Γενικές ικανότητες (βάσει παραρτήματος διπλώματος): Αυτόνομη εργασία, Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον, Παράγωγή νέων ερευνητικών ιδεών, Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.
Το μάθημα έχει ως αφετηρία την παραδοσιακή αρχιτεκτονική ενός χωριού όπως υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει πολύ πριν τον 19ο αιώνα και πως η αρχιτεκτονική και η ζωή του χωριού εξελίσσεται μέχρι σήμερα. Σκοπός του μαθήματος είναι η ανάλυση της ζωής στο χωριό και η κατανόηση μιας σειράς χώρων που συνεχίζει να απασχολεί την αρχιτεκτονική ακόμα και στις ελληνικές πόλεις σήμερα.
“Κατανόηση και ερμηνεία πριν το σχεδιασμό. Η σημασία του ορίου και του κοινού χώρου” θα μπορούσε να είναι ενας εναλλακτικός τίτλος για το μάθημα.
Τι οφείλει να γνωρίζει ο νέος αρχιτέκτονας σήμερα πέρα από το οικοδομικό αποτύπωμα στη δομή ενός χώρου τόσο συμπαγή και συνεκτικά δεμένου όσο ένα χωριό; Πώς αναλύει και κατανοεί σε βάθος μια υπάρχουσα κατάσταση; Πως αντιλαμβάνεται τη συνέχεια, την ιστορικότητα ως παρελθόν και κληρονομιά;
Δίνονται θεωρητικά εργαλεία ερμηνείας μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις, ώστε η παράδοση/κληρονομιά και η αρχιτεκτονική να γίνουν κατανοητές ως πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακά για να συνδέσουν τον άνθρωπο με την κοινότητα, τον τόπο, τη θρησκεία και το περιβάλλον. Τέλος τα ερωτήματα θα επεκταθούν σχετικά με την αντίληψη του κοινοτικού/ συλλογικού, δημόσιου και ημι-δημόσιου χώρου και πως επηρεάζει τις συνήθειες και τη χρήση των δημόσιων χώρων στις σύγχρονες ελληνικές πόλεις σήμερα.
[Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Αξιολόγηση]
Στη σημερινή εποχή τόσο οι ιδιωτικές όσο και οι κρατικές περιγραφές της ιδιοκτησίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, παρουσιάζονται δύσκαμπτες ως στοιχεία διαχωρισμού και αυτονομίας. Παράλληλα κατευθυνόμαστε προς έναν σύγχρονο τρόπο ζωής που βασίζεται στη βιώσιμη ανάπτυξη. Ωστόσο, ο άνθρωπος και ο καθημερινός τρόπος ζωής του δεν αποτελούν ακόμα το κέντρο της πολυπλοκότητας της αρχιτεκτονικής που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνική ζωή, τις ποιότητες του χώρου και το περιβάλλον.
Στο μάθημα αυτό οι φοιτητές θα κατανοήσουν τη σχέση της παραδοσιακής ζωής με την πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής, τον τόπο και το περιβάλλον. Ο τρόπος ζωής που αναδεικνύεται μέσα από την παραπάνω σχέση και η κατανόηση των χώρων που χρονολογούνται από το μακρινό παρελθόν -όπου το βίωμα γίνεται ρίζωμα- συντελούν σε έναν υγιή και ολοκληρωμένο τρόπο ζωής, όπως αυτός δημιουργείται από τον ιδιωτικό και τον συλλογικό ή δημόσιο βίο. Οι φοιτητές θα εξοπλιστούν με εργαλεία κατανόησης και ερμηνείας της τοπικής παράδοσης μέσα στη σύγχρονη ζωή. Θα δουν διαφορετικές κλίμακες, χώρους, υλικά και καταστάσεις, τα οποία δεν απαντούν σε μια αρχιτεκτονική που χαρακτηρίζεται από τη φόρμα και τη μόδα, αλλά που αναδεικνύουν την κοινωνική και ηθική λειτουργία της ως μια ουσιαστική καταγραφή της παράδοσης σε σχέση με τον άνθρωπο, τον τόπο και το περιβάλλον του.
