Το μάθημα εισάγει σε μία εννόηση του τοπίου ως εμπειρία υποκειμένων υπό ορισμένες συνθήκες. Η εμπειρία αυτή ορίζεται πολιτισμικά (αντίληψη περί σώματος, ταυτότητας, συμβολική-κοινωνική διάσταση χώρου, ιδιότητα υποκειμένου) καθώς και σε σχέση με την δραστηριότητα που συνδέει κάθε φορά το υποκείμενο με τον χώρο. Μνήμη, ιστορική, κοινωνική και ατομική ταυτότητα, τόπος, και δραστηριότητα συντελούν στην προσωπική αφήγηση συνιστώντας στην αφομείωση της εμπειρίας και την οικειοποίηση του χώρου.
Το συγκεκριμένο θέμα εντοπίζεται στην έννοια της μετακίνησης με τις διαφορετικές σημασίες της: ταξίδι, μεταφορά, μετανάστευση, παλιννόστηση και τον τρόπο που αυτή βιώνεται από συγκεκριμένα υποκείμενα μέσα σε συγκεκριμένη χρονική, ιστορική και τοπική συνθήκη.
Η εμπειρία της μετακίνησης στον χρόνο και τον χώρο είναι άμεσα συνδεδεμένη με την έννοια της μεταφοράς. Η μεταφορά εδώ νοείται ως μεταφορά σώματος, ιδεών, σκέψης, νοήματος.
Ο γεωγραφικός και ιστορικός χώρος της Ελλάδας και η σύγχρονη ελληνική κουλτούρα έχει μία δυναμική σχέση με τον αντίστοιχο ιστορικό και γεωγραφικό χώρο της Γερμανίας. Η ίδια η σύσταση της νεωτερικής Ελλάδας και του “ελληνικού” συσχετίζεται με την γερμανική κουλτούρα τόσο μέσα από το πρόγραμμα του διαφωτισμού όσο και μέσα από τον ρομαντισμό. Aπό την άλλη, οι Γερμανοί ρομαντικοί και νεοκλασσικιστές, οπως και ο γερμανικός ιδεαλισμός στην φιλοσοφία, αναζήτησαν την πνευματική τους συγκρότηση σε κάτι που ονόμαζαν και εννούσαν ως ελληνικό.
Μετά την δραματική τροπή αυτής της σχέσης μέσα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατοχή, καθώς και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η σχέση ενεργοποιείται πλέον ξανά με την μετανάστευση και τον τουρισμό.
Ειδικά στην περιοχή του Πηλίου τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί μία ειδική συνθήκη γερμανοελληνικότητας: το Πήλιο τείνει να λειτουργήσει ως εξοχή των γερμανικών πόλεων, και συχνά μόνιμος τόπος κατοικίας Γερμανών, συνήθως αλλά όχι αποκλειστικά, συνταξιούχων.
Ταυτόχρονα σήμερα η ζωή στις ευρωπαικές πόλεις διαχέεται καθώς οι κάτοικοι μετακινούνται από την μία στην άλλη για τουρισμό, εκπαίδευση, εργασία, κατανάλωση, περιπλάνηση.
Το μάθημα προσπαθεί να προσδιοριστεί σε αυτόν τον ενδιάμεσο ελληνογερμανικό χώρο όπως παρουσιάζεται σήμερα μέσα από την συνθήκη των συνεχών μετακινήσεων. Με διαλέξεις, κείμενα, κινηματογράφο, μουσική, θα δημιουργηθεί ένα αρχείο_περιβάλλον “ελληνογερμανικών μετακινήσεων” και ένας ορίζοντας μέσα στον οποίο θα αναζητηθεί η σύγχρονη συνθήκη μετακίνησης και η κρίση ταυτότητας, ατομικής και συλλογικής, μέσα στον αναδυόμενο ευρωπαικό χώρο της μετανεωτερικής εποχής.
Οι φοιτητές καλούνται να καταγράψουν προσωπικές-βιωματικές αφηγήσεις υποκειμένων που εκφράζουν αυτό το στοιχείο της μετακίνησης ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Γερμανία. Θα συλλεχθούν μεμονωμένες αφηγήσεις-μαρτυρίες καθώς και υλικό αρχείου και θα δημιουργηθεί ένα ατομικό πορτρέτο. Το σύνολο των ατομικών πορτρέτων θα συστήσει τελικά ένα συλλογικό έργο.
Διαλέξεις
Στο μάθημα εκτός από τους υπεύθυνους έχουν προσκληθεί για να μιλήσουν οι :
Θεοκλής Καναρέλης, Κώστας Μανωλίδης, Ασπασία Κουζούπη, Iωάννα Λαλιώτου, Εύα Στεφανή, Βασιλεία Στυλιανίδου, Μαρία Τοπάλη, Φίλιππος Τσίτος, Ron Walkey
Ταξίδι
Στα πλαίσια του μαθήματος θα διοργανωθεί εκπαιδευτικό ταξίδι στο Βερολίνο (27- 4 έως 2-5) με επίσκεψη τόπων μνήμης και καταγραφή μαρτυριών.
1. Γενικά:
Αμπατζοπούλου, Φραγκίσκη Το ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων Αθήνα: Επίκεντρο 2007
Αναστόπουλος, Θάνος, Νικολαίδου Αφροδίτη (επιμ.) Σε ξένο τόπο. Η μετανάστευση στον ελληνικό κινηματογράφο, Αθήνα: Εκδόσεις Αιγόκερως 2006
Auge, Marc In the metro, University of Minnesota Press 2002
Auge, Marc Non-places : introduction to an anthropology of supermodernity, translated by John Howe, London ; New York : Verso c1992 (1982)
Augé, Marc Για μία ανθρωπολογία των σύγχρονων κόσμων, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 1999.
