Γενικές ικανότητες (βάσει παραρτήματος διπλώματος): Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον, Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα, Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου.
Το μάθημα φέρνει σε επαφή τις φοιτήτριες και τους φοιτητές με το ερώτημα του Αρχείου—ως συλλογή τεκμηρίων αλλά και παραδεδομένων μορφών γνώσης για την αρχιτεκτονική. Το κεντρικό ερώτημα που θα μας απασχολήσει είναι:
με ποιους τρόπους μπορεί το Αρχείο να αποτελέσει πεδίο κριτικών ερευνητικών προσεγγίσεων, διαμόρφωσης εναλλακτικών ιστοριών, αφηγήσεων και νέων τρόπων παραγωγής γνώσης για το παρελθόν και το μέλλον της αρχιτεκτονικής.
Σημείο έναρξης του πιο πάνω προβληματισμού και πεδίο ερευνητικού πειραματισμού, αποτελεί το ιδιαίτερο παράδειγμα του Αρχείου Δοξιάδη. Όχι μόνο γιατί είναι πολλαπλά προσβάσιμο, αλλά και γιατί τα οπτικά και άλλα τεκμήρια που διασώζει καταγράφουν το εύρος των δραστηριοτήτων του αρχιτέκτονα/πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη και αντανακλούν την παγκόσμια εμβέλεια του πολυδιάστατου έργου των συνεργατών του Γραφείου Δοξιάδη σε διαφορετικά γεωγραφικά και κοινωνικοπολιτικά πλαίσια. Αποτυπώνει και αντανακλά τη συνάντηση Ελλήνων και Ελληνίδων αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων και μηχανικών με διεθνή δίκτυα ιδεών και γεωπολιτικών δυναμικών του Ψυχρού Πολέμου και της απο-αποικιοποίησης, αλλά και πολλαπλών τοπικών παραδόσεων, πολιτισμικών εκφράσεων, και κοινωνικο-οικονομικών δομών (εντός και εκτός Ελλάδας). Ως τέτοιο, προσφέρει δυνατότητες να σκεφτούμε πέρα από ευρώ- και εθνο-κεντρικές προσλήψεις και επιτρέπει να στοχαστούμε το συγκεκριμένο, και το αρχείο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής γενικά, ως κομβικό τόπο διαμόρφωσης παγκόσμιων, διασπορικών και μετα-αποικιακών ιστοριών της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής. Αξιοποιώντας τις ιδιαιτερότητες του Αρχείου Δοξιάδη, το μάθημα αντλεί από την κριτική αρχιτεκτονική ιστοριογραφία, και άλλες διεπιστημονικές προσεγγίσεις αρχείων και αντι-αρχείων όπως και τις πρακτικές της επιμέλειας και έκθεσης αρχειακών συλλογών για να τονίσει την αξία της συνέργειας θεωρητικών εργαλείων και οπτικών μέσων για την παραγωγή εναλλακτικής γνώσης για την αρχιτεκτονική με προοπτικές εμπλοκής ευρύτερων ακροατηρίων.
Το μάθημα βασίζεται στην παρακολούθηση θεματικών διαλέξεων με χρήση οπτικοακουστικού υλικού, και σεμιναρίων ανάλυσης/συζήτησης κειμένων στα οποία δίνεται δυνατότητα εμβάθυνσης σε θεματικές του μαθήματος και στην εκπόνηση θεωρητικών γραπτών εργασιών. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες του μαθήματος έχουν στόχο να εμπεδώσουν τη γνώση αλλά και να οξύνουν την κριτική σκέψη μέσα από την επικοινωνία και το διάλογο. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριεςαναμένεται να:
-
Έχουν εξοικειωθεί με ένα σημαντικό, και όχι επαρκώς μελετημένο, έργο της Ελληνικής και διεθνούς μοντέρνας αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, το ιστορικό και θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο αυτό τοποθετείται.
-
Έχουν έρθουν σε επαφή με διαφορετικά είδη αρχείων (κείμενα, έγγραφα, φωτογραφίες, σχέδια κ.ά) και με τις προκλήσεις της αρχειακής μελέτης και έχουν κατανοήσει την αξία της για την έρευνα στην αρχιτεκτονική.
-
Έχουν κατανοήσει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης της αρχιτεκτονικής και έχουν εξοικειωθεί με διαφορετικά θεωρητικά εργαλεία και μεθόδους που αξιοποιούνται και σε άλλα επιστημονικά πεδία.
