Ο καλλιτέχνης φτιάχνει το έργο.
Ο πρωτόγονος εκφράζεται με ντοκουμέντα.
Το έργο τέχνης μόνο παρεμπιπτόντως είναι ντοκουμέντο.
Κανένα ντοκουμέντο δεν είναι από μόνο του έργο τέχνης.
"Δεκατρεις θέσεις εναντίον των σνομπ" (1)
Οι φωτογραφίες, που ο Παντελής Λαζαρίδης επέλεξε από τις εφημερίδες, επεξεργασμένες στον υπολογιστή από τον ίδιο, μάλιστα χωρίς τη χρήση photo-shop ή άλλων, πιο σύνθετων προγραμμάτων, προσφέρονται σε απλό χαρτί, σε κοινή εκτύπωση και με ενίοτε εξαντλημένα μελάνια. Η απώλεια ευκρίνειας, που επιφέρει ο διεσταλμένος κόκκος και τα πίξελ της χαμηλής ανάλυσης, καθώς και η διάταξη mosaic στην οποία συντίθενται οι σελίδες Α4, η επισφαλής συγκράτησή τους πάνω σε αφρώδες Kapa-mount 140x100 με καρφίτσες χρωματιστής κεφαλής και με ορατούς τους αρμούς, επικοινωνούν την κλασματικότητα του αφηγούμενου γεγονότος, που η ανασυγκρότησή του στην καταγωγική εικόνα της εφημερίδας χάνεται, όπως συμβαίνει σε ένα δυσανάγνωστο πάζλ. Πρόκειται για έργα του υπολογιστή και, οπωσδήποτε, για έργα αναπαραγώγιμα, τα οποία έχουν ενσωματωμένη τη λογική της αναπαραγωγής τους. Ακριβώς όπως το εξήγησε ο Benjamin, η έννοια του πρωτότυπου δεν υφίσταται: όλα τα έργα είναι εξίσου αντίγραφα ή εξίσου πλαστά, όλα προκύπτουν ίδια, από την ίδια ψηφιακή μήτρα, παρόλο που η σκόπιμη μεσολάβηση και του "τυχαίου" παράγοντα της αυτοσχεδιαστικής χειρονομίας του δημιουργού τουςτα εφοδιάζει με μία μοναδικότητα τελευταίας στιγμής, με ένα εδώ και τώρα και, κατά συνέπεια, με την αύρα της πρωτότυπης κατασκευής.
Στις σειρές του Παντελή Λαζαρίδη η προέλευση του οπτικού υλικού από τα έντυπα ή/και τα ηλεκτρονικά media δεν διεκδικεί τη συγχρονικότητα, ούτε απηχεί κάτι από τη μοντερνιστική εκφραστική αμεσότητα, που περιέχονταν στη χρήση εφημερίδων στα κολάζ του Μπρακ ή του Πικάσσο, ούτε, φυσικά, επικοινωνεί με τη δημαγωγική λεηλασία των λαϊκών εντύπων και των δημοφιλών εικόνων από την ποπ αρτ του Γουόρχολ.
Αν κάποια ειδολογική συγγένεια προς το διάβημα του Λαζαρίδη είναι αναγκαία, ίσως παρέχεται από το " Dictionnaire …" του Melvin Charney (2), ο οποίος, στο εσωτερικό της ίδιας ταξινομικής νεύρωσης, λεξικογράφησε όχι τις εκδοχές της πραγματικής πόλης αλλά της παράλληλης πόλης των αναπαραστάσεων, οι οποίες πάντοτε και πιεστικά επικαλούνται την επικαιρότητα. Διότι, μέσα στο σπηλαιώδες σώμα των media, στα δελτία ειδήσεων και στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, τα γεγονότα αποκτούν υπόσταση υποκειμένων που, εν συνεχεία, μετασχηματίζονται σε στοιχεία μιας άλλης ιστορικής αφήγησης, συντάσσοντας σε ένα αρχείο παράλληλων αναπαραστάσεων την επιτομή μιας άλλης υλικότητας: πρόκειται για ένα άλλο Λεξικό του πραγματικού ή για το Λεξικό ενός άλλου πραγματικού, το οποίο επιχειρεί να αποκαλύψει το δημόσιο στοιχείο που συγκροτείται μέσα στο καθημερινό και στο εφήμερο.
