Arch.Uth Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Arch.Uth UTH.gr English
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ(ECTS: )

 

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Εξαίσιο πτώμα

Γενική περιγραφή.
Τα τελευταία χρόνια ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και τη σύγχρονη τέχνη αναπτύσσεται μια σύγχυση, μια σειρά αντιμεταχωρήσεις και μια άνευ προηγουμένου ανταλλαγή ρόλων και λειτουργιών, που βασίζεται στους μη γραμμικούς και ασυνεχείς όρους παραγωγής της σύγχρονης εμπειρίας και του νοήματος.
Το μάθημα του εαρινού εξαμήνου «Σύγχρονες Πρακτικές της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής», εστιάζει στην επαναξιολόγηση ορισμένων απαξιωμένων, ή υποτιμημένων, μεθόδων των καλλιτεχνικών πρωτοποριών με τους οποίους συνδέονται η αρχιτεκτονική με τη σύγχρονη τέχνη, αντλώντας από τη σουρεαλιστική πρακτική του «εξαίσιου πτώματος» (Cadavre exquis). Μια τέτοια διαφοροποιημένη επανεργοποίηση εξετάζει την ανθρωπολογική πλευρά αυτής σουρεαλιστικής πρακτικής αλλά και τις φορμαλιστικές προτεραιότητες της νεωτερικότητας. Διερευνά, επίσης, την «ανοικειότητα», τη ψυχική συνθήκη, τις διαταραχές, τις ασταθείς δομές, τις παραμορφώσεις κλίμακας, τα πυκνώματα, τις μεταβολές της έντασης και τις συσσωρεύσεις που εκδηλώνονται -ή προκαλούνται- στους συγχρόνους χώρους.

