Πριν από κάθε άλλο, θα ήθελα να παρακαλέσω τον Δήμαρχο αυτής της πόλης, σ' αυτόν το χώρο που έχει στεγάσει τόσες και τόσες πρωτοβουλίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τόσες προσπάθειες για να ιδρυθεί το νέο μας Πανεπιστήμιο —το νέο μας Πανεπιστήμιο— που ζωντανεύει αυτές τις μέρες με τις πρώτες του δημόσιες επιστημονικές εκδηλώσεις, να μου επιτρέψει να θεωρήσω σήμερα οικοδεσπότη, εδώ, στην αίθουσα τελετών του Δήμου Βόλου και τον Πρόεδρο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Και με τη διπλή αυτή ιδιότητα, επιτρέψτε μου, Κυρίες και Κύριοι, να σας καλωσορίσω κι εγώ σ' αυτόν το χώρο, που συνδέεται ιστορικά με το Πανεπιστήμιο, να σας ευχαριστήσω για τη συμμετοχή σας στις εργασίες του επιστημονικού αυτού Συμποσίου με θέμα: «Προσχολική Αγωγή και Κατάρτιση Νηπιαγωγών» και να ευχηθώ οι εργασίες σας να στεφθούν από την επιτυχία που όλοι προσδοκούμε.
Δεν θα ήθελα να παραλείψω να μεταφέρω τις ευχαριστίες της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας προς τη Δημοτική Αρχή του Βόλου και προσωπικά προς τον κύριο Δήμαρχο για τη συνεργασία τους στην οργάνωση αυτών των εκδηλώσεων.
Ασφαλώς η στιγμή δεν είναι κατάλληλη για να μιλήσει κανείς αναλυτικά για εκείνο το παλιό όραμα που είναι πια αυτό το νέο Πανεπιστήμιο. Αυτό το νέο Πανεπιστήμιο που μέρα με τη μέρα γίνεται πιο απτή πραγματικότητα. Θεωρώ όμως χρέος μου να πω λίγα λόγια, λίγα λόγια πολύ γενικά, που θα προσπαθήσω να τα διατυπώσω όσο γίνεται πιο ψύχραιμα, σχεδόν απρόσωπα — στο μέτρο του δυνατού.
Γιατί από ποιόν μπορεί να διαφεύγει,
Είναι μία γέννα, πολλές γέννες μαζί. Είναι μία πρώτη παρουσία. Είναι ένα τέλος και μία αρχή. Ένα τέρμα και συγχρόνως ένα ξεκίνημα. Ένα ξεκίνημα για δρόμο μακρινό και σίγουρα δύσκολο. Ένα ξεκίνημα για δρόμο μακρινό, που δεν είναι ανοιχτός, που δεν είναι κλειστός. Που δεν πρέπει να είναι άβατος, ούτε αδιέξοδος. Που θα είναι δύσβατος. Ένα ξεκίνημα για δρόμο μακρινό, που πρέπει να τον ανοίξουμε μόνοι μας — όλοι
μας.
Είναι μία γοητευτική πρόκληση, βέβαια, αλλά και μία πολύ βαριά ευθύνη που μόνο η συλλογικότητα της προσπάθειας μπορεί ν' ανακουφίσει.
Κι από την άλλη πλευρά, αυτή η στιγμή, με τη σχεδόν συνολική παρθενικότητά της, όπου όλα είναι νέα, όλα είναι τα πρώτα, όλοι είναι οι πρώτοι, όπου όλα μόλις τώρα γίνονται, όλα ... πρέπει να γίνουν όπου όλα μπορούν να γίνουν καλύτερα και πάντως διαφορετικά, όπου όλοι μπορούν να θέλουν, να ζητούν, να τολμούν και εκείνα που θ' αποδειχτούν εφικτά και τα άλλα που θ' αργήσουν ή δεν θα έρθουν ποτέ μ' αυτή τη μορφή και μ' αυτούς τους τρόπους· αυτή η στιγμή μπορεί να είναι ηρωική και είναι ασφαλώς ανεπανάληπτη. Η ιστορία μάς διδάσκει πως δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ. Είναι μια ευκαιρία από εκείνες που δεν δίνονται πολλές φορές. Είναι μια στιγμή που προσφέρεται για ν' αναπτυχθεί η δημιουργική φαντασία για να αποτολμηθούν νέες ιδέες, νέοι τρόποι δουλειάς, για να βρεθούν και να χαραχθούν νέες κατευθύνσεις, να γεννηθούν νέες συλλήψεις, να βρεθούν νέες συσχετίσεις. Να πλαστεί ένα νέο φρόνημα, μια νέα συλλογικότητα, ένας νέος παλμός που να μπορούσε να συνεπάρει...
