The End, Νίκος Αλεξίου, Εθνική Συμμετοχή 2007.

Εθνικός Επίτροπος: Γιώργος Τζιρτζιλάκης

eCAADe06 Conference, Communicating Space(s), 
6-9 Σεπτεμβρίου 2006

http://www.arch.uth.gr/ecaade06/

Έκδοση των πρακτικών του διεθνούς συνεδρίου eCAADe06, 928σελ.

Πίνακας Περιεχομένων των πρακτικών

Έκδοση με αφορμή την έκθεση του Παντελή Λαζαρίδη: Parkour. Στάσεις, παραβάσεις, ελιγμοί (1961-2006).

Περιεχόμενα.

Το Αιγαίο: Μία Διάσπαρτη Πόλη

Το θέμα της ελληνικής παρουσίας στη 10^η Biennale Αρχιτεκτονικής στηρίζεται στην αιρετική πεποίθηση του ιστορικού Ruggiero Romano ότι το Αρχιπέλαγος είναι μια πόλη, άποψη που με αποχρώσεις έχουν υιοθετήσει και επεξεργαστεί και άλλοι ιστορικοί, κυρίως ο Σπύρος Ασδραχάς και ο Άγγελος Ελεφάντης. Στην γεωφιλοσοφική προοπτική της ίδιας υπόθεσης έχει εργαστεί και ο φιλόσοφος Massimo Cacciari.

ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ – Η ΜΕΤΑΠΟΛΗ

Η συζήτηση περί του Αρχιπελάγους ως πόλης εγγράφεται με τρόπο διακριτό στην οπτική της Biennale και ανατροφοδοτεί, εμπλουτίζοντάς την, την ούτως ή άλλως συναρπαστική συζήτηση για τη μετάπολη.

Πρόκειται για μια συζήτηση που παρακολουθεί τους ριζικούς μετασχηματισμούς του αστικού τοπίου, των κυρίαρχων αρχιτεκτονικών διατυπώσεων, των προτύπων κατοίκησης, και εν τέλει της ίδιας της έννοιας της αστικότητας όπως διαμορφώθηκε ιστορικά τους τελευταίους δύο αιώνες.

Η συσσώρευση τεράστιων μαζών στην περιφέρεια των πόλεων και η ανάδυση των νέων, γιγαντιαίων πόλεων [κυρίως στην Ασία] που αναδιαμορφώνουν την ανθρωπογεωγραφία του πλανήτη, επιτρέπουν σε σύγχρονους διανοητές να αναζητούν τα συστατικά στοιχεία του αστικού πέραν των σταθεροποιημένων τυπομορφολογιών στις οποίες είχε κωδικοποιηθεί ο αστικός χώρος. Το κείμενο του Rem Koolhaas για την πρωταρχική πόλη [«Thegenericcity»], όπως και μεγάλες εκθεσιακές και εκδοτικές πρωτοβουλίες με τις οποίες συνδέθηκε [Cities on the move, 1998, Mutations, 2000] εξηγούν με ευθύ τρόπο ότι στη νέα παγκόσμια συνθήκη οι ευρωπαϊκές πόλεις, για την ακρίβεια το ιστορικό κέντρο των ευρωπαϊκών πόλεων, δεν παραμένει το αιώνιο ή/και το οικουμενικό πρότυπο του αστικού σχεδιασμού: μάλλον αποτελεί το παγκόσμιο μουσείο των πόλεων.

• Η συζήτηση για τη μετάπολη εξελίσσεται στη σκοτεινή προοπτική της παγκοσμιοποίησης:
• Η διόγκωση των μεγεθών, οι ραγδαίες αλλαγές στη σύνθεση του αστικού πληθυσμού και η παρόξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων συστήνουν τον πανεποπτικό αυταρχικό έλεγχο ως μόνη μέθοδο διεύθυνσης της πόλης.
• Η παρακμή του δημόσιου αστικού χώρου είναι δείκτης αλλαγής της πόλης  από τοπίο ελευθερίας των πολιτών σε επικράτεια της αποξένωσης, των αποκλεισμών, της γκετοποίησης.
• Η εγκατάσταση μια απόλυτης ασυμμετρίας ανάμεσα στη μετάπολη και την ύπαιθρό της καταστρέφει κάθε πιθανότητα αειφορίας.
• Οι αλλοτριωμένες επιθυμίες παράγουν νέα άτοπα και άχρονα τοπία κατανάλωσης, όπου αποσυγκροτούνται η συνέχεια και η σημασία τόσο του τόπου όσο και του χρόνου της πόλης.

