Arch.Uth Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Arch.Uth UTH.gr English
ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΙΙ: Aπο-αποικιοποίηση της αρχιτεκτονικής
ΘΚ0902, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ,
Επιλογής στο εξαμ. 6, 8, ECTS:
Γνωστικά Πεδία (Οδηγία 2005/36/ΕΚ): , Ιστορία και Θεωρία, Κοινωνική Διάσταση του Σχεδιασμού.
Γενικές ικανότητες (βάσει παραρτήματος διπλώματος): Αυτόνομη εργασία, Ομαδική εργασία, Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον, Παράγωγή νέων ερευνητικών ιδεών, Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα, Σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου, Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής, Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Η αρχιτεκτονική αναπτύχθηκε ιστορικά τόσο ως επιστημολογικό πεδίο διαμόρφωσης λόγων και αναπαραστάσεων για τον άνθρωπο, το σώμα, την κοινωνία, το χώρο, την πόλη, τον πολιτισμό, τη φύση, αλλά και ως διευρυμένο πεδίο παρέμβασης στο χώρο και το δομημένο περιβάλλον με κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε πολλαπλές κλίμακες. Η κατανόηση αυτού του κρίσιμου και διευρυμένου ρόλου της αρχιτεκτονικής—από το συμβολικό στο υλικό—απαιτεί την κινητοποίηση κριτικών θεωρητικών προσεγγίσεων από διαφορετικά πεδία.

Σε αυτή την κατεύθυνση, το μάθημα φωτίζει πρόσφατες θεωρητικές συζητήσεις και τις επιρροές τους στην αρχιτεκτονική θεωρία ενώ υπογραμμίζει τη κρίσιμη σημασία σύγχρονων εναλλακτικών προσεγγίσεων, εντοπισμένων, έμφυλων, μετααποικιακών και αντι-ρατσιστικών οπτικών, τόσο στην διαδικασία παραγωγής της σύγχρονης αρχιτεκτονικής γνώσης όσο και στην κατανόηση ευρύτερων χωρο-κοινωνικών μετασχηματισμών και των κοινωνικών και πολιτικών διακυβευμάτων σε ένα πολλαπλά διασυνδεδεμένο αλλά και πολωμένο κόσμο.

Το μάθημα φέρνει σε επαφή φοιτήτριες/ές με σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, έννοιες και εργαλεία αντλώντας από το έργο σημαντικών διανοητών/τριών όπως ο Edward Said, η Gayatri Chakravorty Spivak, ο Homi Bhabha, ο Henri Lefebvre, η Doreen Massey, ο Michel Foucault, ο Achille Mbembe. Στοχεύει στην εξοικείωση των φοιτητών με ένα εύρος θεωρητικών συζητήσεων κρίσιμων για την αρχιτεκτονική σκέψη όπως: οι σχέσεις γνώσης, εξουσίας και χώρου, οι κοινωνικές, έμφυλες και πολιτισμικές διαστάσεις του χώρου/αρχιτεκτονικής, οι διαδικασίες παραγωγής του χώρου μεταξύ τοπικού και παγκόσμιου, ιστορικές και σύγχρονες μορφές βιο-πολιτικής/νεκροπολιτικής.

Μέσα από εβδομαδιαίες θεματικές διαλέξεις, συμβολές από προσκεκλημένους ομιλητές και την εκπόνηση θεωρητικών εργασιών, το μάθημα επιχειρεί να διαμορφώσει κριτικές οπτικές που επιδιώκουν να αποκαλύψουν, να αποδομήσουν, και να αμφισβητήσουν κυρίαρχους λόγους στην αρχιτεκτονική ιστορία/θεωρία και πρακτική, στο δομημένο περιβάλλον και στο χώρο.  

 

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

[Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Αξιολόγηση]

Το μάθημα βασίζεται στην παρακολούθηση θεματικών διαλέξεων με χρήση οπτικοακουστικού υλικού, ανάγνωση, ανάλυση και συζήτηση κειμένων, που δίνουν δυνατότητες εμβάθυνσης σε θεματικές του μαθήματος, και στην εκπόνηση μικρής έκτασης εργασιών συνδυάζοντας θεωρητικά και σχεδιαστικά εργαλεία. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες του μαθήματος έχουν στόχο να εμπεδώσουν τη γνώση αλλά και να οξύνουν την κριτική σκέψη μέσα από την επικοινωνία και το διάλογο. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται να:

  • Έχουν αποκτήσει κάποια γνώση στο έργο σημαντικών θεωρητικών και των συνδέσεων του με τη σύγχρονηαρχιτεκτονική θεωριά
  • Έχουν εξοικειωθεί με θεωρητικά εργαλεία, έννοιες αλλά και πεδία εκτός της αρχιτεκτονικής τα οποία ασκούν καίριο ρόλο στην διαμόρφωση και την εξέλιξή της
  • Έχουν εξοικειωθεί με τις προοπτικές μεταφοράς θεωρητικών εργαλείων από άλλα πεδία στην αρχιτεκτονική αλλά και τη αξιοποίησής τους στη μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής αλλά και σύγχρονων χωρω-κοινωνικών φαινομένων
  • Έχουν κατανοήσει τη σημασία της ιστορικής γνώσης και της θεωρητικής αντίληψης στην ευρύτερη διαπαιδαγώγηση του αρχιτέκτονα αλλά και τις ευθύνες του επαγγέλματος.
  • Μπορούν να προσεγγίζουν το αρχιτεκτονικό έργο με τη βοήθεια θεωρητικών εργαλείων.
  • Έχουν κατανοήσει τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης της αρχιτεκτονικής.
  • Έχουν αναπτύξει κριτική αρχιτεκτονική σκέψη και διατύπωση προσωπικών απόψεων μέσα από τον προφορικό και το γραπτό λόγο.
  • Έχουν έρθει σε επαφή με την ερευνητική διαδικασία στο αντικείμενο της αρχιτεκτονικής (διατύπωση ερωτημάτων, μεθοδολογία της έρευνας, ανάλυση και διατύπωση επιχειρημάτων)
  • Έχουν ασκηθεί στη συγγραφή κειμένου ακαδημαϊκών προδιαγραφών και στη διαχείριση διαφορετικών πηγών (βιβλιογραφία, ηλεκτρονικές πηγές, οπτικά αρχεία κλπ.) και εξοικείωση με τη χρήση αναφορών, παραπομπών.  

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Το μάθημα οργανώνεται σε τρεις θεματικές ενότητες.

Α) Με άξονα το κορυφαίο έργο του Edward Said, και με αναφορές στις μελέτες της Gayatri Chakravorty Spivak, και το Homi Bhabha, η πρώτη θεματική ενότητα αντλεί από τις μετα-αποικιακές θεωρίες για το φύλο/φυλή, το χώρο, την αναπαράσταση, την εξουσία, ενώ προβάλλ η σημασία διερεύνησης των πολλαπλών δυνατοτήτων και χώρων αντίστασης, οικειοποίησης, μετάφρασης, υβριδοποίησης από την πλευρά των ‘άλλων’: των υποτελών (subaltern), των ιθαγενών, των γυναικών.

Β) Η δεύτερη ενότητα φέρνει σε διάλογο το έργο του Henri Lefebvre με αυτό της Doreen Massey, για να εστιάσει στην κατανόηση των πολύπλοκων διαδικασιών παραγωγής του χώρου μεταξύ τοπικού και παγκόσμιου, μέσα και από την οπτική της καθημερινότητας, των κοινωνικών σχέσεων, των αλληλεπιδράσεων και συγκρούσεων, της πολλαπλότητας και των δυναμικών που διαρκώς παράγουν και αναπαράγουν τόπους και ταυτότητες.

Γ) Στην τρίτη ενότητα, το μάθημα εστιάζει στο κρίσιμο έργο του Michel Foucault, και ιδιαίτερα τις αναλύσεις του για την εξουσία και τη βιοπολιτική (δηλ.τα μέσα που επιχειρούν να ρυθμίσουν τη βιολογική ζωή ατόμων και πληθυσμών) σε διάλογο με το έργο του Achille Mbembe ο οποίος εισήγαγε τον όρο νεκροπολιτική εξετάζοντας σειρά πολιτικών οι οποίες καθηλώνουν τους ανθρώπους μεταξύ ζωής και θανάτου. Η αντιπαράθεση των δύο διανοητών έχει ως στόχο να αναδείξει τις συνέχειες και διαφορές ανάμεσα σε θεωρητικές προσεγγίσεις βασισμένες στην Ευρωπαϊκή/Παγκόσμια ιστορία και αυτές οι οποίες αντλούν από το ιδιαίτερο συγκείμενο του «Τρίτου Κόσμου» αλλά και την ιστορική εμπειρία των αντιαποικιακών αγώνων μέχρι τις σύγχρονες μορφές «αποικιακότητας».

Σε άμεση σύνδεση με τις θεματικές ενότητες του μαθήματος θα παρουσιαστεί το ερευνητικό έργο προσκεκλημένων ομιλητών/τριων:

Φοίβος Καλλίτσης (Δρ.ΕΜΠ, Principal Lecturer, Σχολή Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ)
Παναγιώτης Τουρνικιώτης (Καθηγητής/Κοσμήτωρ Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ)
και η δράση Decolonize this City από φοιτήτριες/ές του Τμήματος Ανθρωπολογίας, Παν.Θεσσαλίας.

