banner homepage Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών University of Thessaly Department of Architecture

1. Τα ερείπια της ανάπτυξης
Η κρίση έχει πλήξει το δυνατό χαρτί της βάναυσα συγκροτημένης ελληνικής πόλης δηλαδή το, άμεσα συνδεδεμένο με τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, σφρίγος της. Τα καταστήματα που κλείνουν, οι χώροι που εγκαταλείπονται και τα αυξανόμενα σημάδια υποβάθμισης δημιουργούν νέα υλικά και συμβολικά συμφραζόμενα στο αστικό τοπίο. Με ανάλογους ρυθμούς, στις περιαστικές ζώνες, ημιτελείς κατασκευές και κλειστές παραγωγικές εγκαταστάσεις αθροίζονται στα κουφάρια της αποβιομηχάνισης και της μετανάστευσης επιχειρήσεων των προηγούμενων δεκαετιών. Το αποτύπωμα των σύγχρονων ερειπίων στον συλλογικό βίο όπως και η εγγραφή τους στο κοινό πολιτισμικό μας ορίζοντα συνιστούν κοινωνικά ερωτήματα αλλά και παράγοντες μιας νέας αρχιτεκτονικής αυτοσυνειδησίας. Παράλληλα θέτουν προς διερεύνηση τις δυνατότητες μετασχηματισμού κι επανερμηνείας που θα μπορούσαν να αναζωογονήσουν τα οικοδομικά αζήτητα.
Ακόμα πιο δραστικές στην αστική καθημερινότητα είναι οι διάσπαρτες εικόνες ανθρώπινης κατάρρευσης, η γυμνή ζωή αστέγων και μεταναστών, η εσωτερική συντριβή των ανέργων και η συσσωρευμένη απόγνωση σε υπηρεσίες πρόνοιας και υγείας. Η ανάλυση των συμπτωμάτων της φτωχοποίησης στον χώρο, πέρα από το αίτημα για υποστηρικτικές δομές, θα τεκμηριώσει την αναγκαιότητα πολιτικών ανάκαμψης των αστικών λειτουργιών.

2. Συλλογικές εμπειρίες στον δημόσιο χώρο
Διάφορες μορφές αντίδρασης στην κρίση και στην πολιτική διαχείρισή της, ανεξάρτητα από την εμβέλεια τους, επαναφέρουν στον δημόσιο χώρο το θεμελιακό στοιχείο της συλλογικής εμπειρίας. Στις συγκεντρώσεις των αγανακτισμένων, στους αυτoδιαχειριζόμενους χώρους, σε πρωτοβουλίες εναλλακτικής οικονομίας ή στα νέα κινήματα αλληλεγγύης και αντίστασης το νόημα του κοινού εδάφους συγκροτείται εκ νέου από την επιτέλεση της κοινωνικής συσπείρωσης και αλληλεπίδρασης. Παρόμοιους επαναπροσδιορισμούς του «δημοσίου» επιβάλλει η εγκατάσταση σε πλατείες και πάρκα τμημάτων της νεανικής αστικής κουλτούρας που ασφυκτιούν στους συμβατικούς χώρους διασκέδασης ή αδυνατούν πια να ανταποκριθούν στο κόστος τους. Διαφαίνεται έτσι μια παλιννόστηση της αδιαμεσολάβητης κοινωνικής συνεύρεσης στο αστικό πεδίο και οι μέχρι τώρα γενικευμένες πρακτικές απαξίωσης και σφετερισμού του δημόσιου χώρου αρχίζουν να προσκρούουν στο εντεινόμενο αίτημα αναδιοργάνωσής του και διαφορετικής ιεράρχησης των προθέσεων και σημασιών που τον συνέχουν.