Αφετέρου, οι πολιτικές διαχείρισης του αστικού χώρου στην εξυπηρέτηση των οποίων επιστρατεύεται η αρχιτεκτονική, όπως στην περίπτωση των «grandsprojets» του Mitterand ή της υποδοχής γεγονότων μεγάλης κλίμακας και διεθνούς σημασίας, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, εξακολουθούν να θεωρούνται ως αποτελεσματικές στρατηγικές για να κατακτήσει μια πόλη κάποια από τις υψηλές βαθμίδες μέσα στο νέο πεδίο, που στη θεωρία έχει περιγραφεί ως ανταγωνισμός των πόλεων. Η Βαρκελώνη, το Λονδίνο, το Μπιλμπάο, η Αθήνα του 2004 ή, τώρα, το Πεκίνο προσφέρονται ως εμβληματικά παραδείγματα αυτής της γραμμής σκέψης.

Όμως οι πρόσφατες εξεγέρσεις στο Παρίσι απέδειξαν με δραματικό τρόπο ότι στη μετάπολη η σημασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού σχετικοποιείται και ότι πάντως η αρχιτεκτονική δεν επαρκεί για να αποκατασταθεί το τραυματισμένο νόημα που από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά είχε αποκτήσει η πόλη ως η parexcellence μορφή ύπαρξης του (αστικού) πολιτισμού.

Γι’ αυτό η συζήτηση για τη μετάπολη, όπως επεξηγείται και στη διακήρυξή της 10^ης Biennale [«Οι πόλεις, η αρχιτεκτονική και η κοινωνία»], είναι και επίκαιρη και αναγκαία.

ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΗ

Μέσα σ’ αυτή τη δυσοίωνη συζήτηση για τη μετάπολη, το ιδιότροπο (για λόγους ιστορικογεωγραφικής συγκυρίας) παράδειγμα του Αιγαίου περιγράφει την υπόσχεση μιας άλλης αστικότητας.

