Πριν από τον προσδιορισμό των μαθησιακών στόχων τίθενται κάποιες προϋποθέσεις για την επιτυχία τους. Το μάθημα είναι μάθημα εμβάθυνσης γνώσεων επί της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Κατά κανόνα, στα Τμήματα Αρχιτεκτόνων κατά τη διδασκαλία του σχετικού μαθήματος ως «Ιστορίας»,το ιστορικό/περιγραφικό μέρος επικρατεί. Ο ακαδημαϊκός χρόνος για εκτεταμένες ερμηνείες δεν επαρκεί.Στο παρόν μάθημα προτείνεται η Ελληνική Φιλοσοφία ως βάση για μια ερμηνεία των κατασκευών της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Άρα, η πρώτη προϋπόθεση για την παρακολούθησή του θωρείται δεδομένη: η γνώση της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο για την Ελληνική Φιλοσοφία. Στο μάθημα, η επίτευξη των απαραίτητων γνώσεων της Ελληνικής Φιλοσοφίας θα καλυφθεί εκ των ενόντων.Προϋπόθεση λοιπόν για την παρακολούθηση του μαθήματος είναι η αγάπη, η έφεση-έστω- και το απλό ενδιαφέρον για την Ελληνική Φιλοσοφία, για τη Φιλοσοφία γενικώς.
Έχοντας θέσει ως βασικό μαθησιακό στόχο τη θεμελίωση και την άσκηση ερμηνευτικής ικανότητας επί των αντικειμένων της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής με ερμηνευτικό εργαλείο την Ελληνική Φιλοσοφία, στο τέλος του μαθήματος, οι σπουδάστριες και οι σπουδαστές θα πρέπει να είναι σε θέση να δώσουν απάντηση στο ένα και μοναδικό ερώτημα: πως ερμηνεύονται τα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονήματα των περιόδων της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής βάσει των πνευματικών στάσεων των Ελλήνων όπως αυτές αναδύονται μέσα από τη Φιλοσοφία της εκάστοτε περιόδου, από τον 7ο αιώνα π.Χ. και μετά;
− Ως προς την Αρχαία Ελληνική Αρχιτεκτονική, περιεχόμενο του μαθήματος είναι η διδαχθείσα ύλη του υποχρεωτικού μαθήματος «Ιστορία 1» του 1ου χειμερινού εξαμήνου. Η γνώση της, όπως αναφέρθηκε, θεωρείται δεδομένη. Δεν επαναλαμβάνονται οι περιγραφές των γνωστών κατασκευών.
− Ως προς την Ελληνική Φιλοσοφία, παρουσιάζονται και αναλύονται οι πνευματικές στάσεις των Ελλήνων ανά περίοδο που εμπεριέχουν τα κρίσιμα ερμηνευτικά εργαλεία της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Πριν από τη Φιλοσοφία, ερμηνευτικό εργαλείο είναι ο Μύθος. Μετά τον Μύθο αναδύονται οι θεμελιώδεις έννοιες, τα ερμηνευτικά κλειδιά της Ελληνικής Φιλοσοφίας: ο Κόσμος, η Φύση, ο Άνθρωπος, ο Αριθμός, η Ιδέα, η Ουσία, η αισθητηριακή ή η γνωστική Εντύπωση. Εν προκειμένω οι σπουδάστριες και οι σπουδαστές του ΤΑΜ καλούνται να ακολουθήσουν μια παλιά παράδοση μαθητείας. Σε αυτήν, τη νέα μαθητεία τους, έχουν αρωγό τον λατινόφωνο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο, συγγραφέα του De architectura, του πρώτου σωσμένου βιβλίου Αρχιτεκτονικής. Αν και αρχιτέκτων, ο Βιτρούβιος διαβάζει κλασικούς. Διαβάζει Θαλή, Ηράκλειτο,Εμπεδοκλή, Αναξαγόρα, Πυθαγόρα,Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ζήνωνα, Επίκουρο. Ανακαλύπτει τις θεμελιώδεις αρχές της Ελληνικής Φιλοσοφίας και τις συζητά ως απαρχές για την γένεση και την ερμηνεία των αρχιτεκτονημάτων. Προτείνει όχι έναν, αλλά περισσότερους ερμηνευτικούς δρόμους για την Αρχιτεκτονική, για την ερμηνεία της Αρχιτεκτονικής δια της Φιλοσοφίας.
