«Το κάνω αυτό για να δει ο κόσμος ότι υπάρχει κρίση. Σκεφτόμουν τόσο καιρό ότι αν κοιτάξεις μέσα στην πόλη δεν μπορείς να δεις πουθενά την κρίση»

 Τα λόγια αυτά ανήκουν σε ένα πρώην μεσαίο στέλεχος μιας αμερικάνικης εταιρίας, τώρα έναν από τους εκατομμύρια απολυμένους σε όλη τη γη. Τα χρησιμοποιεί για να αιτιολογήσει την απόφαση του να «φορέσει» ένα μεγάλο πλακάτ που ενημερώνει για την άνοδο της ανεργίας και της φτώχειας και να στέκεται καθημερινά σε έναν κεντρικό δρόμο της Νέας Υόρκης, έξω από τα γραφεία της παλιάς του δουλειάς. Είναι η φράση με την οποία τελείωνε ένα ελληνικό ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε πρόσφατα στην τηλεόραση και αναφερόταν στην οικονομική κρίση που μαίνεται στις μέρες μας.

 Η φράση του αυτή μας κίνησε το ενδιαφέρον γιατί έθεσε ένα πολύ καίριο ερώτημα. Αν η κρίση έχει εικόνα και, πιο σημαντικά, αν η κρίση έχει ή μεταφράζεται στο χώρο και τους μετασχηματισμούς του. Κατ’ επέκταση πώς μπορούμε να αντιληφθούμε στην εικόνα των πόλεων, μεταβολές στο επίπεδο της οικονομίας και της παραγωγής, περιόδους καπιταλιστικής ανάπτυξης και ύφεσης, πολιτικές υπέρβασης προβλημάτων και διατήρησης κερδοφορίας;

 Στην εργασία αυτή θα ακολουθήσουμε την πορεία των πόλεων αυτών μαζί με την ίδια την εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος. Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, από τα τέλη του 18^ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας, πέρασε από διαφορετικές φάσεις και στάδια, περιόδους ανάπτυξης και κρίσης, έχοντας υποστεί σημαντικές μεταβολές. Κάθε μια από αυτές τις διαφορετικές περιόδους μετασχημάτισε τις πόλεις με τρόπο τέτοιο που να αντιστοιχεί στην ιστορική καμπή. Ταυτόχρονα οι πόλεις όντας όχι μόνο η οθόνη αλλά και ο πρωταγωνιστής, αν όχι ο γεννήτορας, κοινωνικών αλλαγών επέφεραν με τη σειρά τους τομές στην ίδια τη λειτουργία των κοινωνικών σχηματισμών.

 Οι κεντρικοί άξονες στην πορεία της μελέτης θα είναι δύο: Ο πρώτος είναι οι αλλαγές που επέφερε στις πόλεις η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομίας. Βασικό στοιχείο αποτελεί η βιομηχανική παραγωγή και η συγκέντρωση κεφαλαίου και κατ’ επέκταση εργατικής δύναμης. Η βιομηχανική ανάπτυξη, τα καθεστώτα συσσώρευσης, οι τεχνολογικές εξελίξεις, και οι μορφές οργάνωσης της παραγωγής αποτελούν στοιχεία που συνδέονται μεταξύ τους και ταυτίζονται με σαφή δείγματα που αποτυπώνονται στην πόλη. (π.χ. αύξηση πληθυσμού, οικονομική ισχύς, χωρικές μορφές επιχειρήσεων, ανεργία, προάστια κ.α.). Ο δεύτερος, που συνδέεται με τον πρώτο, είναι οι επιλογές της αστικής τάξης και του κράτους που αφορούν διάφορα επίπεδα αλλά φανερώνονται με ανάγλυφο τρόπο στις πολεοδομικές επεμβάσεις. Η διατήρηση της αστικής εξουσίας βασίζεται αφ’ ενός στην διατήρηση και αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου και αφ’ αφετέρου στην πολιτική ηγεμονία πάνω στις υπόλοιπες τάξεις (κυρίως στην εργατική) διαδικασία που μπορεί να πάρει πολλές μορφές ενσωμάτωσης, συμμετοχής, υποταγής και καταστολής. Η κυρίαρχη πολιτική πάνω στην πόλη επεδίωκε την επίτευξη και των δύο, με την επιλεγμένη κάθε φορά παρέμβαση ή μη του κράτους.