• Το Αιγαίο δεν είναι το γραφικό υπόλοιπο ενός ατελούς εκσυγχρονισμού ή μια περιοχή της γης που διέφυγε την επίσκεψη της ανάπτυξης.
• Το Αιγαίο δεν είναι ένας αναχρονισμός, είναι μια διαφορετική μετάπολη.
• Η συντακτική δομή του Αρχιπελάγους, οι εγγύτητες και το μικρό μέγεθος των νησιών έχει υποχρεώσει στη δημιουργία αποκεντρωτικών δομών διοίκησης και αυτονομίας και στην ανάπτυξη ισχυρών κοινοτικών δεσμών συνοχής και πρωτότυπων δομών μιας αποκεντρωμένης κεντρικότητας.
• Η περικύκλωση των νησιών από τη θάλασσα τους χάρισε τη σχέση με τη φύση, χωρίς να απαιτηθεί η διαμεσολάβηση της οικολογίζουσας ρητορείας.
• Η ευλογημένη διαύγεια του ουρανού και οι σπάνιες παραλίες του κατέστησαν το Αιγαίο δημοφιλή ταξιδιωτικό προορισμό. Ωστόσο, και παρά την κυριαρχία επιθετικών μοντέλων τουριστικής διαχείρισης και κατανάλωσης των τοπικών πόρων, τον τόνο εδώ δεν τον δίνει ο μαζικός τουρισμός των μεγάλων ξενοδοχειακών αλυσίδων: το κύμα των τουριστών απορροφάται στις πτυχώσεις των πολύπλοκων πολισμάτων, ο πληθυσμός των επισκεπτών χωνεύεται στα κελύφη κατοικίας των υφιστάμενων οικισμών, χωρίς να ανατρέπονται το μέτρο και η λογική του ιστού, όπως η μακρόσυρτη τον έχει παραγάγει.
• Η κλιμάκωση της τουριστικής οικονομίας και η διογκούμενη υποδοχή οικονομικών μεταναστών στα νησιά, κυρίως από την ασιατική ακτή, ασκούν πιέσεις τόσο στον οικιστικό ιστό όσο και στην ανθρωπογεωγραφία αυτής της θαλάσσιας πόλης με τα διασκορπισμένα προάστια των νησιών της. Το αποτέλεσμα αυτής της πίεσης αναγνωρίζεται στις ιδιαίτερες μυθολογίες και στο διακριτό προφίλ με το οποίο το κάθε μεμονωμένο νησί μας συστήνεται και με το οποίο τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στον μεγάλο χάρτη των ταξιδιωτικών προορισμών: η Σύρος, η Λέρος, η Σύμη, η Κάρπαθος.
• Οι εξαναγκασμένες επάλληλες αποδημίες και παλιννοστήσεις επέτρεψαν στο Αιγαίο να υποδεχτεί εγκαίρως ό,τι μπορεί να σημαίνει ετερότητα και να αναπτύξει μια κουλτούρα φιλόξενου κοσμοπολιτισμού, χωρίς να γλιστρήσει στη ρηχότητα του σνομπισμού και χωρίς να οπισθοχωρήσει στον ερμητισμό των κλειστών ηθών ή στο εγκώμιο της ιθαγένειας.
• Αξίζει να σχολιαστεί ότι πολλές από τις κοινωνικοχωρικές ουτοπίες του 19^ου αιώνα είναι νησιά, και ότι πάντως όλες οι ουτοπίες έχουν δομή νησιού.
• Επιπλέον, σύμφωνα και με την καίρια επισήμανση του Massimo Cacciari, συνθήκη ύπαρξης του νησιού είναι η κατάσταση του διαχωρισμού, της απομόνωσής του (isola). Το νησί, ως αποτέλεσμα μια πράξης αποκοπής, ως κλάσμα, ως μέρος, ήδη υπονοεί το όλον της καταγωγής του και διαμορφώνει το πεδίο της διαρκούς σύγκρισης και αναμέτρησης μαζί του.
• Αντιστοίχως, η θάλασσα που περιβάλλει το νησί, ο πόντος, όπως προδίδει και η κοινή ετυμολογική καταγωγή με τη λέξη γέφυρα (pont), συνιστά ταυτοχρόνως το στοιχείο που (επαν)ενώνει με την απέναντι στεριά.
• Μια τομή στη συνέχεια της υφαλοκρηπίδας του Αρχιπέλαγους εικονοποιεί το κοινό έδαφος των ξεκομμένων έξαλων κοινωνιών, των έξοχων κορυφών, που η καθεμιά τους διαβάζεται ως ορίζοντας της άλλης, ως στοιχείο που ορίζει (και ορίζεται από) την άλλη.
• Η περιπέτεια του οργανικού ιστού, οι στενοί συνεστραμμένοι δρόμοι, οι μικρές πλατείες των νησιών ή το απέραντο γαλάζιο και η απέναντι ακτή μπορούν να διαβαστούν σαν το υλικό ίχνος αυτής της ζωτικής επικοινωνίας: σαν μια τεχνογνωσία που μεταφέρθηκε από νησί σε νησί ή σαν μια τεχνολογία επιβίωσης που επινοήθηκες ίδια μέσα σε συνθήκες παράλληλες. Αν και είναι δυνατόν, πολύ πιο απλά, να περιγράφει τις πολλαπλές εκδοχές ενός γενετικού μηχανισμού που αναπαράγει διαρκώς τον εαυτό του, μέσα στην ανεξάντλητη ποικιλία παραλλαγών που γεννούν οι αναπόδραστοι μετασχηματισμοί της δομής. Μιας δομής που, όπως μας το δίδαξε ο F. Braudel, η ιστορία αφηγείται τις περίπλοκες μεταμορφώσεις της επίμονης υλικότητάς της.
