Το μάθημα εισάγει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό μικρής κλίμακας με αυξημένο βαθμό εμβάθυνσης και λεπτομέρειας. Η ανάλυση μιας υφιστάμενης κτιριακής τυπολογίας και η ανάπτυξη εντός της μιας σχεδιαστικής παρέμβασης απαιτεί την κριτική αξιολόγηση, τη λήψη αποφάσεων και την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο χώρος, χρήστης και εξοπλισμός αλληλεπιδρούν.
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και φοιτήτριες:
· Θα έχουν κατανοήσει την κοινωνική πολυπλοκότητα που διαχειρίζεται το όριο μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου.
· Θα έχουν βελτιώσει τα αναπαραστατικά εργαλεία του σχεδιασμού σε κλίμακα 1/20 με έμφαση στον γραμμικό αξονομετρικό σχέδιο και στην κατασκευή προπλασμάτων.
· Θα έχουν την δυνατότητα να πειραματιστούν με νέες μορφές κατοίκησης, καταρτίζοντας ένα λειτουργικό πρόγραμμα το οποίο θα εντάξουν σε υφιστάμενο κέλυφος.
· Θα έχουν την δυνατότητα να εμβαθύνουν στο σχεδιασμό λεπτομερειών και να πάρουν αποφάσεις για την επιλογή των υλικών, σταθερού και κινητού εξοπλισμού.
· Θα έχουν κατανοήσει τους περιορισμούς που θέτει η δομή και η κλίμακα ενός υφιστάμενου κελύφους στο σχεδιασμό.
· Θα έχουν την δυνατότητα να ιεραρχούν και να παίρνουν σχεδιαστικές αποφάσεις
Η ελληνική πολυκατοικία στην εκδοχή της πριν τον ΓΟΚ του 85, ήταν μια τυπολογία συμπαγής με διαμορφωμένο αστικό μέτωπο στο επίπεδο του ισογείου. Στους εμπορικούς δρόμους των πόλεων το μέτωπο αυτό διαμορφωνόταν με τη μορφή εν σειρά καταστημάτων, με μεγάλη ανοιχτή πρόσοψη, ενίοτε διπλού ύψους, και πατάρι ή και υπόγειο. Εσωτερικά η διαμόρφωση ήταν ελάχιστη, με πρόβλεψη ενός χώρου υγιεινής και μια απλή μεταλλική σκάλα σε περίπτωση πολλαπλών επιπέδων. Ανάλογα με την εκάστοτε χρήση το ουδέτερο αυτό κέλυφος διαμορφώνεται εξολοκλήρου από τον ένοικο, με την ποικιλία των ισόγειων καταστημάτων κατά μήκος των δρόμων να ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη ζωντάνια της ελληνικής πόλης. Τα καταστήματα αυτά είναι συνήθως εμπορικά ή υγειονομικού ενδιαφέροντος ενώ σπανιότερα λειτουργούν ως γραφειακοί χώροι.
Με την οικονομική κρίση το οικονομικό μοντέλο των μικρών καταστημάτων κλονίστηκε για διάφορους λόγους με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να κλείσουν, ενώ κάποια από αυτά σε ήσυχους δρόμους ενοικιάζονται ως κατοικίες χαμηλού κόστους σε οικονομικούς μετανάστες. Η τρέχουσα πανδημία έχει κλονίσει ακόμα περισσότερο την λειτουργία των ισογείων, μιας και οι χρήσεις που μένουν κλειστές για λόγους δημόσιας υγείας είναι κατεξοχήν τα εμπορικά καταστήματα και ακόμα περισσότερο η εστίαση. Μετά από ένα χρόνο απαγορεύσεων πολλές επιχειρήσεις του είδους μη μπορώντας να ανταπεξέλθουν οικονομικά έχουν τερματίσει οριστικά τη λειτουργία τους. Με το πέρασμα της πανδημίας οι χώροι αυτοί πιθανότατα θα επανέλθουν σταδιακά με τις προηγούμενες ή παρόμοιες χρήσεις.
Όμως η μεταφορά όλο και περισσότερων δραστηριοτήτων από το φυσικό χώρο της πόλης στον ψηφιακό, όπως οι ψηφιακές αγορές και η τηλε-εργασία αναμένεται να αλλάξουν μόνιμα τον τρόπο που χρησιμοποιούμε την πόλη. Από την μία πλευρά παρατηρούμε το άδειασμα της πόλης από τις παραδοσιακές χρήσεις των ισογείων και από την άλλη την ενσωμάτωση των χρήσεων αυτών από την κατοικία, η οποία πλέον μετατρέπεται σε χώρο εργασίας, online αγορών, τηλεκπαιδευσης κοκ. Κατά κάποιο τρόπο η κατοικία τείνει να γίνει ο πιο ανθεκτικός συντελεστής της πόλης, με όλες τις υπόλοιπες χρήσεις είτε να ενσωματώνονται σε αυτήν είτε να εξοβελίζονται κάπου αλλού στην περιαστική επικράτεια.
