ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Καθώς η νέα οικονομική συνθήκη συνεχίζει να εξαιρεί μέρος των κατοίκων της Αθήνας από την δυνατότητα της εργασίας, της στέγασης, ή την πρόσβαση στους θεσμούς πρόνοιας, ή ίδια η πόλη, και ο δημόσιός της χώρος, μετατρέπεται σε υποδοχέα της αποστέρησης και της απόρριψης. Για το λόγο αυτό ο αστικός χώρος ανάμεσα στη θέσμιση και την ιδιωτική περιχαράκωση, αποκτά την αναπάντεχη ιδιότητα της αναγκαστικής υποδοχής των εξαιρεμένων. Αυτοί δεν είναι μόνο τα παθητικά υποκείμενα της απόρριψης αλλά γίνονται συν τω χρόνω συντελεστές της αστικής ζωής, με  όρους παντελούς αποστέρησης δικαιωμάτων αλλά και όρους  επιμονής της ζωής. Πρόκειται για τη νέα βιοπολιτική συνθήκη της πόλης της Αθήνας.

Ταυτόχρονα, νέες μορφές συλλογικότητας και οργάνωσης της ζωής εμφανίζονται στον κόσμο της πόλης, παράλληλες με την θεσμική ζωή, συχνά άρρητες και υπόγειες, άλλοτε απογυμνωμένες και κυνικά διακριτές. Αυτές οι μορφές οργάνωσης της ζωής γύρω από την αποστέρηση και την εξαίρεση συνέχονται από ένα πρόταγμα αλληλεγγύης τόσο παλιό όσο είναι οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης για την ισότητα και την αδελφοσύνη.   

Το εργαστήριο ενδιαφέρεται να φωτίσει τις ενέργειες αλληλεγγύης, μέσα σε ένα πολύπλοκο ιστό επιτελέσεων που επεκτείνεται από ριζοσπαστικά πολιτικά προγράμματα, ως την ιδρυματική φιλανθρωπία αλλά και την αφυπνισμένη αυτο-οργάνωση των ίδιων των υποκειμένων της αποστέρησης και της εξαίρεσης. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην περιγραφή δημόσιων/ κοινών επιτελέσεων της καθημερινής ζωής υπό συνθήκες αποστέρησης, όπως είναι η πόση κι η διατροφή, η υγιεινή, η διανυκτέρευση, ο ύπνος, το μοίρασμα. Αυτά είναι μερικά από τα υπό ερώτηση ενεργήματα της ενδοαστικής, δημόσιας, εξαιρεμένης ζωής.

Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Το εργαστήριο  για την «Αστική Αλληλεγγύη» προσεγγίζει το θέμα με τρεις τρόπους:

1. Ανάγνωση και περιγραφή της αστικής συνθήκης των εξαιρεμένων, με την ενεργό παρουσία στο χώρο και την καταγραφή αλλά και μια σχεσιακή  προσέγγιση, με την ζωντανή επικοινωνία των αστικών υποκειμένων, ερευνητών, ακτιβιστών και εξαιρουμένων. Έρευνα για τις υπάρχουσες αστικές υποδομές των κοινών, το νερό, την τροφή, την δυνατότητα διαμονής.
2. Θεωρητική, ιστορική προσέγγιση των ζητημάτων της αλληλεγγύης, της εξαίρεσης, της αποστέρησης, των στρατηγικών των κοινών (commons) στον αστικό χώρο. Κριτικές αναγνώσεις και παρουσιάσεις κειμένων.
3. Αναζητούνται τρόποι υπαινικτικών παρεμβάσεων μικρής κλίμακας στον δημόσιο χώρο, με ένα στοιχειώδες πρόγραμμα αναφοράς στην αστική αλληλεγγύη και απεύθυνσης στα εξαιρεμένα υποκείμενα της πόλης. Τα ενεργήματα και οι πρακτικές διαμονής (διατροφή, υγιεινή, διημέρευση, προστασία από τις καιρικές συνθήκες και την αυτοέκθεση) αντιστοιχίζονται σε αστικούς τύπους υποδοχής των ενεργημάτων, δόκιμους ή μή (η δημόσια βρύση, το κάθισμα, ο στοιχειώδης χώρος υποδοχής διημέρευσης) αλλά και σε κοινές επιτελέσεις (κοινή κουζίνα, ανοικτή περίθαλψη, από-απομόνωση των εξαιρεμένων.

ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Σε πρώτη φάση η θεωρητική παρουσίαση και προσέγγιση του ζητήματος της αστικής αλληλεγγύης, θα συνοδευτεί από την κριτική παρουσίαση κειμένων από το σώμα της βιβλιογραφίας του μαθήματος. Κάθε φοιτητής/τρια αναλαμβάνει την παρουσίαση ενός εκ των κειμένων και την κριτική συζήτησή του στο μάθημα.

Σε δεύτερη φάση ζητείται η εμπλοκή, έρευνα, καταγραφή δράσεων αλληλεγγύης στην Αθήνα. Σκοπός είναι οι φοιτητές/τριες να οργανώσουν την επιτέλεση μιας δράσης με αναφορά στα ενεργήματα αλληλεγγύης και προαγωγής των κοινών.

Το πρόγραμμα, η μορφή μιας πιθανής εγκατάστασης και ο τρόπος της επιτέλεσης επί τόπου είναι τα ζητούμενα. Ο σχεδιασμός αφορά κυρίως τη δράση των σωμάτων και δευτερευόντως αφορά πρακτικά ζητήματα κατασκευής, εξοπλισμού και οργάνωσης στην κλίμακα του πραγματικού.

Ελληνόγλωσσες

• Bauman, Zygmunt (2005), Σπαταλημένες Ζωές: οι απόβλητοι της νεοτερικότητας, μτφρ. Μάρκος Καρασαρίνης, Αθήνα: Κατάρτι
• De Angelis Massimo & Σταυρίδης Σταύρος (2011) “Σχετικά με το Νόημα των Κοινών, Πέρα από τις Αγορές και τα Κράτη: το Commoning ως μια συλλογική πρακτική» στο Commons vs Crisis: η έξοδος από την κρίση, τον καπιταλισμό και κάθε ετερονομία περνάει μέσα από τον αγώνα για τα κοινά, Θεσσαλονίκη: Rebel_Θεωρία και Ανάλυση για το Ανταγωνιστικό Κίνημα (http://www.rebelnet.gr/)
• De Angelis, Massimo (2013), Κοινά, Περιφράξεις και Κρίσεις, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των Ξένων
• Harvey, David (2012), Εξεγερμένες πόλεις: από το δικαίωμα στην πόλη στην επανάσταση της πόλης, μτφρ Κατερίνα Χαλμούκου, Αθήνα: ΚΨΜ
• Lefebvre, Henry (1977), Το Δικαίωμα στην Πόλη: χώρος και πολιτική, Αθήνα: Παπαζήση
• Massey, Doreen (2008), Για το Χώρο, μτφρ. Ιωάννα Μπιμπλή, Αθήνα: Ελληνικά
• Zibechi, Raúl(2010), Αυτονομίες και Χειραφετήσεις: η Λατινική Αμερική σε κίνηση, Αθήνα: Αλάνα
• Αθανασίου,  Αθηνά (2012), Η κρίση ως “κατάσταση έκτακτης ανάγκης”: κριτικές και αντιστάσεις, Αθήνα: Σαββάλα
• Βαίου Ντίνα  & Καλαντίδης Α., 2013 “Διεκδικώντας Χώρο: Μικρο-γεωγραφίες συλλογικής δράσης στην Αθήνα”, εισήγηση στο συνέδριο Μεταβολές και Ανασημασιοδοτήσεις του Χώρου στην Ελλάδα της Κρίσης, Βόλος
• Βαΐου, Ντίνα & Χατζημιχάλης Κωστής (2012),Ο Χώρος στην Αριστερή Σκέψη, Αθήνα: Ινστιτούτο Πουλαντζάς και Εκδόσεις Νήσος
• Κιουπκίολης, Αλέξανδρος (2014), Για τα κοινά της ελευθερίας, Αθήνα: Εξάρχεια
• Κροπότκιν, Πιότρ Α. (2009), Αλληλοβοήθεια: ένας παράγοντας της εξέλιξης, Αθήνα: Καστανιώτη
• Μπακαλάκη, Αλεξάνδρα (2013), “Η συμπαράσταση στους φτωχούς ως διαπαιδαγώγηση και θεραπεία” στο Ροζάκου, Κατερίνα & Γκαρά, Ελένη (επιμ.) Ελληνικά παράδοξα: Πατρωνία, κοινωνία πολιτών και βία, Αθήνα:  Αλεξάνδρεια
• Μπάουμαν, Ζίγκμουντ  (2002), Η εργασία, ο Καταναλωτισμός και οι Νεόπτωχοι, μτφρ. Κωνσταντίνος Δ. Γεώρμας, Αθήνα: Μεταίχμιο
• Μπάτλερ, Τζούντιθ (2011), Επιτελεστικότητα και επισφάλεια: η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, επιμ. Αθηνά Αθανασίου, Αθήνα: Νήσος
• Ντε Σερτώ, Μισέλ (2010), Επινοώντας την Καθημερινή Πρακτική: η πολύτροπη τέχνη του πράττειν, μτφρ. Κική Καψαμπέλη, Αθήνα: Σμίλη
• Πορτάλιου, Ελένη (2014), “Κοινωνικές και Χωρικές Ανατροπές στην Αθήνα της Κρίσης” στο περιοδικό “Γεωγραφίες”, Αθήνα: Εκδόσεις Νήσος
• Ροζάκου, Κατερίνα (2013), “Ο εθελοντισμός στη σύγχρονη Αθήνα: Εναλλακτικές εκδοχές της κοινωνικότητας” στο Ροζάκου, Κατερίνα & Γκαρά, Ελένη (επιμ.) Ελληνικά παράδοξα: Πατρωνία, κοινωνία πολιτών και βία, Αθήνα:  Αλεξάνδρεια
• Σένετ, Ρίτσαρντ (1999), Η Τυραννία της Οικειότητας: ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό, μτφρ. Γιώργος Ν. Μέρτικας, Αθήνα: Νεφέλη
• Χάμπερμας, Γιούργκεν  (2014), Αυτονομία και αλληλεγγύη, Αθήνα: Ύψιλον