Τρόπος διεξαγωγής και τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση του μαθήματος:
H καθημερινότητα του μαθήματος συνίσταται από:
− την εισαγωγική παρουσίαση τεκμηρίων (εικόνες από την Αρχαία Ελληνική Αρχιτεκτονική και κείμενα της Ελληνικής Φιλοσοφίας),
− την ανάλυσή τους,
− συζήτηση για τον αρχαίο ελληνικό χώρο χρησιμοποιώντας ως ερμηνευτικό εργαλείο τον φιλοσοφικό λόγο των Ελλήνων όπως αυτός κατανοείται από τον Βιτρούβιο,
− σύνθεση συμπερασμάτων, και προπαντός,
− προσπάθεια για δημιουργία πρωτότυπων σκέψεων για την Αρχιτεκτονική, για μια Φιλοσοφία της Αρχιτεκτονικής, για την κατανόηση της σημασίας της Ηθικής στην Αρχιτεκτονική.
Τέλος, γίνεται προσπάθεια για την κατανόηση κάποιων απαντήσεων όπως αυτές προτείνονται και από άλλα πεδία των Ανθρωπιστικών Επιστημών: κλεφτές, γρήγορες ματιές στην Θρησκειολογία, στην Ανθρωπολογία και στην Οικονομία των Ελλήνων.
Επί πλέον, ως προς τα χρησιμοποιούμενα μαθησιακά μέσα, δύο επισημάνσεις τεχνικού περιεχομένου:
− Ως προς τις εικόνες παρουσιάζονται οι προαναφερθείσες γνωστές εμβληματικές εικόνες της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής (: παρουσίαση οπτικοακουστικού υλικού (ppt, video), διανομή τυπωμένων αρχιτεκτονικών σχεδίων).
− Ως προς τα κείμενα, διανέμονται αποσπάσματα πρωτίστως από το De architectura του Βιτρουβίου και από τα έργα των Ελλήνων φιλοσόφων. Τα αποσπάσματα είναι έγκυρες μεταφράσεις των πρωτοτύπων.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ
1η Διάλεξη: Εισαγωγή.
Μέρος Ι: Θέση της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Φιλοσοφίας στην έρευνα, στην εκπαίδευση, στο επάγγελμα του αρχιτέκτονα.
Μέρος ΙΙ. Η βιτρουβιανή προσέγγιση της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Φιλοσοφίας.
2η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Πρωτογεωμετρικής-Γεωμετρικής περιόδου και ο Μύθος.
3η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Αρχαϊκής περιόδου και ο Κόσμος.
4η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Αρχαϊκής περιόδου και η Φύση.
5η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και ο Αριθμός.
6η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και ο Άνθρωπος.
7η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και η Ιδέα.
8η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και η Ουσία.
9η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Ελληνιστικής περιόδου και η αισθητηριακή ή γνωστική Εντύπωση.
10η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική των χρόνων του Αυγούστου (και των ημερών του Βιτρουβίου) και η επιλεκτική Μνήμη.
11η Διάλεξη: Κοιτώντας την Αρχιτεκτονική μετά τον Αρχαίο Κόσμο: προς μια σύνθεση.
Γίνεται μέσω της έρευνας, της μελέτης και της σύνθεσης ενός δοκιμίου ερμηνευτικού χαρακτήρα με θέμα ανταποκρινόμενο στον μαθησιακό στόχο και το περιεχόμενο του μαθήματος. Το ακριβές περιεχόμενο του δοκιμίου θα καθορισθεί σε συνεργασία με τις σπουδάστριες και σπουδαστές.
1η Διάλεξη: Εισαγωγή.
Μέρος Ι: Θέση της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Φιλοσοφίας στην έρευνα, στην εκπαίδευση, στο επάγγελμα του αρχιτέκτονα.
Fisher S., Philosophy of Architecture, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), E.N.Zalta (ed.).
Mitrović B., Philosophy for architects, New York 2011.
Πετρίδου Β. – Kωνσταντόπουλος Η. – Πάγκαλος Π. (επιστημονική και οργανωτική επιτροπή), Η σημασία της φιλοσοφίας στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση, Πρακτικά συνεδρίου, Πάτρα 9-11 Οκτωβρίου 2009, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών, Αθήνα 2012.