Το μάθημα ξεκινάει με μελέτη ενός χωριού των Κυκλάδων αναδεικνύοντας μια σειρά συνεχειών και αντιλήψεων που περιγράφουν τις συνήθειες και χώρους του χωριού ακόμα και σήμερα, ενός τόπου όπου οι ξερολιθιές ορίζουν ακόμα το αγροτικό τοπίο, τη δομή του χωριού καθώς και την ιδιοκτησία. Οι φοιτητές με εργαλεία κατανόησης και ερμηνείας θα αναπτύξουν μια σχέση με τη δομή του χωριού μέσα από την υπάρχουσα αρχιτεκτονική, την κατασκευή του χωριού αλλά και την καθημερινή ζωή των χωρικών. Χωρικά, κοινωνικά και ηθικά όρια θα αναδειχούν μέσα από κείμενα σχετικά με το χωριό, μέσα από διαφορετικούς δημόσιους και κοινοτικούς χώρους, μέσα από τη δομή της κατοικίας, την επιρροή της θρησκείας και τις καθημερινές πρακτικές των κατοίκων μέσα στο σύνθετο τοπίο του χωριού.
Το μάθημα θα αναδείξει: α. τη δομή της κοινότητας, β. την αντίληψη για τον ιδιωτικό, τον δημόσιο και τον κοινοτικό χώρο, γ. τη σημασία της συμμετοχής στους χώρους αυτούς δ. τον τρόπο που η ιστορικότητα αφορά μια κατασκευή αλλά και μια συνήθεια στον χώρο ή στον τόπο και πως και τα δυο αυτά αποτελούν μέρος της παράδοσης. Στο μάθημα θα χρησιμοποιηθούν αποσπάσματα αφηγημάτων, συμβολαίων, χαρτών, φωτογραφιών και βίντεο ώστε ο φοιτητής να κτίσει την κατανόηση του πάνω σε διαφορετικά θέματα του χωριού.
Επίσης το μάθημα αποσκοπεί στη βαθιά κατανόηση του χωριού, των διαφορετικών υλικών που χρησιμοποιούνται στο πέρασμα του χρόνου, των χώρων όπου εκτυλίσσεται η καθημερινή ζωή του οικισμού. Επιπλέον το μάθημα θα εξερευνήσει πως αυτή η κληρονομιά που αφορά χώρους, συνήθειες και αντιλήψεις μέχρι σήμερα επηρεάζει την αντίληψη και χρήση των δημόσιων χώρων στην σύγχρονη ελληνική πόλη και πως συνυπάρχει με τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Μέχρι το τέλος του μαθήματος οι φοιτητές θα πρέπει να είναι σε θέση:
- να εργαστούν με μια μεθοδολογία βαθύτερης κατανόησης και να αναπτύξουν έναν τρόπο να βλέπουν και να σκέφτονται, τον οποίο θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν ευρύτερα.
- να μάθουν να διαχειρίζονται αρχεία, τη θεωρία και ιστορία σε μια δημιουργική προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας ενός τόπου, χώρου και αρχιτε.
- να αναπτύξουν μια σχέση αφήγησης με την αρχιτεκτονική, τον αστικό ή φυσικό χώρο, τον χρόνο και την τέχνη.
- να εξοικειωθούν με την εξερεύνηση της πολυπλοκότητας ενός χώρου, της αρχιτεκτονικής.
- να δημιουργήσουν ένα πολύτιμο αρχείο δεδομένων για τη ζωή σε ένα παραδοσιακό μικρό οικισμό και μέσα από ποιες δομές αυτή συνεχίζει να υφίσταται τον 21ο αιώνα.
- να αντιληφθούν πως παραδοσιακές δομές μπορούν να επηρεάσουν τη σχέση με τον χώρο μέσα σε πιο σύγχρονα οικιστικά σύνολα.