Θα είναι γόνιμη άραγε αυτή η στιγμή — αυτή η στιγμή που περνάει; Ας είναι... Ας περάσουμε σ' αυτά που έγιναν.
Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι, όπως ασφαλώς γνωρίζετε, η επιλογή της Πολιτείας για το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας είναι σε ένα τουλάχιστο σημείο σημαντικά διαφορετική από την παραδοσιακή σύλληψη για τα περιφερειακά Πανεπιστήμια.
Για το Πανεπιστήμιο αυτό, παρόλο που είναι ένα Πανεπιστήμιο στην περιφέρεια και παρόλο που ένας βασικός του ρόλος είναι να λειτουργήσει ως πνευματικός και αναπτυξιακός πόλος στην περιοχή, η Πολιτεία θέλησε να δώσει έμφαση από την αρχή (κι εδώ βρίσκεται το διαφορετικό στοιχείο) και στον «κεντρικό» ας πούμε ρόλο που πρόκειται να παίξει σε εθνικό επίπεδο. Είναι μια επιλογή που θα μπορούσε να αιτιολογηθεί και μόνο από το αντικειμενικό γεγονός ότι το Πανεπιστήμιο αυτό βρίσκεται στο γεωγραφικό κορμό της χώρας και θα αναπτυχθεί σε περιβαλλοντικές συνθήκες με εξασφαλισμένες τις βασικές αστικές υποδομές που θα μπορούσαν να το στηρίξουν με σχετική άνεση.
Αυτή είναι η πιο βασική κατευθυντήρια γραμμή για την οργάνωση και την ανάπτυξη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η ανάπτυξη του σχεδιάζεται ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός «πλήρους» πανεπιστημίου που θα καλύπτει τουλάχιστο τους τέσσερις βασικούς Κύκλους Επιστημών.
Πριν προχωρήσω, θα ήθελα απλώς να επισημάνω την ανάγκη σφαιρικού σχεδιασμού που να καλύπτει όλες τις φάσεις ανάπτυξης του για ένα ίδρυμα αυτής της κλίμακας, με αυτήν την προβλεπόμενη μαζικότητα, που προβλέπεται μάλιστα να αποσυμφορήσει τα Πανεπιστήμια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Οι δύο από τους βασικούς Κύκλους Επιστημών που θα αναπτυχθούν στην έδρα του Πανεπιστημίου εδώ στο Βόλο είναι α) ο Κύκλος των Ανθρωπιστικών Επιστημών και β) ο Κύκλος των Επιστημών που συνδέονται με την Παραγωγή και φυσικά τη Διοίκηση. Δύο άλλοι Κύκλοι Επιστημών θ' αναπτυχθούν στη Λάρισα και είναι α) ο Κύκλος των Επιστημών Υγείας και Ζωής και β) ο Κύκλος των Θετικών Επιστημών.
Παράλληλα, πανεπιστημιακές δραστηριότητες και μονάδες θα αναπτυχθούν σε όλο τον ευρύτερο χώρο — θα στηριχθούν και θα στηρίξουν τις παραγωγικές δυνατότητες των περιοχών της Θεσσαλίας, χωρίς όμως να υπάρξει διάσπαση της οργανωτικής και επιστημονικής συνοχής, που είναι εντελώς απαραίτητη, και χωρίς βέβαια να υπάρξει διάσπαση της κοινωνιολογικής συνοχής, που είναι και αυτή απαραίτητη για τη συντήρηση και την τόνωση του δημιουργικού ρόλου του Φοιτητικού Κινήματος. Και φυσικά, χωρίς να υπάρξει σπατάλη και κατακερματισμός των πόρων για τις κεντρικές εξυπηρετήσεις που θα απέβαινε σε βάρος όλων των επιμέρους μονάδων, αλλά σε βάρος και της συνολικής ανάπτυξης του Πανεπιστημίου.
