[Γνώση, Κατανόηση, Ανάλυση, Αξιολόγηση]

Τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα του προτεινόμενου μαθήματος αφορούν στην κατανόηση (αναγνώριση και συσχέτιση με το εκάστοτε ιστορικό συγκείμενο) των κυριότερων εγχώριων αρχιτεκτονικών τάσεων και δυναμικών παραγωγής χώρου στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Οι σπουδαστές και οι σπουδάστριες αναμένεται να εξοικειωθούν με τις παραγόμενες μορφές και τα κύρια θεωρητικά προβλήματα όπως έχουν τεθεί στην εκάστοτε συγχρονικότητα.

Συγκεκριμένα, μετά το πέρας του μαθήματος, οι  σπουδαστές και οι σπουδάστριες αναμένεται να είναι σε θέση:    -να αναγνωρίζουν και να ταξινομούν θεματικές της ιστορίας της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα, αντιστοιχώντας τις με τα θεωρητικά ζητήματα που απασχολούσαν την κάθε περίοδο υπό εξέταση.    -να διακρίνουν τα είδη, τις τυπολογίες και τη γενεαλογία των παραγόμενων μορφών της αρχιτεκτονικής, να αντιστοιχούν τα παραπάνω με τους/ις δημιουργούς τους σε σχέση με τον ιστορικό χρόνο αλλά και να αναγνωρίζουν τα ιδεολογικά σχήματα που συνόδευαν και νομιμοποιούσαν αυτές τις μορφές, καθορίζοντας τη θέση της αρχιτεκτονικής και των δημιουργών της στην κοινωνική και πολιτισμική ιεραρχία.    -να κατανοούν τη σημασία της παραγωγής αρχιτεκτονικού λόγου [discourse] στην ιστορική εξέλιξη της αρχιτεκτονικής σκέψης και πρακτικής, προσδιορίζοντας τους κυρίαρχους εννοιολογικούς άξονες και τις αξιολογικές κρίσεις του κάθε αρχιτεκτονικού παραδείγματος της υπό μελέτη περιόδου.    -να επιχειρηματολογούν προφορικά σχετικά με ζητήματα ιστορίας και θεωρίας της αρχιτεκτονικής και να αναπτύξουν την κριτική τους αντίληψη, μέσα από τις οργανωμένες ομαδικές συζητήσεις του μαθήματος.    -να λειτουργούν αυτόνομα σε ερευνητικές εργασίες, αξιοποιώντας την υπάρχουσα βιβλιογραφία, αναζητώντας δεδομένα και αναπαραστάσεις τους στο διαδίκτυο και σε άλλα μέσα, και τέλος αξιοποιώντας νέα ψηφιακά εργαλεία για την προσωπική τους έκφραση ως προς τα παραπάνω.

Στοχεύοντας την κατανόηση του ποικιλόμορφου σώματος που συγκροτεί την ‘Ελληνική Αρχιτεκτονική’ του 20ου αιώνα, το μάθημα θα αναπτυχθεί σε μία σειρά από θεματολογικούς άξονες που θα καλύψουν τόσο την ιστορική εξέλιξη της αρχιτεκτονικής παραγωγής στον ελλαδικό χώρο όσο και τις πολλαπλές μορφές που αυτή πήρε. Οι προτεινόμενες διαλέξεις θα εξετάσουν τη δημόσια και την ιδιωτική αρχιτεκτονική μέσα από έργα επιφανών και μη αρχιτεκτόνων, καθώς και τη ‘μεγάλη εικόνα’ παραγωγής του χώρου η οποία καθόρισε τις σημερινές όψεις του ελληνικού δομημένου περιβάλλοντος. Ανιχνεύοντας τις σχετικές δυναμικές της εκάστοτε περιόδου, θα επιχειρηθεί η συγκειμενοποίηση των αρχιτεκτονικών τάσεων και γραφών της ελληνικής αρχιτεκτονικής κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Το μάθημα θα αποδώσει τη σταδιακή απομάκρυνση από τα νεοκλασικά και τα εκλεκτικιστικά πρότυπα στις αρχές του αιώνα, περνώντας στις εκφάνσεις του μοντέρνου κινήματος κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Θα παρουσιάσει τις απόπειρες μαζικής στέγασης μέσω της οργάνωσης προσφυγικών συνοικισμών αλλά και μέσω των κινήτρων ενεργοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας που καθόρισαν την αστική ανοικοδόμηση κατά τη μεταπολεμική περίοδο στον ελλαδικό χώρο. Οι σχετικά ασαφείς αρχιτεκτονικές εκφράσεις που χαρακτήρισαν την ελληνική ‘χρυσή τριαντακονταετία’ μέχρι την πετρελαϊκή κρίση του 1973 θα αποτελέσουν σημείο εστίασης των διαλέξεων, εξετάζοντας από τον «κλασικίζοντα μοντερνισμό» των πολυκατοικιών της αστικής τάξης έως αυτό που ονομάστηκε κριτικός τοπικισμός, στην προσπάθειά του να παρέχει αντιπαραδείγματα σε μία χώρα η οποία παρουσίαζε φαινομενικές (μόνο) αντιστάσεις στο μεταμοντέρνο.