- να εφαρμόσουν διαφορετικές μεθόδους για τη διερεύνηση, καταγραφή και ερμηνεία της αρχιτεκτονικής.
Απαιτήσεις μαθήματος - Εργασίες:
Οι φοιτητές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου θα επιλέξουν να αναλύσουν και να παρουσιάσουν εντός 10 λεπτών ένα κείμενο σχετικό με τη θεματική της ημέρας. Και θα καταθέσουν δυο εργασίες και ένα μικρό αρχείο το οποίο θα βασίζεται στην έρευνα που θα κάνουν κατά τη διάρκεια των δύο εργασιών.
Εργασία 1: Η πρώτη εργασία θα κατατεθεί στα μέσα του εξαμήνου και θα αποτελεί προετοιμασία για την επόμενη. Θα αποτελείται από 1500 λέξεις και θα αφορά ένα κτίσμα, είτε ένα ώρο εξωτερικό ή εσωτερικό που σχετίζεται με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, είτε μια γειτονιά ακόμα και ένα κατώφλι. Οι φοιτητές καλούνται να γράψουν για την ιστορικότητα, τα υλικά, τη χρήση του χώρου αυτού αλλά και τη θέση στη σύγχρονη ζωή και ποια είναι η ζωή και οι καθημερινές συνήθειες που το περιβάλλουν. Επίσης θα γίνει παρουσίαση και συζήτηση την ημερομηνία κατάθεσης της εργασίας.
Εργασία 2: Η εργασία αυτή θα κατατεθεί στο τέλος (αντί εξετάσεων) και θα είναι 2500 λέξεων. Οι φοιτητές καλούνται να γράψουν ένα αφήγημα που θα αφορά ένα χωριό το οποίο έχουν τη δυνατότητα να επισκέπτονται συχνά και το οποίο γνωρίζουν πολύ καλά. Το αφήγημα μπορεί να είναι πραγματικό ή φανταστικό και μέσα από το αφήγημα να αναδειχθούν, χώροι, υλικά, παραδόσεις, συνήθειες, αντιλήψεις και η ζωή που εκτυλίσσεται στο χωριό σήμερα. Η εργασία αυτή θα συνοδεύεται από ένα χάρτη όπου θα απεικονίζονται οι διαδρομές που αναφέρονται στο αφήγημα. Επίσης θα γίνει παρουσίαση και συζήτηση στο τέλος του εξαμήνου
Αρχείο: Το αρχείο θα είναι συμπληρωματικό στην κάθε εργασία. Σε αυτό οι φοιτητές καλούνται να καταγράψουν ό,τι βλέπουν, ακούν, μυρίζουν και ακουμπούν, δηλαδή στο αρχείο αυτό μπορούν να καταγράψουν πέρα απ’ ότι βλέπουν (διαφορετικές κλίμακες, όρια ή συνύπαρξη ιστορικού και σύγχρονου χώρου, βλάστηση ή μη, κινητικότητα ανθρώπων ή αυτοκινήτων), να καταγράψουν ή περιγράψουν ήχους, να μιλήσουν για υλικά ή την αίσθηση υλικών που δεν γνωρίζουν, να μιλήσουν για σκιές και το φως, την αίσθηση του αέρα ή των θορύβων. Και κατά πόσο όλα αυτά επηρεάζουν ή συνθέτουν τον χώρο που έχουν επιλέξει.
Οι παραπάνω εργασίες θα κατατίθενται ψηφιακά μέχρι την ημερομηνία που θα έχει οριστεί και θα γίνεται παρουσίαση τους στην αίθουσα. Οι εργασίες θα έχουν ως στόχο να αξιοποιούν τις εβδομαδιαίες γνώσεις που οι φοιτητές αποκτούν και αναπτύσσουν μέσω των παρατηρήσεων και των συζητήσεων, γνώσεις σχετικές με περιοχές, κτίρια, αντικείμενα, χωρικά και κοινωνικά όρια, τοπία ή μνημεία που παρουσιάζονται στο μάθημα .