Στο σχήμα αυτό, η Πολιτεία θέλησε να δώσει μια απτή μορφή, αφενός ιδρύοντας συγχρόνως έναν αρκετά μεγάλο αριθμό Τμημάτων (που δεν είναι καθόλου συνηθισμένος για τα ελληνικά μέτρα), έτσι ώστε να αποτελέσουν τους πυρήνες για τη σταδιακή ανάπτυξη των Κύκλων Επιστημών. Και αφετέρου, προχωρώντας έτσι ακόμη ένα βήμα, συγκροτώντας, όπου ήταν δυνατό, τα Τμήματα του ίδιου Κύκλου Επιστημών σε ενιαία οργανωτικά σχήματα, δηλαδή σε Σχολές.
Ο Κύκλος των Ανθρωπιστικών Επιστημών συγκροτήθηκε έτσι εξ αρχής σε Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών. Έτσι διασφαλίζεται η ενότητα των διαδικασιών, ο συντονισμός και η αλληλοκάλυψη των λειτουργικών, των διδακτικών και ερευνητικών αναγκών των Τμημάτων της. Έτσι επίσης παρέχεται η δυνατότητα μιας και εκ των ένδον ανάπτυξης του Κύκλου των Ανθρωπιστικών Επιστημών. Μιας εκ των ένδον ανάπτυξης των δυνατοτήτων εκείνων (κυρίως σε στελεχικό δυναμικό και σε υλικές προϋποθέσεις) που θα επιτρέψουν τη διεύρυνση του αριθμού των Τμημάτων, ώστε να καλυφθούν περιοχές του Κύκλου των Ανθρωπιστικών Επιστημών.
Ο σημερινός πυρήνας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αποτελείται α) από το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, β) από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, και γ) από ένα Γενικό Τμήμα, που δεν απονέμει πτυχίο και όπου συγκεντρώνονται τα μαθήματα που διδάσκονται ή μπορεί να διδαχθούν σε περισσότερα Τμήματα, και βέβαια και οι άνθρωποι που θα τα διδάξουν. Το Γενικό Τμήμα αναμένεται να στηρίξει πολύ ενεργητικά την «εκ των ένδον» ανάπτυξη του Πανεπιστημίου.
Θα ήθελα να μου επιτρέψετε να κάνω δύο παρατηρήσεις:
Πρώτο, ότι τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων, που θεσμοθετήθηκαν πρόσφατα με το Νόμο 1268/82, το ριζοσπαστικό Νόμο Πλαίσιο για τη Δομή και τη Λειτουργία των Πανεπιστημίων, δεν είναι ένα άλλο όνομα για τις παλιές Ακαδημίες και Σχολές που σταδιακά θα πάψουν να λειτουργούν. Και βέβαια δεν αποτελούν τακτοποίηση συνδικαλιστικών αιτημάτων ούτε μεταποίηση του παλιού καθεστώτος. Εκφράζουν μια ριζικά διαφορετική αντίληψη για τη σημασία και το βάρος της παιδαγωγικής λειτουργίας, και ιδρύθηκαν για να διακοπεί η συνέχεια με την παράδοση των παλιών σχολείων και για να υλοποιηθεί και να λειτουργήσει κοινωνικά χρήσιμα αυτή η ριζική αναβάθμιση του ρόλου (και φυσικά της κατάρτισης) των Παιδαγωγών.
Το δεύτερο που θέλω να επισημάνω είναι ότι ενώ τα Παιδαγωγικά Τμήματα στις περισσότερες περιπτώσεις άλλων Πανεπιστημίων είναι νέα Τμήματα που εντάχθηκαν μέσα στο ήδη διαμορφωμένο περιβάλλον και κλίμα μιας Σχολής, συνηθέστατα των Φιλοσοφικών Σχολών, όπου υπάρχει μια ποικιλία άλλων Τμημάτων του Κύκλου των Ανθρωπιστικών Επιστημών (από το Τμήμα Κλασικής Φιλολογίας, το Νεοελληνικό, το Γλωσσολογικό, το Ιστορικό-Αρχαιολογικό, το Ψυχολογικό κλπ.), στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας τα Παιδαγωγικά Τμήματα είναι τα πρώτα αυτού του Κύκλου.