• Η πολυπλοκότητα του αιγαιακού νησιωτισμού  δεν ανάγεται σε ένα ελκυστικό πλην μονοδιάστατο τοπίο διακοπών, σε ένα προνομιακό θέρετρο της κοινωνίας των δύο τρίτων. Το Αιγαίο δεν είναι ένα γραφικό αποκούμπι, δεν συνιστά μια χαρούμενη Νεφελοκοκκυγία ή ένα θεματικό πάρκο, δεν περιγράφει μια αφαίρεση του κοινωνικού. Είναι μια αληθινή κοινωνία, μια σύνθετη ζωντανή κοινοτική δομή, που την αλήθεια της την οφείλει στις αντιφάσεις που τη διαπερνούν, στους ανταγωνισμούς που την τέμνουν, στα δίκτυα που τη συνέχουν, στο μωσαϊκό των πολιτών που την κατοικούν: έμποροι, κρατικοί υπάλληλοι, ναυτικοί, υχθυοκαλλιεργητές, αιγοτρόφοι, αλβανοί αγρεργάτες, τυροκόμοι, οινοποιοί, πολωνοί μηχανουργοί, ξενοδόχοι, εφοπλιστές, πανεπιστημιακοί, ιρανοί, κούρδοι ή ασιάτες οικονομικοί μετανάστες.
• Είναι πολλοί οι δημιουργοί και από διάφορα εκφραστικά πεδία (ζωγράφοι, μουσικοί, ποιητές ή ηθοποιοί) που στις ευαισθησίες τους και στη δημιουργική εκφραστική τους μπορούμε να διαβάσουμε τις καλοκαιρινές στιγμές που έζησαν στις αμμουδιές του Ομήρου. Η δειγματική απογραφή όχι μόνο αυτών των διάσημων επισκεπτών, αλλά των πολλών πολιτών από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και από πολλές χώρες του κόσμου, οι οποίοι έχοντας ζήσει λίγο ή περισσότερο στο Αιγαίο σταθεροποίησαν τη σχέση τους με τον τόπο αποκτώντας ένα μικρό σπίτι – ένα peid-a-terre- σίγουρα εισφέρει ένα ακόμη εμπράγματο ποσοτικό επιχείρημα στον πυρήνα της υπόθεσης ότι το Αιγαίο εισέρχεται στη συζήτηση για τη μετάπολη γιατί περιγράφει ένα πρότυπο πολύπλοκης κατοίκησης.
• Στο χώρο των αρχιτεκτονικών αναπαραστάσεων βαραίνουν οι σημειώσεις τα σκίτσα και οι σκέψεις του Le Corbusier και άλλων ταξιδιωτών αρχιτεκτόνων του μοντερνισμού, για τους οποίους η εμπειρία του Αιγαίου και η προσανατολισμένη ανάγνωση της στοιχειακής δομής των οικισμών και των κυβόσχημων λευκών σπιτιών στις Κυκλάδες υπήρξε αναγκαίο και πολύτιμο συστατικό, πηγή και στήριγμα της αγωγής τους.
• Στο Αιγαίο η ανανέωση του ιστού δραματοποιήθηκε και η εντατική σχέση ανάμεσα στα νέα και τα υφιστάμενα κελύφη πήρε πάντα οριακές τιμές. Ανεξάρτητα από το μέγεθός του, αν αφορούσε ένα μικρό κύτταρο κατοικίας ή ένα ευμέγεθες κτιριακό σύνολο, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πάντοτε έλαβε τη μορφή πρόκλησης. Στο εικονοστάσιο των εντυπωσιακά πολλών έργων σύγχρονης λόγιας αρχιτεκτονικής στο Αιγαίο και η προσανατολισμένη ανάγνωση της στοιχειακής δομής των οικισμών και των κυβόσχημων λευκών σπιτιών στις Κυκλάδες υπήρξε αναγκαίο και πολύτιμο συστατικό, πηγή και στήριγμα της αγωγής τους.
• Στο Αιγαίο η ανανέωση του ιστού δραματοποιήθηκες και η εντατική σχέση ανάμεσα στα νέα και τα υφιστάμενα κελύφη πήρε πάντα οριακές τιμές. Ανεξάρτητα από το μέγεθός του, αν αφορούσε ένα μικρό κύτταρο κατοικίας ή ένα ευμέγεθες κτιριακό σύνολο, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πάντοτε έλαβε τη μορφή πρόκλησης. Στο εικονοστάσιο των εντυπωσιακά πολλών έργων σύγχρονης λόγιας αρχιτεκτονικής στο Αιγαίο – μεμονωμένες κατοικίες ή μικροί οικισμοί, ξενοδοχεία μικρότερα και μεγάλα, μουσεία, πανεπιστημιακά κτίρια, υπαίθριοι χώροι, παράλια μέτωπα – δεν αναγνωρίζεται μόνο όλο το εναγώνιο άνυσμα της αρχιτεκτονικής εkφραστικής (από τη μιμητική προσαρμογή στο γηγενές μέχρι την ανανεωτική παρενόχληση του geniusloci) αλλά απογράφεται το πανόραμα των ελλήνων αρχιτεκτόνων ενός αιώνα, από τον Βαλεντή και τον Στάμο Παπαδάκη μέχρι τον Βαλσαμάκη, τον Φατούρο, τον Κονταράτο, τον Ζέγγελη, την Τσιγαρίδα ή την ομάδα Deca.
• Είτε πρόκειται για ένα τόπο μοντέρνο, όπως στην επιχειρηματολογία του Π. Τουρνικιώτη, είτε για έναν σπάνιο τόπο, που όπως το στοιχειοθέτησε ο G. Thomson κατοικείται αδιαλείπτως από τα προϊστορικά χρόνια, τα εντελώς ιδιαίτερα και μη αναπαραγώγιμα χαρακτηριστικά που διαθέτει το Αιγαίο, το καθιστούν ακατάλληλο ως πρότυπο προς αντιγραφή.