Μέρος ΙΙ: Η βιτρουβιανή προσέγγιση της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Φιλοσοφίας.
Capon D.S., Architectural theory, vol. 1: The Vitruvian fallacy: a history of thecategories in architecture and philosophy, Chichester 1999.
Senseney J.R., The art of building in the classical world: vision,craftsmanship, and linear perspective in Greek and Roman architecture, Cambridge 2011.
Viola A., Vitruve: le savoire de l᾽architecte, Paris 2006.
2η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Πρωτογεωμετρικής-Γεωμετρικής περιόδου και ο Μύθος.
Vernant J.-P., Mythe et pensée chez les Grecs. Études de psychologie historique, Paris 1965, μετάφραση στη νεοελληνική Στ. Γεωργούδη: Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα. Μελέτες ιστορικής ψυχολογίας, Αθήνα 1989.
Scully V.,The earth, the temple, and the Gods: Greek sacred architecture (revised edition), New Haven CT 1979.
3η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Αρχαϊκής περιόδου και ο Κόσμος.
Hahn R., Anaximander and the architects: the contributions of Egyptian and Greek architectural technologies of Greek philosophy, Albany NY 2001.
4η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Αρχαϊκής περιόδου και η Φύση.
Courrént M., De architecti scientia: idée de nature et théorie de l’art dans le De architectura de Vitruve, Caen 2011.
Portoghesi P., Nature and architecture, Milan 2000.
5η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και ο Αριθμός.
Hahn R., The Metaphysics of the Pythagorean theorem: Thales, Pythagoras, Engineering, Diagrams, and the construction of the cosmos out of right triangles, Albany NY 2017.
6η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και ο Άνθρωπος.
McEwen I.K., Vitruvius: Writing the Body of Architecture, Cambridge MA 2003.
Zöllner F., Anthropomorphism: From Vitruvius to Neufert, from human measurement to the module of Fascism, in K. Wagner, J. Cepl (Hrsgg.): Images of the body in architecture: Anthropology and built space, Tübingen-Berlin 2014, [47-75].
7η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και η Ιδέα.
Γούναρης Α.Π., Τεκτονικὴ και oἰκοδομικὴ κατά Πλάτωνα. Σχόλια και σημειώσεις επί των απαρχών της έννοιας της αρχιτεκτονικής: Από την αμάρτυρον στον Πλάτωνα ἀρχιτεκτονικὴ στην architectura του Βιτρουβίου, Αθήνα 2017.
Hendrix J.S., Platonic architectonics: platonic philosophies and the visual arts, New York 2004.
8η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Κλασικής περιόδου και η Ουσία.
Ainsworth Th., Form vs. Matter, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2020 Edition), E.N. Zalta (ed.).
Wang J., The importance of Aristotle to design thinking, Design Issues 29.2 (2013), [4-15].
9η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική της Ελληνιστικής περιόδου και η αισθητηριακή ή γνωστική Εντύπωση.
Pollitt, J.J., Art in the Hellenistic Age, Cambridge 1986, μετάφραση στη νεοελληνική Α. Γκαζή: Η τέχνη στην Ελληνιστική εποχή, Αθήνα 2011.
10η Διάλεξη: Αρχιτεκτονική των χρόνων του Αυγούστου (και των ημερών του Βιτρουβίου) και η επιλεκτική Μνήμη.
Townsend Rh. F., From Hellenistic to Roman architecture, in M.M. Miles (ed.), Acompanion to Greek architecture, Chichester 2016, [454-469].
Zanker P., Augustus und die Macht der Bilder, Munich 1997, μετάφραση στη νεοελληνική Μ. Πεχλιβάνου: Ο Αύγουστος και η δύναμη των εικόνων, Αθήνα 2006.
11η Διάλεξη: Κοιτώντας την Αρχιτεκτονική μετά τον Αρχαίο Κόσμο: προς μια σύνθεση.
Germann G., Vitruve et le Vitruvianisme: introduction à l’histoire de la théorie architecturale, Lausanne 2016.
* Η Βιβλιογραφία η σχετική με την Αρχαία Ελληνική Αρχιτεκτονική θεωρείται δεδομένη.
Η Βιβλιογραφία η σχετική με την Ελληνική Φιλοσοφία θα προταθεί ανά περίπτωση σπουδάστριας και σπουδαστή μετά από συζήτηση με την καθεμιά και τον καθένα.