Auge, Marc Ξανά στο μετρό, Αθήνα: Εκδόσεις Νόβολι 2009
Ben-Amos Dan, Weissberg Liliane (επιμ.) Cultural memory and the construction of identity, Detroit : Wayne State University Press c1999
Cassin, Lionel Το Ταξίδι στον Αρχαίο Κόσμο, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2003.
Crinson, Mark, (επιμ.) Urban memory: history and amnesia in the modern city, London ; New York : Routledge c2005
Giannisi, Phoebé Récits des Voies, Grenoble: Editions Jérôme Millon 2006.
Goffman, Erving Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2006.
Historein , Volume 3 / Athens 2001: “European Ego-Histoires: Historiography and the Self” 1970-2000"
Μazauer, Mark Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής, Αθήνα: Αλεξάνδρεια 1994.
Μπάτλερ, Τζούντιθ Λογοδοτώντας για τον εαυτό, Αθήνα: Εκδόσεις Εκκρεμές, 2009.
Mπενβενίστε, Ρίκα και Παραδέλλης, Θεόδωρος (επιμ.), Tόποι και Διαδρομές της Mνήμης: Iστορικές και Aνθρωπολογικές Προσεγγίσεις, εκδ. Αλεξάνδρεια, Aθήνα 1999.
Nora, Pierre Realms of memory. The construction of the French past, New York: Columbia University Press 1997 (Lieux de mémoire, Paris: Gallimard, 1992)
Passerini, Luisa Memory and utopia : the primacy of intersubjectivity, London ; Oakville : Equinox c2007
Passerini, Luisa (ed.) Women migrants from East to West : gender, mobility and belonging in contemporary Europe, New York ; Oxford : Berghahn Books 2007
Πασσερίνι, Λουίζα Σπαράγματα του 20ού αιώνα : η ιστορία ως βιωμένη εμπειρία, μετάφραση Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Ιωάννα Λαλιώτου, Ιουλία Πεντάζου Αθήνα : Νεφέλη 1998
Ricoeur, Ρaul Ο ίδιος ο εαυτός ως άλλος, Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις 2008.
Serres, Michel Atlas, Paris: Champs, Flammarion 1996.
Shama, Simon Landscape and Memory, Hammersmith: Montana 1996.
Varon - Vassard Odette (επ.) Εβραϊκή ιστορία και μνήμη, Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις 1998
2. Πρόσωπα_Αφηγήσεις
Αντωνίου, Κατερίνα Οι Εβραίοι του Βόλου στην κατοχή : η ιστορία τους μέσα από τις μαρτυρίες των διασωθέντων και η προπαγάνδα του Τύπου του Βόλου (Σεπτέμβριου 1943 - Οκτώβριος 1944) / επίβλεψη: Μπενβενίστε Εριέττα Βαλερή Boushoten Riki van, Βόλος : [χ.ο.], 2003
Benjamin, Walter Tα παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το Χίλια Εννιακόσια, Αθήνα: ΄Αγρα 2005
Heidegger, Martin Διαμονές. Το ταξίδι στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική 1999.
Hoelderlin, Friedrich Ελεγείες, Ύμνοι και Άλλα Ποιήματα, μετάφραση Στέλλα Νικολούδη, Εκδόσεις Άγρα
Hoelderlin, Friedrich Υπερίων ή Ο Ερημίτης στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Ηριδανός
Καμπανέλλης, Ιάκωβος Μαουτχάουζεν, Αθήνα: Κέδρος 1981
Κοτιώνης, Ζήσης Η τρέλα του τόπου, Αθήνα: Εκκρεμές 2004
Κοτιώνης, Ζήσης Το Ερώτημα της Καταγωγής στο Έργο Του Δημήτρη Πικιώνη, Αθήνα: Εκδόσεις ΤΕΕ 1998
Κωνσταντινίδης, Άρης Εμπειρίες και περιστατικά : μια αυτογραφική διήγηση, Αθήνα : Εστία c1992
Μαργκού, Νίκη Μια νύχτα με τον Αλέξη, Αθήνα: Το Ροδακιό 2007
Νούτσος, Παναγιώτης Δημήτρης Χατζής: Το Διπλό Βιβλίο, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 2009
Πικιώνης, Δημήτρης Κείμενα Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1985 (1958)
Sebald, W.G. Άουστερλιτς, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2006
Sebald, W.G. Οι Ξεριζωμένοι, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα 2007
Σουρούνης, Αντώνης Μερόνυχτα Φραγκφούρτης, Αθήνα: Εκδόσεις Ύψιλον 1988.
Φρεζής, Ραφαήλ Η Ισραηλιτική Κοινότητα Βόλου, Βόλος : Ωρες 1994
Χατζής, Δημήτρης Διπλό Βιβλίο Αθήνα: Το Ροδακιό 1999
Φιλμογραφία
Αγγελική Αντωνίου Δονούσα 1992
Fatih Akin Soul Kitchen 2009
Σωτήρης Γκορίτσας Βαλκανιζατέρ 1993
Γιόχαν Μπεργκενστρόλε Με λένε Στέλιο 1995
Φίλιππος Τσίτος Sweet Home 2001
Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ Ο ΄Ελληνας Γείτονας 1969