Αλλά, παράλληλα, είναι αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητα που προσδίδει στα χωροκοινωνικά χαρακτηριστικά του παραδειγματικό χαρακτήρα. Διότι μέσα στη δυσφορική συζήτηση για τη μετάπολη το Αρχιπέλαγος συστήνει το αντιρρητικό αλλά υπαρκτό παράδειγμα μια υδάτινης πόλης που ακτινοβολεί ως τόπος της επιθυμίας. Διότι η γοητεία που εκλύει δεν αντλείται από το κοίτασμα της νοσταλγίας, αλλά από την ανθεκτικότητα μια δομής κατοίκησης.

Ανακαλώντας τις αξίες της αστικότητας, το παράδειγμα της πόλης του Αιγαίου περιέχει την υπόσχεση μια διαφορετικής μετάπολης, προσηλωμένης στο πρόταγμα της ελευθερίας.

Κατερίνα Κοτζιά, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Λόης Παπαδόπουλος, Κορίνα Φιλοξενίδου

επιμελητές της ελληνικής συμμετοχής

Πρακτικά συνεδρίου που οργανώθηκε στο ΤΑΜ το 2005

Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας οργανώνει διεθνές συνέδριο με θέμα «Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης». Το θέμα των αναπαραστάσεων προσεγγίζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και θα συμμετάσχουν 65 σύνεδροι (αρχιτέκτονες, εικαστικοί και ιστορικοί) από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το συνέδριο επιδιώκει να φέρει στο προσκήνιο τον τρόπο με τον οποίο η υιοθέτηση αναπαραστατικών τεχνικών:

• επηρεάζεται από τις πολιτιστικές αξίες της κάθε εποχής
• διαμορφώνει τον τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας.
• προκύπτει από δανεισμό αναπαραστατικών τεχνικών, εικόνων και εννοιών από τον χώρο των επιστημών και των τεχνών και οδηγεί στην ανάπτυξη νέων εννοιών και συλλήψεων

Ο ρόλος των αναπαραστάσεων είναι κεντρικός όχι μόνον για την αρχιτεκτονική αλλά για όλες τις αναπαραστατικές τέχνες (εικαστικές τέχνες, φωτογραφία, κινηματογράφος, κλπ). Στην αρχιτεκτονική έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό στη σκιά των κεντρικών προβλημάτων και στο απυρόβλητο των κριτικών θεωρήσεων.

Η εξέλιξη των αναπαραστάσεων στην αρχιτεκτονική δεν ήταν απλώς μια υπόθεση τεχνικών επινοήσεων αλλά μια διαδικασία συνδιαλλαγών με άλλα γνωστικά πεδία που επέτρεψε την εγκατάσταση στην αρχιτεκτονική σκέψη μεθόδων και μεταφορών προερχόμενων από αυτά. Ο δανεισμός αναπαραστατικών τεχνικών, εικόνων και εννοιών από τον χώρο των επιστημών και των τεχνών οδήγησε στην ανάπτυξη νέων εννοιών και συλλήψεων που διαμόρφωσαν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό την αρχιτεκτονική θεωρία και τον σχεδιασμό.