Ενώ στις άλλες περιπτώσεις στηρίζονται ή μπορεί να στηριχθούν στη συμπληρωματικότητα των άλλων Τμημάτων Ανθρωπιστικών Επιστημών, αλλά και εντάσσονται σε σχήματα που μπορεί να λειτουργήσουν αρνητικά για το ξεπέταγμα νέων ιδεών, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ο ρόλος τους —στην πρώτη φάση τουλάχιστο της λειτουργίας τους— είναι διαφορετικός και θα μπορούσε να είναι πολύ πιο δυναμικός. Ασφαλώς είναι και πιο δύσκολος.
Δεν θέλω καθόλου να πω, ότι ολόκληρος ο Κύκλος Ανθρωπιστικών Επιστημών θα στηριχθεί αποκλειστικά στην ανάπτυξη των Παιδαγωγικών Τμημάτων. Εξάλλου γι' αυτό υπάρχει και το Γενικό Τμήμα και η Διοίκηση του Πανεπιστημίου και η Πολιτεία και ο επιστημονικός περίγυρος. Θέλω μόνο να πω, ότι η στελέχωση, η ακαδημαϊκή συγκρότηση με το Πρόγραμμα Σπουδών και το Πρόγραμμα Μαθημάτων, η ανάπτυξη των Τομέων και τελικά το κλίμα εργασίας αυτών των Τμημάτων και το επιστημονικό και κοινωνικό κύρος που θα διεκδικήσουν, θα πρέπει να τείνουν να εξασφαλίσουν και μια επιστημονική και μια πολιτισμική συμπληρωματικότητα και ένα τέτοιο επίπεδο λειτουργίας που να μπορούν, αν όχι να εγγυηθούν, τουλάχιστο να υποστηρίξουν αποτελεσματικά αυτήν την προοπτική. Είναι δύσκολο ίσως. Αλλά είναι αναγκαίο και συγχρόνως προκλητικά γοητευτικό. Και σίγουρα ανοίγει νέους ορίζοντες στην κοινωνική καταξίωση και του Παιδαγωγικού Λειτουργήματος.
Αγαπητοί Σύνεδροι, είναι φανερό ότι η ακαδημαϊκή συγκρότηση ενός νέου Πανεπιστημίου είναι ό,τι σοβαρότερο αντιμετωπίζει η Διοίκησή του. Εμείς στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, βρισκόμαστε πια σ' αυτή τη φάση. Προσπαθούμε να βρούμε τη φυσιογνωμία του νέου Ιδρύματος,
Ασφαλώς φιλοδοξία μας δεν είναι να ξανα-ανακαλύψουμε την πυρίτιδα. Ούτε να κάνουμε ένα παιχνίδι δημοσίων σχέσεων. Ούτε ν' αφήσουμε τη φαντασία μας να λειτουργεί αδέσμευτη από τους όρους της πραγματικότητας. Ούτε στοχεύουμε σε μία προαγωγή της επιστήμης για την επιστήμη.
Το Συμπόσιο αυτό, καθώς κι εκείνο που θα ακολουθήσει, έχει πολλαπλούς στόχους:
Είμαι βέβαιος ότι και οι εισηγήσεις και οι συζητήσεις, και η ζύμωση που ασφαλώς θα συνεχιστεί, θα μπορέσουν να μας δώσουν μια εικόνα για το πού είμαστε, πού θέλουμε και πού μπορούμε να πάμε. Η συμμετοχή σας αποτελεί ασφαλώς πολύ καλό σημάδι.
Επιτρέψτε μου, με αυτήν την αισιόδοξη ιδέα, να κηρύξω την έναρξη των εργασιών του επιστημονικού Συμποσίου μας που, πέρα από το ενδιαφέρον θέμα του, έχει αυτό το δραματικό προνόμιο: ν' αποτελεί την πρώτη κίνηση ενός νέου Πανεπιστημίου προς την κατεύθυνση της ακαδημαϊκής του οργάνωσης. Σας ευχαριστώ που με ακούσατε και καλή επιτυχία σε όλους μας.