Παραδόξως, τη στιγμή που η πόλη-κατοικία εδραιώνεται χάρη στις ραγδαίες αλλαγές που επέφερε η πανδημία, πολλοί συμπολίτες μας έχουν αποκλειστεί από την εύρεση οικονομικής κατοικίας. Η μεγάλη εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων τα προηγούμενα χρόνια, έβγαλε από την αγορά πολλά διαμερίσματα που νοικιάζονταν ως μόνιμες κατοικίες. Τα σπίτια αυτά ανακαινίστηκαν, επιπλώθηκαν και πέρασαν στην οικονομία τους διαμοιρασμού, ανταποκρινόμενα στη ζήτηση ενός ολοένα και αυξανόμενου τουριστικού πληθυσμού. Η πανδημία έφερε την πτώση στις βραχυχρόνιες μισθώσεις όμως τα σπίτια αυτά παραμένουν ακριβά και ασύμφορα. Ταυτόχρονα η ζήτηση για κατοικία στις κεντρικές γειτονιές της πόλης παραμένει αυξημένη.
Αυτή η διαπίστωση μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε διάφορες υποθέσεις για την επανάχρηση των χαρακτηριστικών κενών ισογείων της ελληνικής πολυκατοικίας. Τι θα συμβεί αν το πιο ιδιωτικό κομμάτι της πόλης, το αστικό διαμέρισμα, κατέβει στο επίπεδο του δρόμου; Μπορούν τα πρώην εμπορικά καταστήματα με τη μία και μοναδική όψη στην πόλη, το διπλό ύψος και την συνέχεια με το πεζοδρόμιο να αποτελέσουν ελκυστικό και ευέλικτο χώρο κατοικίας; Πώς μπορεί η κατοίκηση να συνεισφέρει σε μία γόνιμη σχέση με το δημόσιο χώρο, που να βασίζεται στην εξωστρέφεια και όχι στην οχύρωση του ιδιωτικού χώρου;
Κατά τη διάρκεια του μαθήματος επιλογής θα δουλέψουμε πάνω σε υπαρκτούς ισόγειους χώρους πολυκατοικιών τους οποίους θα μελετήσουμε ως κατοικίες. Στόχος είναι η διατύπωση παραδειγματικών προτάσεων που έχουν γενικό χαρακτήρα, δηλαδή μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν σε οποιοδήποτε ισόγειο χώρο με τα ίδια χαρακτηριστικά. Κάθε πρόταση θα διατυπώνει ένα ξεκάθαρο στρατήγημα για το πώς ο ευαίσθητος χώρος της κατοικίας μπορεί να συμβιώσει σε άμεση επαφή με το δημόσιο χώρο της πόλης. Οι χώροι των ισογείων θα αντιμετωπιστούν ως ανοιχτά, ημιυπαίθρια κελύφη, μέσα στα οποία θα ξετυλίγεται το οικιακό πρόγραμμα. Οι επεμβάσεις θα έχουν μία ενδιάμεση κλίμακα, μεταξύ κτιρίου και επίπλου: μπορούν να έχουν την μορφή ενός μεγάλου επίπλου μέσα σε ένα μεγάλο αστικό δωμάτιο ή ενός μικρού κτιρίου μέσα σε ένα μεγαλύτερο κέλυφος. Αν υποθέσουμε ότι πλέον οι περισσότερες οι αστικές λειτουργίες μπορούν να γίνονται μέσα από την κατοικία, ίσως οι ισόγειες κατοικίες που θα φανταστούμε επιστρέψουν στην πόλη λίγη από τη χαμένη ζωντάνια της.
Η τελική εργασία με βάση την οποία αξιολογούνται οι φοιτητές-τριες είναι ατομική. Η αξιολόγηση θα βασιστεί τόσο στην παρουσία των φοιτητών-τριών κατά τη διάρκεια του εξαμήνου όσο και στην εξέλιξη της έρευνάς τους. Πάνω από τρεις απουσίες θεωρούνται μη επαρκής παρακολούθηση.
Atorie Wan., Tsukamoto, Y., Kaijima, M., & Endo, N. (2008). Graphic anatomy, Atelier Bow-Wow. Tokyo: TOTO
Bittner, R. and Krasny, E. (2016) “In Reserve: The Household!, Historic Models and Contemporary Positions from the Bauhaus”, Edition Bauhaus 49, Germany: Bauhaus Dessau Foundation and Spector Books.
Certeau, Michel de (1984) “The Practice of Everyday Life”, Berkeley: University of California Press.
Latour, B. Porter, C. (trans.) (1993) We have never been modern. Cambridge: Harvard University Press
Mumford, L. (1961) The city in history: Its origins, its transformations, and its prospects (Vol. 67). Houghton Mifflin Harcourt.
Serres, M. (1982) “The Parasite”, trans. Schehr, L., United States of America: The Johns Hopkins University Press.
Woditsch R. (editor) (2019) “The Public Private House: Modern Athens and its Polykatoikia”, Park books
Σένετ Ρ., (1999) “Η τυραννία της οικειότητας Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό”, μετάφραση: Γιώργος Ν. Μέρτικας, Νεφέλη,
Αίσωπος Γ. Σημαιοφορίδης Γ. (επιμέλεια) (2001) “Η Σύγχρονη (Ελληνική) Πόλη” Μετάπολις