Η χρήση στην αρχιτεκτονική εικόνων και μεταφορών προερχόμενων από τον χώρο των επιστημών και των τεχνών δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Η ανάπτυξη του συστήματος της Προοπτικής στην Αναγέννηση βασίστηκε κατά ένα σημαντικό ποσοστό στην τεχνική των χαρτογραφήσεων και αποτελεί το κυρίαρχο μοντέλο αναπαράστασης της πραγματικότητας μέχρι την σημερινή ψηφιακή εποχή. Τον 19ο αιώνα η αρχιτεκτονική επηρεάστηκε από την γοργά εξελισσόμενη βιολογία (ακόμη και σήμερα μιλάμε για την καρδιά της πόλης, τις οδικές αρτηρίες). Αρχιτεκτονική και βιολογία μοιράστηκαν την ανάδειξη της τομής-ανατομίας και της έννοιας της δομής (structure) ως κυρίαρχων μεθόδων ανάλυσης και μελέτης των αντικειμένων τους. Τα τελευταία χρόνια ένας αυξανόμενος αριθμός εικόνων και μεταφορών που προέρχονται από τον χώρο της πληροφορικής, των μαθηματικών, της φυσικής και της μοριακής βιολογίας συντελούν στην ανάδειξη της ψηφιακής διάστασης της αρχιτεκτονικής πρακτικής.

Οι αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις είναι κατεξοχήν αναφορές σε κάτι που δεν υφίσταται ακόμη. Αποκτούν έτσι μια δυναμική που ξεπερνά την υποχρέωσή τους να κωδικοποιήσουν χωρική πληροφορία και αναλαμβάνουν λειτουργίες ξενάγησης και μύησης σε μια υποθετική ακόμη πραγματικότητα. Το καθεστώς αυτό της προαπεικόνισης της αρχιτεκτονικής περιέχει στη φύση του την προαγγελία της σύγχρονης δυνητικής (virtual) πραγματικότητας. Ο δυνητικός χώρος των ψηφιακών τεχνολογιών που προσφέρει νέα τοπία σχεδιαστικής δικαιοδοσίας (σχεδιασμός στο διαδίκτυο, πολυμεσικές εφαρμογές, δυνητικά περιβάλλοντα) αποδεσμευμένα από την υλική πραγματικότητα, μεταβάλλει ριζικά τον αναφορικό χαρακτήρα της αναπαράστασης και διευρύνει επιπλέον τις εκκρεμότητες γύρω από τη θεμελίωση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.

H εκδρομή οργανώθηκε στα πλαίσια του μαθήματος του «αρχιτεκτονικού σχεδιασμού»  και συμμετείχαν φοιτητές του 3^ου έτους. Περιλάμβανε επισκέψεις στο ιστορικό κέντρο της Μαδρίτης, σε σημαντικά δημόσια κτίρια και συγκροτήματα κτιρίων καθώς και σε σύγχρονες πολιτιστικές υποδομές. Κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής εκδρομής πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην αρχιτεκτονική σχολή της Μαδρίτης (ETSAΜ). Σε συνεργασία επίσης με τον καθηγητή Emmanuel Pradaκαι τον αρχιτέκτονα Eduardo Vadillo Ruizπραγματοποιήθηκαν επισκέψεις σε σύγχρονα δημόσια έργα και αστικές επεμβάσεις καθώς και συγκροτήματα κοινωνικών κατοικιών. 

Παραδείγματα: Αριστείδης Αντονάς, Χαρίκλεια Χάρη, Φίλιππος Ωραιόπουλος,  Ζάφος Ξαγοράρης

Η Ελλάδα συμμετείχε στην 9η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής - Μπιενάλε Βενετίας με τέσσερα εργαστήρια, που πραγματοποιήθηκαν γύρω από τέσσερις επιλεγμένους τόπους, και κάποια σύνοψη των εργαστηρίων αυτών, που παρουσιάστηκε υπό μορφή έκθεσης και καταλόγου.