-
Έχουν εξοικειωθεί με παραδείγματα επιμέλειας αλλά και νέα μέσα/τεχνολογίες διαχείρισης αρχειακών συλλογών και τη σημασία τους στην παραγωγή σύγχρονης και κριτικής κατανόησης της αρχιτεκτονική
- Έχουν ασκηθεί στη συγγραφή κειμένου ακαδημαϊκών προδιαγραφών και στη διαχείριση διαφορετικών πηγών (βιβλιογραφία, ηλεκτρονικές πηγές, οπτικά αρχεία κλπ.) και εξοικείωση με τη χρήση αναφορών, παραπομπών.
Το μάθημα οργανώνεται σε τρεις θεματικές ενότητες. Η πρώτη, εισαγωγική, εστιάζει στη μελέτη του Αρχείου Δοξιάδη ως κομβικό τόπο παραγωγής γνώσης όχι μόνο για τις θεωρίες του Δοξιάδη, όπως η Οικιστική, και τις πολλαπλές διαστάσεις του έργου του Γραφείου αλλά και για τη διατύπωση σύγχρονων ερωτημάτων για τη μελέτη των ιστοριών της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Με αναφορά σε πρόσφατες αναλύσεις του έργου του Γραφείου Δοξιάδη, αυτή η θεματική ενότητα θα αναδείξει κρίσιμους προβληματισμούς γύρω από τις ιδιαιτερότητες και τις προκλήσεις της μελέτης αρχείων στην αρχιτεκτονική. Η δεύτερη θεματική ενότητα εστιάζει στη σημασία των «αντι-αρχείων» ως κρίσιμη ερευνητική προοπτική διαμόρφωσης εναλλακτικών ιστοριών της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Στη θεματική αυτή αντλούμε από κριτικές μελέτες στην ιστοριογραφία της αρχιτεκτονικής και τις διασταυρώσεις τους με τις μετα-αποικιακές και φεμινιστικές οπτικές, και αναδεικνύονται οι προοπτικές του χώρου και της αρχιτεκτονικής σεδιεπιστημονικά πεδία έρευνας, όπως η προφορική ιστορία, οι εθνογραφικές μελέτες, οι πολιτισμικές σπουδές. Τέλος, η τρίτη θεματική ενότητα, επιχειρεί να φέρει σε επαφή τις κριτικές ερευνητικές προσεγγίσεις με πρακτικές της επιμέλειας αρχείων αντλώντας και από συζητήσεις με προσκεκλημένους ομιλητές/τριες, αναφορές σε παραδείγματα εκθέσεων και τη σημασία νέων μέσων και τεχνολογιών για την παραγωγή σύγχρονης γνώσης για την αρχιτεκτονική σε εμπλοκή και με ευρύτερα ακροατήρια.
Σε άμεση σύνδεση με τις θεματικές ενότητες του μαθήματος προγραμματίζονται παρουσιάσεις από προσκεκλημένους ερευνητές (που θα ανακοινωθούν), οργάνωση σεμιναρίων συζήτησης θεωρητικών κειμένων και η επεξεργασία θεωρητικών εργασιών βασισμένων σε αρχειακή έρευνα, βιβλιογραφικές αναλύσεις και σε προτάσεις για επιμέλεια αρχειακών εκθέσεων. Τις διαφορετικές δραστηριότητες του μαθήματος τροφοδοτούν τα πιο κάτω ερωτήματα:
- Με ποιο τρόπο ευρήματα, θραύσματα, ίχνη, και απουσίες στο Αρχείο μπορούν να γίνουν αφορμή για να δώσουμε χώρο και μορφή σε αποσιωπημένες φωνές, υποκείμενα γνώσης και περιθωριοποιημένες αρχιτεκτονικές/πολιτισμικές εκφράσεις;
- Πως εναλλακτικές μέθοδοι έρευνας όπως οι επιτόπιες καταγραφές, συνεντεύξεις, κριτικές χαρτογραφήσεις κ.ά., επιτρέπουν να συγκροτηθούν «αντι-αρχεία» από εναλλακτικά νοήματα, αφηγήσεις και τη δράση ‘άλλων’ υποκειμένων;
- Και πως μπορούν τα «αντι-αρχεία» να ανοίξουν νέες προσβάσεις στην κατανόηση του αρχιτεκτονικού παρελθόντος και να προσφέρουν εναλλακτικές οπτικές στο ρόλο των αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων και άλλων ειδικών του χώρου και να παράγουν πρωτότυπη γνώση για τον τρόπο που βιώνεται το δομημένο περιβάλλον;
- Πως κριτικά ερευνητικά ερωτήματα μπορούν να τροφοδοτήσουν και πρακτικές επιμέλειας αρχείων, και το ανάποδο, καλλιεργώντας νέους τρόπους παραγωγής αρχιτκετονικής γνώσης και δημιουργικές ανταλλαγές ανάμεσα σε ερευνητές και το ευρύτερο κοινό.
