελώντας αντικείμενο Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού;

►Ο ενσυνείδητος σχεδιασμός του αστικού δημόσιου χώρου όχι ως αποσπάσματος ή θραύσματος, αλλά ως μέρους του ενιαίου σώματος της πόλης καλλιεργείται στο μάθημα μέσω εμπειρικών προσεγγίσεων του αστικού τοπίου,  επιτόπιες ομαδικές εξορμήσεις και περιηγητικές διαλέξεις. Στα παλίσια του μαθήματος προγραμματίζονται να γίνου τουλάχιστον τρεις ομαδικές περιηγήσεις στην ευρύτερη περιοχή ενδιαφέροντος, οι οποίες αποτελούν το έναυσμα των εμπειρικών χαρτογραφήσεων και τροφοδοτούν τις συνθετικές προσεγγίσεις.

►Στα πλαίσια των διαλέξεων θα προσεγγιστούν στρατηγικές προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή, μέσα από διεθνή υλοποιημένα παραδείγματα και μέσα από επιστημονικά άρθρα τα οποία διατίθενται μέσω eclass, προκειμένου οι φοιτητές να μυηθούν σε τρόπους αξιοποίησης των όμβριων υδάτων μέσα από ‘δίκτυα κυανών και πράσινων υποδομών’, στον στρατηγικό σχεδιασμό στα πλαίσια υδρολογικής λεκάνης.

Επίσης θα παρουσιατούν και θα συζητηθούν πτυχές που άπτονται:

 -της βιοποικιλότητας των χειμάρρων ως ‘οικοδιαδρόμων’ στο αστικό τοπίο

-διεθνών και εγχώριων παραδειγμάτων που αφορούν στην ενεργοποίηση της σχέσης των πολιτών-κατοίκων με  αστικούς  χειμάρρους, αστικά ποτάμια, τον δημόσιο χώρο εν γένει

- των ωφελειών από τις παροχές των οικοσυστημάτων [Ecosystem Services].

- της οπτικής της ‘αρχαιολογίας του τοπίου’ μέσα από τους στόχους ενεργής συνύπαρξης του πολιτιστικού αποθέματος με τους πολίτες, που θέτουν οι κατευθύνσεις για τα ‘Ιστορικά Αστικά Τοπία’ [HUR] της UNESCO.

► Η επεξεργασία των φοιτητικών συνθετικών θεμάτων βέλτιστα χρειάζεται για να εκτυλιχθεί μία σταδιακή ανάπτυξη καθ’ όλη τη διάρκεια του εξαμήνου.

► Εκτός από την Τελική Παρουσίαση που θα γίνει ενώπιον προσκεκλημένου κριτή, θα γίνει άλλη  μία ενδιάμεση παρουσίαση  [InterimCrit] μέσα στο εξάμηνο, στην οποία η παρουσίαση της εξέλιξης της εργασίας είναι υποχρεωτική για όλους τους φοιτητές θέλουν να ολοκληρώσουν το μάθημα

Παραδοτέα:

■ ως θεμέλιο της συνθετικής διαδικασίας λαμβάνεται η χαρτογραφική απόδοση της εμπειρικής-αυθόρμητης αρχικά, και αναλυτικής ύστερα προσέγγισης της περιοχής από κάθε φοιτητική ομάδα. Η χαρτογραφική διαδικασία ξεκινάει από επιτόπιες εξορμήσεις εμπειρικής-αυθόρμητης χαρτογράφησης που θα κάνουμε ομαδικά όλοι μαζί.  Η χαρτογραφική διαδικασία περιλαμβάνει: αρχικά την δημιουργία εκφραστικών διαγραμμάτων-χαρτών, που καταγράφουν το τοπίο μέσα από τα αισθητήριά μας [κίνηση-στάση, ακοή, θέαση, όσφρηση,...] αλλά σημειώνουν και τα στοιχεία που αυθόρμητα κινούν το ενδιαφέρον μας στο αστικό τοπίο . Στη συνέχεια από την οργάνωση των συλλεγμένων στοιχείων και την συσχέτισή τους με το υπόβαθρο της περιοχής μελέτης, θα προκύψει το πρώτο βήμα του συνθετικού σχεδιασμού.  Αποτελούν έτσι οι χάρτες αυτοί υπόβαθρο και 'συγκείμενο'-context της συνθετικής διαδικασίας. Οι εμπειρικοί  χάρτες  βαθμολογούνται με 20%της βαρύτητας αξιολόγησης, ως ανεξάρτητα παραδοτέα στο τέλος του εξαμήνου.

■ Η έμφαση θα δοθεί στον αστικό σχεδιασμό του υπαίθριου δημόσιου χώρου [υπό κλίμακες 1:500 , 1:200, έως 1:100 για μικρότερα τιμήματα], της περιοχής στην οποία θα επικεντρωθεί ο συνθετικός σχεδιασμός του αστικού τοπίου, η οποία συνδέει τον Κραυσίδωνα με την δυτική πλευρά του Κάστρου Παλαιών Βόλου [60% της βαρύτητας αξιολόγησης].

■ Η ένταξη των προτάσεων με το ευρύτερο αστικό τοπίο θα σχεδιαστεί αφαιρετικά, σε επίπεδο προθέσεων-στόχων. Ως ευρύτερο αστικό τοπίο ορίζουμε την περιοχή που ορίζεται μεταξύ του Κραυσίδωνα και των Σιδηροδρομικών τροχιών και την οδό Λαμπράκη. Ενδεικτικά οι κλίμακες σχεδιασμού είναι 1:5.000 έως 1:2000 [10% της βαρύτητας αξιολόγησης].