Τέλος οι θεωρητικές αναφορές του μαθήματος θα συνδεθούν με συγκεκριμένα παραδείγματα από την παγκόσμια και Ελληνική ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού του χώρου με τους εξής στόχους: 

  • Να αναδειχθεί ο ρόλος της αρχιτεκτονικής γνώσης/σχεδιασμού στη δημιουργία και διατήρηση κοινωνικών ιεραρχήσεων, αποκλεισμών στο όνομα της νεωτερικότητας, της ανάπτυξης, του έθνους και στη βάση κοινωνικής, φυλετικής, έμφυλης, σεξουαλικής, πολιτισμικής διαφοράς. 
     
  • Να γίνουν κατανοητές οι υπαρκτές (παγκόσμιες) κοινωνικές ανισότητες και οι κληρονομιές της αποικιοκρατίας στον Παγκόσμιο Βορρά και Νότο, αλλά και νέες μορφές βιοπολιτικής και κοινωνικού ελέγχου των σωμάτων, συμπεριφορών, και του δημόσιου χώρου, οι οποίες εκδηλώνονται σήμερα με πολλαπλούς τρόπους και ένταση και στην Ελλάδα.
     
  • Να γίνουν κατανοητές οι κριτικές δυνατότητες της αρχιτεκτονικής θεωρίας και σχεδιασμού οι οποίες μπορούν να συμβάλουν σε προσπάθειες αποκάλυψης, αποδόμησης, απόρριψης κυρίαρχων λόγων στην αρχιτεκτονική ιστορία/θεωρία και πρακτική, στο δομημένο περιβάλλον και στο δημόσιο χώρο. Σε αυτό το στόχο θα συμβάλουν ιδιαίτερα και οι εργασίες φοιτητριών/ών που θα εκπονηθούν στη διάρκεια του εξαμήνου.  

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Η αξιολόγηση των φοιτητριών και των φοιτητών βασίζεται στην ενεργή συμμετοχή τους σε όλες τις δραστηριότητες του μαθήματος. Επιπλέον αξιολογούνται με βάση την ποιότητα της εργασίας που παραδίδουν και το μέτρο της συστηματικής της επεξεργασίας κατά τη διάρκεια του εξαμήνου. Συγκεκριμένα η αξιολόγηση βασίζεται στα εξής:

Ατομική εργασία (80%)
Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές καλούνται να επεξεργαστούν γραπτές θεωρητικές εργασίες. Οι εργασίες εξελίσσονται κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ενσωματώνοντας και υλικό από τις συζητήσεις στο μάθημα ενώ περιλαμβάνουν: παρουσίαση θεωρητικών κειμένων σε προγραμματισμένα σεμινάρια (20%) ενδιάμεση παρουσίαση και παράδοση (20%) και παραδίδονται ακολουθώντας σχετικές αναλυτικές οδηγίες σε τελική μορφή κατά την εξεταστική περίοδο (40%). Θα δοθούν αναλυτικές οδηγίες για την εκπόνηση των εργασιών.

Ενεργή συμμετοχή και συμβολή στο μάθημα (20%)
Η συμμετοχή δεν αφορά απλά την παρουσία στις δραστηριότητες του μαθήματος σε εβδομαδιαία βάση και την έγκαιρη παράδοση των εργασιών. Το μάθημα επιδιώκει την ενεργή εμπλοκή στην συλλογική εκπαιδευτική εμπειρία μέσα από την προσεκτική παρακολούθηση όλων των παρουσιάσεων, δημιουργική κριτική και διατύπωση ερωτημάτων σε διαλέξεις, ομιλίες, και σεμινάρια, και την ανταλλαγή γνώσεων, ιδεών και υλικού με όλους/ες τους συμμετέχοντες/ουσες.

Οι γραπτές εργασίες αξιολογούνται με βάση τα πιο κάτω κριτήρια:

  • Διατύπωση σαφών επιχειρημάτων
  • Δημιουργική εμπλοκή με τα ερωτήματα/προβληματισμούς που θέτει το μάθημα
  • Χρήση αναφορών σε κείμενα και στο έργο συγγραφέων που παρουσιάζονται στο μάθημα, και σε ιδέες που διατυπώνονται από προσκεκλημένους ομιλητές ή κατά τη διάρκεια συζητήσεων από συμμετέχοντες/ουσες φοιτητές/τριες, ή/και από αυτόνομη έρευνα
  • Σωστή χρήση παραπομπών και γραπτό κείμενο χωρίς ορθογραφικά λάθη.  