Εξαίσιο πτώμα (Cadavre exquis). Ένας ορισμός:
Παιχνίδι των σουρεαλιστών που στοχεύει στην αλλαγή των όρων παραγωγής νοήματος. Οι σουρεαλιστές συνέθεταν ομαδικά ένα ποίημα, όπου ο πρώτος παίκτης έγραφε τον πρώτο στίχο, στη συνέχεια έπαιρνε τη σκυτάλη ο δεύτερος, ο τρίτος και ούτω καθεξής. Στην περίπτωση που το «εξαίσιο πτώμα» ήταν καλλιτεχνική πρακτική, δίπλωναν ένα χαρτί σε τρία, ή τέσσερα, μέρη και αντίστοιχοι παίκτες αναλάμβαναν να δημιουργήσουν ένα γρήγορο σχέδιο με διαφορετικά συστατικά στοιχεία, εφόσον ο καθένας δεν ήξερε τι σχεδίασε ο άλλος. Ο όρος οφείλεται στην πρώτη φράση που δημιουργήθηκε με αυτό τον τρόπο: «Le cadavre exquis boira le vin nouveau» – «Το εξαίσιο πτώμα θα πιει το καινούργιο κρασί».
Προτείνουμε εδώ την ίδια έννοια ως μεταφορά και δυνατότητα ενός αρθρωτού και πολύπτυχου χώρου, όπου συνδιαλέγονται με ένα μη γραμμικό τρόπο κτίρια, περιβάλλοντα, ανθρώπινες συμπεριφορές, ίχνη, προσθήκες, ενθέσεις, επιμέρους όργανα, επιμέρους αντικείμενα, «τοποειδείς» (site specific) επεμβάσεις, ή «εδαφικές πρακτικές του διευρυμένου πεδίου». 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Sample Syllabus
1. Ακατάσχετη συσσώρευση μορφών, δικτύων και υποδομών, «διακοσμητικός παροξυσμός…και υπερβολική δόση συμβόλων» στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις: Το «εξαίσιο πτώμα» ως προεξάρχουσα ερμηνεία της σύγχρονης μετα-αστικής (post urban) πόλης
2. Η μέθοδος του «εξαίσου πτώματος» ως μηχανισμός (device) καλλιτεχνικής δημιουργίας και σχεδιασμού.
3. Αρχιτεκτονικές και καλλιτεχνικές εμπειρίες που αντλούν από τη μεθοδολογία του «εξαίσιου πτώματος», των assemblages, των cut-ups, της συρραφής και της παραθετικότητας (juxtapositions).
4. To μοντέλο του Αρχιπελάγους ως σύστημα «συμβίωσης» των αποσυνδεδεμένων αποσπασμάτων του μετα-αστικού τοπίου.
5. Πρακτικές του κολλάζ, του assemblage, της συρραφής, της παραθετικότητας (juxtapositions), των οικειοποιήσεων (appropriations) και της «παρανοικο-κριτικής» (καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του 20ου αιώνα, Σαλβατόρ Νταλί, Luis Buñuel κ.ά.).
6. Κουλτούρα του αποσπάσματος: ανάμεσα στο έργο και το θραύσμα (G. B. Piranesi, ρομαντισμός, Walter Benjamin, Hans Bellmer, Μορίς Μπλανσό, Giorgio Agamben κ.ά)
7. Περιοδικό Documents (L’ Informe, Bataille, Caillois, Leiris κ.ά).
8. Μιαρό/ Αποκείμενο (Abject): η απειλητική ασάφεια, η τρομακτική και μιασματική «ύλη εκτός τόπου» την οποία αρνείται ο ορθολογισμός (J. Kristeva)
9. Σύγχρονη κουλτούρα του ερειπίου. –«Το αντίστροφο ερείπιο» (Robert Smithson) –«Δημιουργική Καταστροφή» (Benjamin, Gordon Matta Clark, Schumpeter, Maurice Blanchot)
10. Πόλη Αρχιπέλαγος (Κατ’ εξοχήν τόπος πολλαπλών αυτόνομων μορφών, Oswald MathiasUngers, Rem Koolhaas, Pier Vittorio Aureli)
11. Ολική αποσυνδεσιμότητα/ αποσύζευξη της σύγχρονης «πόλης-έδαφος».
Πολλαπλασιασμός και διασπορά του κέντρου: Το κέντρο βρίσκεται παντού.
12. «Αντικείμενα πλάι σε άλλα αντικείμενα» (εγκαταστάσεις, μινιμαλισμός, εννοιολογική και μετα-εννοιολογική τέχνη, Robert Smithson, Gordon Matta Clark, Robert Venturi, Rem Koolhaas, Urs Fischer κ.ά.)
13. Επιμέρους όργανα, Επιμέρους αντικείμενα (Deleuze Guattari: Part objects).