Στο μάθημα συμβάλλουν:
Όλγα Λαφαζάνη (Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών)
Φίλιππος Ωραιόπουλος (Ομότιμος Καθηγητής, Παν.Θεσσαλίας)
Η αξιολόγηση των φοιτητριών και των φοιτητών βασίζεται στην ενεργή συμμετοχή τους σε όλες τις δραστηριότητες του μαθήματος. Επιπλέον αξιολογούνται με βάση την ποιότητα της εργασίας που παραδίδουν και το μέτρο της συστηματικής της επεξεργασίας κατά τη διάρκεια του εξαμήνου. Συγκεκριμένα η αξιολόγηση βασίζεται στα εξής:
90% Ατομική εργασία
Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές καλούνται να επεξεργαστούν γραπτές θεωρητικές εργασίες οι οποίες βασίζονται σε αρχειακή έρευνα, βιβλιογραφική μελέτη και περιλαμβάνουν πρόταση επιμέλειας αρχειακού υλικού (π.χ. έκθεση ή άλλης μορφής). Οι εργασίες εξελίσσονται κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ενσωματώνοντας και υλικό από τις συζητήσεις στο μάθημα ενώ περιλαμβάνουν διακριτά στάδια παράδοσης/παρουσίασης: γραπτές και προφορικές αναλύσεις θεωρητικών κειμένων σε προγραμματισμένα σεμινάρια με μεθοδολογικό χαρακτήρα (20%), πρόταση μελέτης αρχείων και συγκρότησης αντι-αρχείων (20%), παρουσιάζονται σε ενδιάμεσες και τελικές παρουσίασεις και παραδίδονται σε τελική μορφή κατά την εξεταστική περίοδο (40%). Θα δοθούν αναλυτικές οδηγίες για την εκπόνηση των εργασιών.
10% Ενεργή συμμετοχή και συμβολή στο μάθημα
Η συμμετοχή δεν αφορά απλά την παρουσία στις δραστηριότητες του μαθήματος σε εβδομαδιαία βάση και την έγκαιρη παράδοση των εργασιών. Το μάθημα αναμένει και προωθεί την ενεργή εμπλοκή στην συλλογική εκπαιδευτική εμπειρία μέσα από την προσεκτική παρακολούθηση όλων των παρουσιάσεων, δημιουργική κριτική και διατύπωση ερωτημάτων σε διαλέξεις, ομιλίες, και σεμινάρια, και την ανταλλαγή γνώσεων, ιδεών και υλικού με όλους/ες τους συμμετέχοντες/ουσες.
Οι εργασίες αξιολογούνται με βάση τα πιο κάτω κριτήρια:
- Δημιουργική εμπλοκή με τα ερωτήματα/προβληματισμούς που θέτει το μάθημα
- Διατύπωση σαφών επιχειρημάτων δίνοντας έμφαση στο γραπτό λόγο ως σημαντικό μέσο επικοινωνίας και διαλόγου.
- Χρήση αναφορών σε κείμενα και στο έργο συγγραφέων που παρουσιάζονται στο μάθημα, και σε ιδέες που διατυπώνονται από προσκεκλημένους ομιλητές ή κατά τη διάρκεια συζητήσεων από συμμετέχοντες/ουσες φοιτητές/τριες, ή/και από αυτόνομη έρευνα
- Σωστή χρήση παραπομπών και γραπτό κείμενο χωρίς ορθογραφικά λάθη.
Βαν Μπούσχοτεν, Ρ. Δαλκαβούκης, Β. και Καλλιμοπούλου Ε. (επιμ.). 2021. Προφορική Ιστορία και Αντι-Αρχεία: Φωνές, Εικόνες και Τόποι. Βόλος: Ένωση Προφορικής Ιστορίας. [ebook]
Ιστορικές και αρχειακές μελέτες για το έργο του Κ. Δοξιάδη και του Γραφείου Δοξιάδη
Aggregate (Group), 2012. Governing by Design: Architecture, Economy, and Politics in the Twentieth Century, Pittsburgh, Pennsylvania: University of Pittsburgh Press.
Doxiadis, C. 1969. Ekistics: An Introduction to the Science of Human Settlements. London: Hutchinson.
Κύρτσης, A-A. 2006. Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης: Κείμενα, Σχέδια, Οικισμοί. Αθήνα: Ίκαρος.