Η αδιάλειπτη, επί πολλά χρόνια, καθημερινή, με το ψαλλίδι, συλλεκτική τελετουργία του Λαζαρίδη – ταξινόμηση αποκομμάτων από εφημερίδες σε απροσδόκητες αλλά εύγλωττες κατηγορίες – απέδοσε ένα ογκώδες Αρχείο, ένα ιδιωτικό Λεξικό φωτογραφικών ντοκουμέντων, που τεκμηριώνουν την περίοδο και επιχειρούν να επαναϊστορικοποιήσουν ό,τι διαφεύγει από την επίσημη απογραφή των γεγονότων, όπως αυτά έχουν παραχθεί ως ειδήσεις στις εφημερίδες και στα χρονικά των media. Ορθότερα: η μεροληπτικότητα, που ούτως ή άλλως κατοικεί από πριν την επίκαιρη πραγματικότητα των εφημερίδων, στραγγίζεται και αναταξινομείται από το Λαζαρίδη στο ιδιωτικό του Λεξικό, από το οποίο προσδοκάται να ξαναγεννήσει το εφήμερο ως ιστορία: οι ψηφιακές εικόνες ριζοσπαστικής αστικής ηθογραφίας, οι επιλεγμένες λιγότερο ορατές, έως και αθέατες πτυχές του καταναγκασμού, του φόβου και της βίας σε πλανητική κλίμακα, όπως ανιχνεύονται στις καθημερινές αναπαραστάσεις τους στη μαζική κουλτούρα, δηλώνουν την εναντίωσή του δημιουργού στο μιθριδατισμό των media. Σκηνές δρόμου, η κίνηση του πλήθους, άνθρωποι που περιμένουν και λιώνουν, ανθρωπάκια στην ουρά, σκουπίδια, οριακές στιγμές της μητρόπολης, συλλήψεις προσφύγων, νυχτερινές έφοδοι σκούπα, σκηνές οικιακής αθωότητας, καταθλιπτικές ρουτίνες, ταυτοτικές καταστάσεις του άλλου, αμέριμνοι καταναλωτές και κλοσάρ, ελευθερία και κοινωνικός αποκλεισμός, πορνογραφία του τρόμου, βιοπολιτικές εγγραφές, βιντεογραφημένα βασανιστήρια, οθόνες peep show, δεμένα μάτια αιχμαλώτων.
Η ανάγνωση του Λεξικού των αναπαραστάσεων είναι μια εργασία το ίδιο παραγωγική, όσο και του ερευνητή του πραγματικού Αρχείου της ιστορίας. Πράγματι, η αναψηλάφηση της συλλογής του Λαζαρίδη αφενός ερμηνεύει το καθημερινό, ως μία υπαρκτή εκδοχή του πραγματικού και, αφετέρου, κινητοποιεί την κριτική του καθημερινού λόγου, ως πεδίου αλλοτριωμένων συμπτωμάτων, νέων μορφών κυριαρχίας και συμμετρικών αντιστροφών, που αλλάζουν το βασίλειο της ελευθερίας σε επικράτεια της ανάγκης και την επιθυμία για ευμάρεια σε νεύρωση της υπερκατανάλωσης. Το Λεξικό μετασχηματίζεται σε μήτρα που γεννά και ξαναγεννά το πραγματικό. Οι πραγματικότητες αναδύονται ως ειρωνικές αναγνώσεις του Αρχείου: "η πραγματικότητα συνοψίζεται σε μια διάταξη επιλεγμένων κομματιών, σε έναν ατελείωτα δελεαστικό και περιοριστικό τρόπο να σχετίζεται κανείς με τον κόσμο ... η επιμονή του φωτογράφου πως κάθε τι φωτογραφημένο είναι πραγματικό υπονοεί επίσης ότι … η φωτογραφία αναπόφευκτα συνεπάγεται κάποια κηδεμονία της πραγματικότητας" (3).