■ Τέλος για ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία-κλειδιά της κάθε πρότασης, θα ζητείται από τις ομάδες σχεδιασμός σε κλίμακες 1:50 ή 1:20 [10% της βαρύτητας αξιολόγησης].

►Μέσα στο εξάμηνο θα δοθούν διαλέξεις [από την διδάσκουσα και προσκεκλημένους ομιλητές]  και η παρακολούθησή τους είναι επιθυμητή, καθώς θα δώσει στους φοιτητές εργαλεία και εναύσματα για να προχωρήσουν τις εργασίες τους. Επίσης ζητούμενο είναι με έναυσμα τις διαλέξεις αυτές  να ακολουθήσουν συζητήσεις ανάμεσα στους ομιλητές, τους φοιτητές, την διδάσκουσα, γιατί ο δημόσιος χώρος και η εξέλιξή του είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους: ως αρχιτέκτονες και ως κατοίκους πόλεων

CAMPS-CALVET M., LANGEMEYER J., CALVET-MIR L., GOMEZ-BAGGETHUN E. (2016): Ecosystem services provided by urban gardens in Barcelona, Spain: Insights for policy and planning. Environmental Science & Policy, vol. 62(C), DOI: 10.1016/j.envsci.2016.01.007, p. 14- 23.

CAPUTO P., FERRARI S., ZAGARELLA F. (2020]: Urban Renovation: An Opportunity for Economic Development, Environmental Improvement, and Social Redemption. In DELLA TORRE, S., CATTANEO S., LENZI C., ZANELLI A. [eds] Regeneration of the Built Environment from a Circular Economy Perspective. Springer Open / Fondazione Politecnico di Milano, ISBN 978-3-030-33256-3, p. 125-136.

CORBOZ A. (1983): The Land as Palimpsest. In: Diogenes #121, pp12-34

EASTERLING K. (2107): Medium Design. [llecture] Strelka Institute/ИнститутСтрелка

GIROT C., WOLFS. (2010): Blicklandschaften / Landscapevideo –landscape in movement.

Cadrages. III. Zurich: D-Arch, ETH.Z HALL C.A.S.[2019]:Urban Ecology from a Biophysical and Systems Perspective. Στο: Hall H.P., Balogh S.B. [eds] Understanding Urban Ecology. An Interdisciplinary Systems Approach.. Springer [Springer nature Switzerland] pp 27-57

JACOB C. (2006): The Sovereign Map. Theoretical Approaches in Cartography throughout History. Chicago: The University of Chicago Press

KIRCHHOFF, T [2019]: Abandoning the concept of cultural ecosystem services, or against natural-scientific imperialism. BioScience, Vol. 69(3), doi: https://doi.org/ 10.1093/biosci/biz007, p. 220– 227

 LATOUR B. (2011): Waiting for Gaia. Composing the common world through arts and politics. /a lecture at the French Institute, London./ www.bruno-latour.fr/article

 LEWIS, M., J., J., SHAVER E., BLACKBOURN, S., LEAHY, A., SEYB, R., SIMOCK, R., WIHONGI, P., SIDES, E., & COSTE, C. (2015). Water sensitive design for stormwater. Auckland Council Guideline Document GD2015/004. Prepared by Boffa Miskell for Auckland Council.

MC HARG I. (1992): Design with Nature. New York: natural History Press / John Wiley and Sons.

MUSSINELLI E., TARTAGLIA A. , FANZINI D., RIVA R. , CERATI D., CASTALDO C.[2020] : The Technological Project for the Enhancement of Rural Heritage. In DELLA TORRE, S., CATTANEO S., LENZI C., ZANELLI A. [eds] Regeneration of the Built Environment from a Circular Economy Perspective. Springer Open / Fondazione Politecnico di Milano, ISBN 978-3-030-33256-3, p. 59-68.

OUREDNIK A. (2014): The Impossible Here. In: espacetemps.net, Works. www.espacetemps.net/en/articles/the-impossible-here/

REDFORD K. H. ,ADAMS W. M. [2009]:Payment for ecosystem services and the challenge of saving nature. Conservation Biology Vol. 23(4), https://doi.org/10.1111/j.1523- 1739.2009.01271.x, p.785–787 RINALDI M. et.al. [2015]: Methods, models, tools to assess the hydromorphology of rivers - Part 2 /Thematic Annexes on monitoring indicators and models /D6.2 Part 2 funded by the European Commission within the 7th Framework Programme (2007 – 2013)

SCHAICH H., BIELING C., PLIENIGER T. (2010): Linking Ecosystem Services with Cultural Landscape Research, Gaia, Vol.19(4) p. 26 – 277

SECCHI B. [2012]: Palinsesti Infrastrutturali. In FERLENGA Alberto [ed] L’ Architettura del Mondo. Mobilita, Nuovi Paesaggi. Milano: La Triennale Di Milano, Editrice Compositori. pp. 176-181

STOKMANN A.. On Designing Infrastructure Systems as Landscape. In GIROT Chistophe, FREYTAG Anette, KIRCHENGAST Albert, RICHTER Dunja [eds] Topology / Landscript 3. Jovis Publishers, Berlin 2013, ISBN 978-3-86859-212-2, p. 285-311.

Βιώσιμη κινητικότητα Ελαστική ανθεκτικότητα [resilience] Λύσεις βασισμένες στη 'Φύση' [ Nature Based Solutions] Αρχαιολογία του τοπίου [Landscape Archaeology] Green Infrastructure