14. Ατονικότητα (atonality) στους μουσικούς πειραματισμούς: απουσία καθορισμένου τονικού κέντρου στη σύνθεση, κατάργηση του τονικού συστήματος και των ιεραρχικών σχέσεων της δυτικής μουσικής, όπως διαμορφώθηκε από τις αρχές του 17ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα περίπου, δωδεκαφθογγισμός και «χειραφέτηση της διαφωνίας», δηλαδή, απελευθέρωση από τους κανόνες του τονικού συστήματος, Schoenberg, Webern, Cage, La Monte Young, Ξενάκης κ.ά.
15. Το άμορφο (Informe/ formlessness) και η πτώση -εκείνο που έλκει προς τα κάτω (bassesse)- ως δυνητικά σημεία αφετηρίας για υλικούς καλλιτεχνικούς πειραματισμούς στη δεκαετία του 1960. Χρήση σωματικών δράσεων, αντι-μορφών (anti-forms), ανεπεξέργαστων και unshaped υλικών (χώμα, συνθετικά υλικά, fat, rags): Robert Morris, Jackson Pollock, Joseph Beuys, Lucio Fontana, Piero Manzoni, Michelangelo Pistoletto, Νίκος Κεσσανλής, Βλάσης Κανιάρης, Στ. Λογοθέτης κ.ά.
16. Ουτοπίες της δεκαετίας του 60 (Διαφορετικός τρόπος προσέγγισης της αρχιτεκτονικής και της πόλης- ανάδειξη του εννοιολογισμού): Archizoom, (No-stop City), Archigram, Superstudio, Cedric Price (Structures not Buildings, Improvisational Architecture, Non-plan Manifesto), Yona Friedman (Irregularstructures), Kenzo Tange, Fumihiko Maki (Shinjuko), Reynar Banham (Megastructure), Τάκης Ζενέτος, Κωνσταντίνος Δοξιάδης κ.ά. Από τα οράματα, τα θραύσματα και τις αποτυχίες αυτών των ουτοπιών μπορούμε να αξιοποιήσουμε ορισμένες εμπειρίες.
17. Άμορφη πόλη (Informal City), Άμορφη αρχιτεκτονική (Formless Architecture -στις επεκτάσεις αλλά και στο κέντρο των πόλεων). Αστική διάχυση/ Αστική εξάπλωση/ Άναρχες αστικές επεκτάσεις (Urban Sprawl/ Diffused City) Μετα-αστική πόλη (Post-urban City), Πόλη-έδαφος (City-territory), Disjointed ugliness (των προαστίων). Μεταφορντισμός και κρίση της εμπειρικής ενότητας του μέτρου (Crisis of experiential units of measure).
18. Shrinking Cities: (existing population city centres are watching their citizens walk away): προαστιοποίηση (suburbanization, Detroit ecc), αποβιομηχάνιση (Manchester and Liverpool ecc)
19. Σύγχρονη βιοπολιτική διάσταση της «αρμονικής» και καθαρής μορφής, σχέσεις της με την έννοιες της τάξης, της ανασφάλειας και του φόβου -περιβαλλοντική, ηθική και κοινωνική της διάστασή της, -σχέσεις με αισθητικοποίηση και Καλβινισμό.
20. Μοριακή κοινωνία, Μοριακός καπιταλισμός, Μοριακή πόλη (μορφές αυτό-οργάνωσης).
21. Σύγχρονη τέχνη και εναλλακτικές στρατηγικές κατοίκησης.
22. Φορμαλισμός, Νέα Μνημειακότητα και «μετα-ανθρώπινο υποκείμενο» (Ludwig Hilberseimer, Louis I. Kahn, Sigfried Giedion, Ιωάννης Δεσποτόπουλος, Alexander D' Hooghe, Pier Vittorio Aureli)
23. Repairing Cities (Ανακύκλωση, αυτοσχέδιες κατασκευές, επιδιορθώσεις, μετασχηματισμοί των πόλεων και τα νέα περιβαλλοντικά φαινόμενα της διάχυτης μικροοικονομίας)
24. Μη ανθρωποκεντρική θεώρηση (ένταξη στις ανθρωπιστικές σπουδές μη ανθρώπινων οντοτήτων που δεν μπορούν να οριστούν με βάση τη δυαδική διάκριση ανάμεσα σε οργανικό/ μη οργανικό και ανθρώπινο/μη ανθρώπινο: ζώα, βλάστηση, φυτά, πράγματα, δράσεις, θραύσματα και αντικείμενα). 