Η έκθεση με τον γενικό τίτλο "Παραδείγματα" που αναπτύχθηκε στο ελληνικό περίπτερο της Βενετίας παρουσίαζε λοιπόν τα αποτελέσματα των συλλογικών διεπιστημονικών αυτών εργαστηρίων που διοργανώθηκαν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού 2004, από την ομάδα εργασίας που επιμελήθηκε την ελληνική συμμετοχή και αποτελείται από τους Αριστείδη Αντονά, Ζάφο Ξαγοράρη, Χαρίκλεια Χάρη, Φίλιππο Ωραιόπουλο.

Η ελληνική συμμετοχή στην 9η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας δεν επικεντρώθηκε σε αξιολόγηση και παρουσίαση μεμονωμένων έργων ή μελετών αλλά στην διαδικασία παραγωγής ενός συλλογικού "έργου εν εξελίξει" το οποίο απαρτιζόταν από επιμέρους μελέτες, προτάσεις, θεωρητικές αναζητήσεις και προσωποποιημένους λόγους (discourses).

Γύρω από τα τέσσερα σημεία συνάντησης έκλεισε ο πρώτος κύκλος κατάθεσης προτάσεων εισηγήσεων και ομιλιών σχετικών με τις θεματικές που διάνοιγαν τα ίδια τα σημεία συνάντησης.

Τα τέσσερα σημεία επελέγησαν παραδειγματικά, μεταξύ άλλων. Έχουν κοινά χαρακτηριστικά: είναι τόποι "ασήμαντοι", "ερειπωμένοι", σιωπηλοί. Η προσπάθεια προσήλωσης στα τέσσερα συγκεκριμένα σημεία συνάντησης ζητούσε ωστόσο κάποια διεύρυνση του πεδίου της έρευνας. Η διεύρυνση του πεδίου ας εννοείται εδώ και κυριολεκτικά: πραγματοποιήθηκαν διερευνητικές κινήσεις γύρω από τα σημεία συνάντησης με πούλμαν, πλοιάρια, αυτοκίνητα ή με τα πόδια στην ακτίνα των σημείων συνάντησης και σε προεπιλεγμένες διαδρομές.

Λόγοι και έργα των συμμετεχόντων κατατέθηκαν σε τόπους που παραχωρήθηκαν από τους συνεργαζόμενους φορείς: η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ), το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Λάρισας, το Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου (ΚΑΜ).

Εξήντα οκτώ ερευνητές, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, πολεοδόμοι, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, φιλόσοφοι, σκηνοθέτες παρουσίασαν μελέτες και προτάσεις, συμμετέχοντας στις συζητήσεις που αφορούσαν τον εκάστοτε τόπο και τη θεματική του.

[...] Η παρουσίαση των "Παραδειγμάτων" στο Μουσείο Μπενάκη κλείνει με την ημερίδα-συζήτηση "Πολλαπλοί Λόγοι και Παραδείγματα Αρχιτεκτονικής", που διοργανώνεται στον χώρο της έκθεσης, διαμορφωμένο έτσι, ώστε να παραλαμβάνει τη δυναμική ενός ανοικτού φόρουμ.

Η ημερίδα-συζήτηση στρέφει το ενδιαφέρον της στις δυνατότητες προσέγγισης και διαχείρισης της αρχιτεκτονικής με τον λόγο και στην σχέση της αρχιτεκτονικής με την τέχνη, την επιστήμη και την τεχνολογία. Επιχειρείται λοιπόν επαναστοχασμός γύρω από τα κεντρικά θέματα που βρίσκονται πίσω από την στρατηγική των "παραδειγμάτων": η κριτική εποπτεία του αρχιτεκτονικού γίγνεσθαι σήμερα, η συμβολή του σύγχρονου θεωρητικού λόγου, της τέχνης, της επιστήμης, αλλά και οι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτικές εκδοχές τους, είναι θέματα που φαίνεται να διαμορφώνουν νέους όρους για την "αρχιτεκτονική" και την "πόλη" σήμερα.

Τάκης Γεωργακόπουλος, Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων,

Θανάσης Παππάς, Γενικός γραμματέας Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων.

Επιμέλεια: Θεόφιλος Τραμπούλης, Έφη Γιαννοπούλου, Μαίρη Κιτροέφ

Υπουργείο Πολιτισμού. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Μουσείο Μπενάκη