Αξιολόγηση
Συμμετοχή και ανάλυση κειμένου- παρουσίαση: 15%
Εργασία 1 -κατάθεση 24 Νοεμβρίου: 30%
Εργασία 2 - κατάθεση στο τέλος του εξαμήνου: 40%
Αρχείο - κατάθεση στο τέλος του εξαμήνου: 15%
Βιδάλη ,Μαρία, Γη και Χωριό. Τα εξωκκλήσια της Τήνου. (Εκδόσεις Futura και Δημοτική Επιχείρηση Δήμου Εξωμβούργου, Τήνου, 2009)
Γιαννίση, Φοίβη, Κωτιόνης, Ζήσης, (eds), Η Κιβωτός: παλαιοί σπόροι για νέες καλλιέργειες, 12η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής Μπιενάλε της Βενετίας 2010, Εθνικοί Επίτροποι: Φοίβη Γιαννίση, Ζήσης Κοτιώνης
Μανωλίδης, Κώστας, Kαναρέλης, Θεοκλής, Η διεκδίκηση της υπαίθρου. Φύση και κοινωνικές πρακτικές στη σύγχρονη Ελλάδα , (Εκδόσεις Ίνδικτος, 2009)
Δουκελλής, Παναγιώτης, επιμέλεια, Το ελληνικό τοπίο. μελέτες ιστορικής γεωγραφίας και πρόσληψης του τόπου, (Εκδόσεις Εστία, Αθήνα, 2005)
Κασίμης, Χ. – Λουλούδης Λ. (επιμέλεια), Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του εικοστού αιώνα, (Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον/ Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 1999)
Εμπεδοκλής, Περί Φύσεως, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια ‘Α. Λάλου, Π. Σκαρσουλή, (Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Όψεις / 7, 1999)
Λαμνάτος, Βασίλης, Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας, (Αθήνα – Γιάννενα: Εκδόσεις “Δωδώνη,’’ 1987)
Α’ Το Εληνικό Λαικό Σπίτι, Φροντιστηριακαί Εργασίαι, Εθνικός Μετσόβιον Πολυτεχνείον, Έδρα Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας και Ρυθμολογίας, Τακτ. Καθηγητής Π.Λ. Μιχελής, Εκδοσις Ε.Μ. Πολυτεχνείου, (Αθήναι, 1960)
Παπαδόπουλος, Α., Χατζιμιχάλης, Κ., (επιμέλεια και εισαγωγή αφιερώματος), “Η νέα γεωγραφία της Ελληνικής Υπαίθρου,” Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, Τεύχος 25, 2008
Βιβλιογραφία ξενόγλωσση
Corner, James. “The Agency of Mapping: Speculation, Critique and Invention,” in Mappings, Cosgrove, D. Ed. Reaktion Books. London, UK.1999, 213-229.
Crossley, Nick, The Social Body. Habit, identity and desire (Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi, 2001).
De Certeau, Michel, translated by Rendall, Steven, The Practice of Everyday Life, (University of California Press, Berkeley and Los Angeles California, London 1984).
Leatherbarrow, David, Topographical Stories: Studies in Landscape and Architecture, (University of Pennsylvania Press, Philadelphia,2004)
Malpas, Jeffrey, (ed.) Place and Experience: A Philosophical Topography (Cambridge: Cambridge University Press, 1999)
___________. (ed.), The Place of Landscape, Concepts, Contexts, Studies, (Cambridge, MA, London, England: The MIT Press, 2011)
Psarra, Sophia, Architecture and Narrative, The formation of space and cultural meaning, (Routledge, Taylor & Francis e-Library, 2009).
παραδοσική αρχιτεκτονική, δημόσιος χώρος, κοινοτικός χώρος, όριο, κατανόηση, ερμηνεία, αντίληψη, αφήγημα