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αβδελά, Ε., Αρβανιτάκης, Δ., Δελβερούδη, Ε. Α., Ματθιόπουλος, Ε. Δ., Πετμεζάς, Σ., Σακελλαρόπουλος Τ., (επιμ.), Φυλετικές Θεωρίες στην Ελλάδα: Προσλήψεις και Χρήσεις στις Επιστήμες, την Πολιτική, τη Λογοτεχνία και την Ιστορία της Τέχνης κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Αθήνα: Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας - Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [Εύδοξος: 68370509, Λεπτομέρειες]

Αθανασίου, Α., Καραβαντά Μ., Λαλιώτου Ι., Παπαηλία Π., 2016. Αποδομώντας την Αυτοκρατορία: Θεωρία και Πολιτική της Μετααποικιακής Κριτικής. Αθήνα: Νήσος. [Εύδοξος: 5066253, Λεπτομέρειες]

Βαΐου Ν., 2021. Η Αθέατη Εργασία των Γυναικών στη Συγκρότηση της Πόλης. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.[Εύδοξος: 102075962, Λεπτομέρειες]

Bhabha, H.K. 1994. The Location of Culture. London: Routledge.

Braidotti, R., 2014. Νομαδικά Yποκείμενα: Ενσωματότητα και Έμφυλη Διαφορά στη Σύγχρονη Φεμινιστική Θεωρία [Εύδοξος: 50662560, Λεπτομέρειες]

Foucault, M. 2012. Η Γέννηση της Βιοπολιτικής: Παραδόσεις στο Κολλέγιο της Γαλλίας (1978-1979), Αθήνα: Πλέθρον. [Εύδοξος: 32997917, Λεπτομέρειες]

Foucault, Μ. 2012. Ετεροτοπίες και Άλλα Κείμενα. Αθήνα: Πλέθρον. [Εύδοξος: 12408938, Λεπτομέρειες]

Κουρουτσίδου, M., Γκασούκα Μ., 2021. Όψεις Φύλου και Διακρίσεων. Αθήνα: Εκδόσεις Γκόνη.

Lefebvre, H. 1991. Critique of Everyday Life, vol. 1, trans. J. Moore. London: Verso. 

Lefebvre, H. 1991 [1974]. The Production of Space, trans. D. Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell.

Lefebvre, H. 2007. Δικαίωμα στην Πόλη: Χώρος και Πολιτική, μτφρ. Π. Τουρνικιώτης, Αθήνα: Κουκκίδα [Εύδοξος 68387950, Λεπτομέρειες]

Lefebvre, H., & Stanek, Ł. 2014. Toward an Αrchitecture of Εnjoyment. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Λιάκος Α., Ο Ελληνικός 20ός Αιώνας. Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις. [Εύδοξος: 94644270, Λεπτομέρειες]

Massey D. 1991. A Global Sense of Place, Marxism Today.

Massey, D. 2001. Φιλοσοφία και Πολιτικές της Χωρικότητας, μτφ. Α. Πατσού, επιμ. μτφ. Ν. Βαΐου. Αθήνα: Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ - Παπασωτηρίου.

Massey, D. 2005. For Space. London: Sage. 

Αφιέρωμα στη Doreen Massey, ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ, Εξαμηνιαία Έκδοση Επιστημόνων του Χώρου, Άνοιξη 2017, Τεύχος 29. 

Mbembe, A. 2000. At the Edge of the World: Boundaries, Territoriality, and Sovereignty in Africa. Public Culture 12: 259–84.

Mbembe, A. 2003. Necropolitics. Public Culture 15: 11–40.

Πανουργιά Ν., Λέρος. Η Γραμματική του Εγκλεισμού. Αθήνα: Νεφέλη. [Εύδοξος 94703432, Λεπτομέρειες]

Said, E. 1996 [1978]. Οριενταλισμός, Αθήνα: Νεφέλη. [Εύδοξος: 10375, Λεπτομέρειες]

Spivak, G. C., 2018. Μπορούν οι Υποτελείς να Ομιλούν; Τρίκαλα : Επέκεινα.

Weizman, E., 2021. Forensic Architecture: Η Βία στο Μεταίχμιο της Ανιχνευσιμότητας. Αθήνα: Νήσος [Ευδοξία102075605, Λεπτομέρειες]

Χαμηλάκης, Γ. 2012. Το Έθνος και τα Ερείπια του: Αρχαιότητα, Αρχαιολογία Και Εθνικό Φαντασιακό στην Ελλαδα. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. [Εύδοξος: 32997649,  Λεπτομέρειες]