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Άσκηση Α: Σύνταξη ενός κοινού λεξικού (work in progress) με λήμματα εννοιών γύρω από την έννοια της «αποσυνδεσιμότητας» κτλ. Κάθε φοιτητής επεξεργάζεται και προσθέτει μια σχετική έννοια-λήμμα.

Άσκηση Β: Κατασκευή ενός συλλογικού κοινού αστικού μορφώματος (εγκατάσταση) με τη μέθοδο του «εξαίσιου πτώματος» (Συλλογικό έργο: Το εργαστήριο του εξαίσιου πτώματος/ Laboratory of cadavre exquis). Επαναδιαπραγμάτευση της έννοιας του «συλλογικού έργου» ως δημιούργημα της ασυνείδητης ζωής μεταξύ φυσικού και τεχνικού στοιχείου, ως «αντικείμενο της φύσης και υποκείμενο του πολιτισμού.».  

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Pier Vittorio Aurelli, “Towards the Archipelago”, Log 11, 2007.
Pier Vittorio Aureli, The Project of Autonomy. Politics and Architecture within and against Capitalism, Princeton Architectural Press, 2008.
Walter Benjamin, Σαρλ Μπωντλαίρ. Ένας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού, μτφρ. Γιώργος Γκουζούλης, επίμετρο: Theodor Adorno, Rolf Tiedemann, Susan Buck-Mors, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994.
Claire Bishop, Installation Art: A Critical History, New York: Routledge, 2005.
Yve-Alain Bois, Rosalind Krauss, L'Informe: mode d'emploi, Centre Georges Pompidou, Paris 1996, αγγλ. μτφρ. Zone Books, 1997, ιταλ. μτφρ. E. Grazioli L’ informe, Μιλάνο 2003.
Giovanna Borasi, Mirko Zardini (επιμ.), Actions: What You Can Do With the City, Canadian Centre for Architecture Montréal, SUN Amsterdam 2010.
Teddy Cruz, Practice of Encroachment: From the global border to the border neighbourhood, PARC Foundation.
Gilles Deleuze, Felix Guattari, Ο Αντι-Οιδίπους. Καπιταλισμός και σχιζοφρένεια, μτφρ. Κ. Χατζηδήμου και Ι. Ράλλη, θεώρηση μετάφρασης Γ. Κρητικός, Αθήνα 1981.
Gilles Deleuze, Felix Guattari, A thousand plateaus : capitalism and schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1987.
Jonathan Hughes, Simon Sadler (επιμ.), Non-Plan : Essays on Freedom, Participation and Change in Modern Architecture and Urbanism, Oxford Architectural Press 2000.
International Necronautical Society (INS), Η διακήρυξη της Αθήνας, στο Νάντια Αργυροπούλου (επιμ.) «Hotel Paradies», 2η Biennale της Αθήνας, Heaven, Αθήνα 2009.
Rem Koolhaas, Stefano Boeri, Sanford Kwinter, Nadia Tazi, Hans Ulrich Obrist (επιμ.), Mutations. Ėvėnementsurlavillecontemporaine, Arc en Reve Μπορντώ: Actar Βαρκελώνη 2001.
Κατερίνα Κοτζιά, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Λόης Παπαδόπουλος, Κατερίνα Φιλοξενίδου (επιμ.), Το Αιγαίο: μια διάσπαρτη πόλη, Ελληνική Συμμετοχή στην 10η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής, Biennale της Βενετίας, Αθήνα 2006.
Σταύρος Κρητιώτης,Το μηνολόγιο ενόςαπόντος. Μυθιστόρημα κεντρώνων, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2005
Helen Molesworth, (επιμ.), PartObjectPartSculpture, Wexner Center for the Arts Pennsylvania State Univ Press, Οχάιο, Πενσιλβάνια, 2005.
Marco Navarra (επιμ), Repairing Cities, Biennale di Venezia, 2006.
Jane Philbrick (επιμ.), The Return of the Cadavre Exquis, The Drawing Center, Νέα Υόρκη 1994.
Aldo Rossi, Η αρχιτεκτονική της πόλης (1966), μτφρ. Βασιλική Πετρίδου, Επιμέλεια Λόης Παπαδόπουλος, Γιώργος Παπακώστας, Σοφία Τσιτιρίδου,University Studio Pres, Θεσσαλονίκη1991.
Colin Rowe, Fred Koetter. Collage City MIT University Press, Cambridge MA, 1978.
Gabi Scardi (επιμ.), Less. AlternativeLivingStrategies, PAC Μιλάνο 2006.
Michel Serres, Το Παράσιτο, μτφρ. Νίκος Ηλιάδης, επιμ. Διονύσης Καββαθάς, Σμίλη, Αθήνα 2010.
Robert Smithson, The Collected Writings, Univeristy of California Press, Los Angeles 1996 (ιδιαίτερα τις έννοιες της «Εντροπίας/ Entropy» και του «Αντίστροφου ερειπίου/ Ruins in Reverse». Για το ίδιο βλ. επίσης σσ. 54-57 στο http://www.sadas-pea.gr/ARXITEKTONES_49.pdf ).
Michael Sorkin, Exquisite Corpse. Writing on Buildings, Verso, 1994.
Συλλογικό, Αφιέρωμα στο Merzbau του Kurt Schwitters, LotusInternational, 123, 2005.
Γιώργος Τζιρτζιλάκης, “Το εξαίσιο πτώμα. Νεωτερικότητα και τοποειδής τέχνη. Η περίπτωση του Ωδείου Αθηνών”, στο Δάφνη Βιτάλη (επιμ.), Διευρυμένες Οικολογίες. Προσεγγίσεις σε με εποχή κρίσης, ΕΜΣΤ, Αθήνα 2009.
Paolo Virno, Γραμματική του πλήθους. Για μια ανάλυση των σύγχρονων μορφών ζωής (2002), μτφρ. Β. Πασσάς, θεώρηση Γ. Β. Δάβος, Αλεξάνδρεια-Οδυσσέας, Αθήνα 2007.
Slavoi Žižek, The Parallax View, MIT Press, 2009. 

 

2011-2012