Ξενόγλωσσες

• Butler, Judith & Athanasiou, Athena (2013),  Dispossession: The Performative in the Political, Cambridge UK & Malden MΑ: Polity
• Castells, Manuel (1983), The City and the Grassroots: A Cross-cultural Theory of Urban Social Movements,Berkeley and Los Angeles: University of California Press
• Lefebvre, Henry (1991), The Production of Space, tr. D. Nicholson – Smith, Oxford UK & Cambridge, MA: Blackwell
• Negri, Toni et al. (2007), “What Makes A Biopolitical Place ? A Discussion with Toni Negri, Constantin Petcou, Doina Petrescu, Anne Querrien”, trans. Bernard Schütze & Nicole Klein, Paris (http://www.peprav.net/tool/spip.php?article59
• Stavrides, Stavros (2014), “Emerging common spaces as a challenge to the city of crisis” in CITY: analysis of urban trends, culture, theory, policy, action, vol.18

Φύλο

• Spain, Daphneetal (2008), Από ποιά πλευρά του τοίχου; Ζητήματα φύλων στο σχεδιασμό του χώρου, επιμ. Βάσω Τροβά, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
• Tronto, JoanC. (2011), Για μια πολιτική της μέριμνας (care) σ’ έναν ευάλωτο κόσμο, μτφρ. Μαγδαληνή Τσεβρένη, Αθήνα: Πόλις
• Λαδά, Σάσα (επιμ) (2009), Μετατοπίσεις: φύλο, διαφορά και αστικός σχεδιασμός, Αθήνα: Futura
• Μπάτλερ,  Τζούντιθ (2008), Σώματα με Σημασία: οριοθετήσεις του “φύλου” στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, Αθήνα: Εκκρεμές