Οι εφημερίδες προσφέρουν στο συλλέκτη Λαζαρίδη την επαγωγική ύλη που επιτρέπει την ανάδυση των ισόβιων εμμονών του: η ταξινομικότητα ως στρατηγική της γνώσης, η διαθεματικότητα ως μόνη ερμηνευτική της πόλης, η εστίαση στην κοινωνική ταυτότητα του υποκειμένου, η εσκεμμένη αδέξια χειροτεχνικότητα πάνω σε αρραγείς ψηφιακές εκφραστικές. Πρόκειται μάλλον για την αναπόδραστη προσήλωση του δημιουργού στην αστική ανθρωπολογία, στην επιστημολογία του Αρχείου, όπως μας την παρέδοσε ο Φουκώ, στην αξιοπρέπεια της πολιτικής στάσης, στην επικοινωνία με την τέχνη.
Στις εικαστικές διατυπώσεις αυτού του εγγράμματου ακτιβιστή η προσοχή δεν επικεντρώνεται στην υπεράσπιση μιας αναγνωρίσιμης τεχνοτροπικότητας, όσο στην αγωνιώδη επανεγγραφή των θεμάτων του με πολιτικό τρόπο, μέσα σε ένα τοπίο λόγων, το οποίο με ραγδαίους ρυθμούς αποπολιτικοποιείται. Πράγματι, σε όλο το μήκος της, από τον ερμητισμό των συμβόλων στα πρώιμα έργα του μέχρι την ένταση της μη ταξινομήσιμης ματιέρας και την επιλογή εμφατικά αντικαλλιτεχνικών υλικών στα παλαιότερα κολλάζ του, έως τη μεταγενέστερη προτίμησή του προς σταθεροποιημένες πολιτικές κωδικοποιήσεις και προς ολοένα πιο ευκρινείς μυθολογίες της επανάστασης, η τέχνη του Λαζαρίδη παραμένει, ή θέλει να είναι,ένα σημαίνον δημόσιο γεγονός, ένα γεγονός με δημόσια σημασία. Ακόμη περισσότερο: ένα γεγονός που συνεισφέρει στη δημιουργία του δημόσιου στοιχείου και καθιστά εκ νέου τη δημιουργία ένα Εργο για το Δήμο.
Στο πολύπλοκο τοπίο των κοινωνικο-επιστημολογικών αναπροσδιορισμών της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, ως τόπος του δημόσιου στοιχείου προτείνεται από τον Λαζαρίδη η πόλη: η κατάδυση στα εφήμερα συμβάντα και τη μικροφυσική της αστικότητας ανάγει την πόλη σε πραγματική ή / και σε φαντασιακή θέσμιση του Δήμου. Σε μια άλλη λέξη για την Κοινωνία.
Στις Αναγνώσεις Αρχείου του Παντελή Λαζαρίδη η εικαστική επαναληπτική χρήση του εφήμερου συμβάντος διαστέλλει το χρόνο της εφημερίδας και επιμηκύνει τη στιγμή της επικαιρότητας προς το εσωτερικό της μεγάλης διάρκειας, σύρει το τώρα μέσα σε ένα διαρκές τώρα, στο εσωτερικό μιας durée. Εναντίον του τείχους που υψώνει ο χρόνος της ιστορίας, το Αρχείο του Λαζαρίδη ξαναδημιουργεί το παρόν, ως τόπο επί του οποίου η κοινωνία κατασκευάζει ένα ιστό από δικά της ίχνη: άλλωστε, η Ανάγνωση του Αρχείου, όπως κάθε ανά-γνωση, είναι μια νέα γνώση, όπως και κάθε ανάμνηση είναι μια αναδόμηση των περιεχομένων, μια μνήμη της μνήμης, που επιτρέπει στην κοινωνία να ξανακατακτά τη συνείδηση του κόσμου, να ξαναγενά τον κόσμο.
1"Δεκατρείς θέσεις εναντίον των σνομπ"στο W. Benjamin, Μονόδρομος, μτφρ. Ν. Ανδρικοπούλου, Αγρα, Αθήνα, 2004, σελ.71