3. Αποκλεισμοί κι εκτοπισμοί: η εδαφοκυριαρχία της εξουσίας
Πρακτικές βίαιης επιβολής ασκούμενες στο όνομα της έννομης τάξης, της δημόσιας υγείας ή της ασφάλειας των επενδύσεων, έχουν καθιερώσει μια γραμμή καταστρατήγησης στοιχειωδών ελευθεριών. Από τις μεθόδους παρεμπόδισης και καταστολής ειρηνικών διαδηλώσεων και τη διαπόμπευση άρρωστων γυναικών μέχρι τον εκτοπισμό μεταναστών σε «κέντρα φιλοξενίας» υλοποιείται μια πολιτική εξορισμού των περιττών σωμάτων και των απείθαρχων δράσεων που δε συμμορφώνονται με το αίτημα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής και χωρικής τάξης. Παράλληλα με τέτοιες ωμές παρεμβάσεις, άλλες πιο αδιόρατες εκδηλώσεις μιας εξυγιαντικής βούλησης (κάποτε και με τη μορφή αστικών αναπλάσεων) παγιώνουν διακρίσεις, οριοθετούν συμπεριφορές και καθιστούν τη σχέση με τον χώρο πολιτικά διαπραγματεύσιμη.

4. Από την οικιστική υπερπαραγωγή στη στεγαστική επισφάλεια
Μια από τις σταθερές του νεοελληνικού βίου που ανατράπηκε ολοκληρωτικά από την κρίση είναι η εντατική οικιστική παραγωγή που συχνά λειτουργούσε στο όριο της παρεκτροπής και με ρυθμούς πολύ δυσανάλογους της πραγματικής ζήτησης. Η απόκτηση κύριας ή εξοχικής κατοικίας έπαψε να αποτελεί άμεση βιοτική επιδίωξη. Ωστόσο για πολλούς η κλιμάκωση των πολιτικών λιτότητας δεν έθεσε απλώς θέμα αναθεώρησης των καταναλωτικών προτεραιοτήτων αλλά επέφερε πιέσεις και οικονομικά αδιέξοδα που οριακά αγγίζουν και την ίδια τη δυνατότητα στέγασης. Οι εικόνες νέο-αστέγων και η αιθαλομίχλη από την καύση ξύλων αποτελούν εμβληματικά σημεία καμπής για έναν πολιτισμό που είχε συνδέσει την αυτοεπιβεβαίωση με τις οικιακές ανέσεις. Το ζήτημα της κατοικίας επανέρχεται στο προσκήνιο ως απειλούμενο πλέον αγαθό, ως αδιαπραγμάτευτο όριο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αλλά και ως ανοιχτό πεδίο κοινωνικού πειραματισμού και αυτό-οργάνωσης.

5. Τόποι καταφυγής και υφαρπαγής
Η σχέση πόλης και υπαίθρου υφίσταται τα τελευταία χρόνια κάποιες όχι αμελητέες αξιακές μετατοπίσεις. Λόγω της αυξανόμενης ανεργίας, η αγροτική δραστηριότητα επανακάμπτει στο φαντασιακό του αστικού πληθυσμού ως επαγγελματική διέξοδος ή ως διατροφικό καταφύγιο και το χωριό αρχίζει να αντιπροσωπεύει μια δυνητική επιλογή διαβίωσης. Την ίδια ώρα, οι κυβερνητικοί φορείς αντιμετωπίζουν το φυσικό περιβάλλον μονοσήμαντα ως εξαργυρώσιμο αναξιοποίητο κεφάλαιο και η ελληνική ύπαιθρος γίνεται αντικείμενο υφαρπαγής από οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα. Μεγάλα τμήματα δημόσιας γης (αστικής, παράκτιας ή δασικής) πλεονεκτικά σε φυσικούς κι αισθητικούς πόρους, βαίνουν προς πώληση ή εκχωρούνται άνευ όρων σε αμφιλεγόμενες επενδυτικές πρωτοβουλίες. Επιπλέον, πόλη και ύπαιθρος αποψιλώνονται από τη νομική τους προστασία καθώς υφιστάμενες ρυθμιστικές προβλέψεις και ελεγκτικές διαδικασίες ελαστικοποιούνται ή απειλούνται με κατάργηση.