Τέλος, η περίοδος της μεταπολίτευσης θα εξεταστεί ως προς την ιδεολογική στροφή στην παράδοση, τα αποτελέσματα των προγραμμάτων αξιοποίησης παραδοσιακών του Ε.Ο.Τ., την ανάπτυξη συστημάτων διατήρησης παραδοσιακής και αστικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, τη δαιμονοποίηση του οπλισμένου σκυροδέματος και της πυκνής δόμησης σε μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα αλλά και την αρχιτεκτονική των προαστίων και των εξοχικών κατοικιών, δηλαδή της απομάκρυνσης από την αστική συνθήκη.

Η αξιολόγηση των φοιτητών/τριών γίνεται μέσω ατομικής εργασίας η οποία παραδίδεται μετά το πέρας των διαλέξεων του μαθήματος «Ιστορία Αρχιτεκτονικής IV: Ελληνική Αρχιτεκτονική του 20ου αιώνα (2023-2024)» και αποτελείται από δύο ασκήσεις στην εξιστόρηση, τη συγκρότηση, τη σχηματοποίηση και την αναπαραγωγή σχετικών αφηγημάτων,  καθώς και στην παρουσίασή τους με τη μορφή δομημένου και πειστικού γραπτού λόγου. Η πρώτη άσκηση αφορά την κατανόηση ζητημάτων που τίθενται στις διαλέξεις αναλύοντας τα αναπαραστατικά μέσα του μαθήματος και το περιεχόμενό τους και η δεύτερη εξασκεί τους/ις φοιτητές/τριες στην αναζήτηση πηγών και την παρουσίαση πρωτογενούς και δευτερογενούς υλικού κατά μία σύντομη ιστορική ανάλυση ενός κτίσματος ή τμήματος του δομημένου περιβάλλοντος εν γένει. 

Βελένης, Γιώργος. “Σχέδιον προτύπου μακροχρονίου αναπτύξεως της Ελλάδος 1973-1987, Επισκόπηση και αξιολόγηση πολιτιστικών μνημείων Ελλάδος”. Αθήνα: ΚΕΠΕ, 1972.

Ζήβας, Διονύσης. "Πλάκα 1973-2003, Το χρονικό της επέμβασης για την προστασία της παλαιάς πόλεως Αθηνών." Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2006.

Ηλιού, Ηλίας. "Κουτιών εγκώμιο." Νεοελληνικά Γράμματα, περίοδος Β΄, αρ. 33 (17/7/1937): 3 και 11, αρ. 34 (24/7/1937): 3 και 5, αρ. 35 (31/7/1937): 3 και 7, αρ. 36 (7/8/1937): 3 και 10. Αναδημοσιεύτηκε στο Ηλίας Ηλιού, Κριτικά κείμενα για την τέχνη, 1925-1937. Αθήνα: Θεμέλιο, 2005.

Καζανάς, Αλέξανδρος-Τιμόθεος. 'Η ποινική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, Το προστατευόμενο έννομο αγαθό και η επίδρασή του στο αξιόποινο των εγκλημάτων του ν. 3028/2002'. Διδακτορική διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Νομικής, Θεσσαλονίκη, 2010.

Καρατζάς, Γιώργος. 'Ιστορία και χώρος, ο ρόλος της ανάδειξης και της διαχείρισης ιστορικών μνημείων και τοποθεσιών στη συγκρότηση και αναπαράσταση του εθνικού παρελθόντος. διάδοση αφηγημάτων, ανασκαφική έρευνα, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων τον 20ο αιώνα. Διδακτορική διατριβή. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, 2015.

Κολοβός, Ιωάννης. "Νεανικές υποκουλτούρες και συγκρότηση κοινωνικής ταυτότητας: η περίπτωση των πανκ στην Αθήνα, 1979-2013." Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 2013.

Λυρούδιας, Ευάγγελος, Ελένη Μαΐστρου, Σοφία Σούμπερτ-Σουμελίδου, Γιάννης Τζοβάρης. "Μελέτη επιπτώσεων, από την εφαρμογή προγραμμάτων αναπλάσεων – Παράδειγμα: Η περίπτωση της Πλάκας" Aθήνα: Εκδόσεις ΤΕΕ, 1988.