Κωτσάκη, Α., Τσιαμπάος, Κ. (επιμ.) 2020. Τα Tετράδια του Mοντέρνου 7 / Το Μοντέρνο Βλέμμα στην ‘Ελληνική’ Φύση. [Εύδοξος 94700256 - Λεπτομέρειες]
Phokaides, P., 2018. “Rural Networks and Planned Communities: Doxiadis Associates’ Plans for Rural Settlements in Post-Independence Zambia”, The Journal of Architecture, 23 (3), 471-497.
Phokaides, P., Samarinis, P., Triantis, L. and Tournikiotis, P., 2021. “Claiming the Countryside: Ekistics, Socio-Political Conflicts, and Emerging Cold-War Geopolitics During Greek Reconstruction”, Architectural Histories 9, no.1, p.9. DOI: http://doi.org/10.5334/ah.460
Pyla, P. 2013. ed. Landscapes of Development: The Impact of Modernisation Discourses on the Physical Environment of the Eastern Mediterranean. Cambridge, Harvard University Aga Khan Program.
Φιλιππίδης. Δ. 2015. Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Αναφορά στον Ιππόδαμο. Αθήνα: Μέλισσα. [Εύδοξος 50659997 - Λεπτομέρειες]
Φιλιππίδης. Δ. 2019. Κωνσταντινός Α. Δοξιάδης - Ταξιδιωτικά Ημερολόγια 1954-1956. Αθήνα: Μέλισσα[Εύδοξος: 86194156, Λεπτομέρειες]
Οπτικές του αρχείου στην έρευνα της αρχιτεκτονικής
Αθανασίου, A. Δήμα, Λ., Καραλή, Τ., 2018. Τα Τετράδια του Μοντέρνου 6 / Η Επιστροφή του Μοντέρνου. 25 Χρόνια Ελληνικό Docomomo. Αθήνα: Futura.
Carpo, M., 2001. Architecture in the Age of Printing: Orality, Writing, Typography, and Printed Images in the History of Architectural Theory. MIT Press.
Hull, M. 2012. Government of Paper: The Materiality of Bureaucracy in Urban Pakistan. Berkeley: University of California Press.
Yaneva, A., 2020. Crafting History: Archiving and the Quest for Architectural Legacy. Ithaka: Cornell University Press.
Sokolina, A. 2021. The Routledge Companion to Women in Architecture. New York London: Routledge.
Burton, Antoinette M. Dwelling in the Archive: Women Writing House, Home, and History in Late Colonial India. Oxford University Press on Demand, 2003.
Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981 - https://www.femarch.gr
Οπτικές του αρχείου σε ιστορικές μελέτες
Φαρζ, A., 2005. Η Γεύση του Αρχείου. Αθήνα: Νεφέλη. [Εύδοξος 10402 - Λεπτομέρειες]
Trouillot, M.R., 2015. Silencing the Past: Power and the Production of History. Beacon Press.
Αβδελά Ε. και Ψαρρά Α. 1997. Σιωπηρές Ιστορίες: Γυναίκες και Φύλο στην Ιστορική Αφήγηση. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Επιμέλεια αρχειακών συλλογών, μουσεία και εκθέσεις
Allais L., 2018 “‘Stones Also Die’ UNESCO and the Decolonization of Museums, 1960–1975”, In Designs of Destruction - The Making of Monuments in The Twentith Century, Chicago: University of Chicago Press, 173-219.
Bennett, T. 1995. “The Exhibitionary Complex.” In The Birth of the Museum: History, Theory, Politics, London; New York: Routledge, 69-86.
Macleod, S., Hanks, L. H., & Hale, J. (eds.). 2012. Museum Μaking: Narratives, Architectures, Exhibitions. Abingdon: Routledge.
Πεντάζου, Ι., 2019. Ιστορία σε Έκθεση: Πρακτικές Ψηφιακού Σχεδιασμού. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΑΠ [Εύδοξος 86183319, Λεπτομέρειες]
Patteeuw, V., Szacka L.-C., 2018. Mediated Messages: On the Role of Exhibitions and Periodicals in Critically Shaping Postmodern Architecture. London: Bloomsbury.
Συραγώ Τσιάρα, 2021. Η Eπιμέλεια του Bλέμματος. Σύγχρονη Τέχνη και Επιμελητική Πρακτική. Αθήνα: Νήσος, 2021.
“Solicited: Proposals”, e-flux Architecture: https://www.e-flux.com/architecture/solicited-proposals
Φωκαΐδης, Π. και Χρονάκη Α. (επιμ.) 2016. Θέσεις της Μνήμης. Αθήνα: Νήσος.