Μαρκοπούλου, Αυγή, και Παπαδόδημας. “Προστασία Μνημείων και συνόλων, Πρόταση θεσμικού πλαισίου”. Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία, 1975.

“Μελέτη της Παλαιάς Πόλεως Αθηνών. Το παρόν και το μέλλον της Πλάκας”, Αθήνα: Αυτοέκδοση, 1977.

Μπαστέα, Ελένη. “Αθήνα 1834-1896: Νεοκλασική πολεοδομία και ελληνική εθνική συνείδηση”. Αθήνα: Libro, 2008.

Μπίρης, Κώστας. “Αι Αθήναι, από του 19ου εις τον 20ον αιώνα”. Αθήνα: Έκδοσις του καθιδρύματος πολεοδομίας και ιστορίας των Αθηνών, 1966.

Μπίρης, Μάνος. "Κώστας Η. Μπίρης: Βίος αφιερωμένος στην πόλη των Αθηνών." Αθήνα: Μέλισσα, 2015.

Παπαγεωργίου-Βενετάς, Αλέξανδρος. "Το μέλλον της Πλάκας." Αθήνα: Καπόν, 2022.

Παπαγεωργίου-Βενετάς, Αλέξανδρος. "Η έννοια του μνημείου τέχνης και ο εκσυγχρονισμός της σχετικής νομοθεσίας.=" , Αθήνα: Αυτοέκδοση, 1967.

Παπαδημητρίου, Νίκος, και Αναγνωστόπουλος, Άρης (επιμ.) “Το παρελθόν στο παρόν: Μνήμη, Ιστορία και Αρχαιότητα στη σύγχρονη Ελλάδα”. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017.

Περράκης, Στέλιος (επιμ.). "Η Σύμβαση για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς 40 χρόνια μετά. Μια κριτική αποτίμηση”. Έδρα UNESCOΠαντείου Πανεπιστημίου, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2013.

Πρακτικά Συνεδρίου "Ο θεσμός της μεταφοράς του συντελεστή δόμησης." Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδόσεις Σακούλα, 1996.

Πρακτικά Δημόσιας Συζήτησης. "Η ζωή στην έρημο του μπετόν – Κοινωνικές αναδιαστρωματώσεις και εγκατάλειψη του κτιριακού πλούτου σε κεντρικές περιοχές κατοικίας – Η περίπτωση της Κυψέλης." Αθήνα: Ινστιτούτο GoetheΑθηνών, 1988.

Πρακτικά Ε’ Πανελλήνιου Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων, Αθήναι 16-23 Ιανουαρίου 1966. Αθήνα: Έκδοσις Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος, 1974.

Πρακτικά Συνεδρίου "Συντήρηση και αναβίωση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων" Ψηφιακό Αρχείο ΤΕΕ, Τμήμα Μαγνησίας, 6-13 Σεπτεμβρίου 1981, Βόλος.

Σκοπελίτης, Στέλιος. “Νεοκλασσικά Σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά”. Δωδώνη, 1975.

Σκοπελίτης, Στέλιος.”Νεοκλασικά Ερείπια”. Αθήνα: Βέργος, 1977.

Στεφάνου, Ιωσήφ. "Συντήρησις και αισθητική του οικισμού." Τμήμα Χωροταξίας, Διεύθυνσης Προγραμματισμού και Μελετών, Υπουργείο Εσωτερικών, 1972.

Τζελέπης, Πάνος-Νικολής. "Λαϊκή Ελληνική Αρχιτεκτονική." Αθήνα: Γκαλερί ‘Νέες Μορφές’, 1971.

Τραυλός, Ιωάννης (επιμ.)” Νεοκλασσική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα”. Αθήνα: Έκδοσις Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος, 1967.

Τραυλός, Ιωάννης. “Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών Από των προϊστορικών χρόνων μέχρι των αρχών του 19ου αι.” Αθήνα: Καπόν, 2005.

Τσουκαλάς, Κωνσταντίνος. “Ταξίδι στο λόγο και την ιστορία”. Αθήνα: Πλέθρον, 2000.

Φιλιππίδης, Δημήτρης. “Για την ελληνική πόλη - μεταπολεμική πορεία και μελλοντικές προοπτικές”. Αθήνα: Θεμέλιο, 1990.

Ελληνική Αρχιτεκτονική - 20ος αιώνας - ιστορία αρχιτεκτονικής - θεωρία αρχιτεκτονικής

https://eclass.uth.gr/courses/ARCH_U_301/