Αντικείμενο αυτής της έρευνας είναι η διευκρίνιση της έννοιας της Δυστοπίας μέσα από την διερέυνησή της αντι-ουτοπικής πόλης στην επιστημονική φαντασία. Η επιστημονική φαντασία αποτελεί το πεδίο μελέτης μέσα από το οποίο θα επιχειρήσουμε να μιλήσουμε για την αστική δυστοπία. Τα έξι κείμενα, που επιλέχθηκαν, προσφέρουν το πεδίο εξέτασης της επιστημονικής φαντασίας ως πηγή ερευνητικών υποθέσεων για την σημερινή κατάσταση της πόλης. Λειτουργούν ως εν δυνάμει διαμεσολαβητικά εργαλεία στο διάλογο ανάμεσα στην επιστήμη και τις ανθρωπιστικές σπουδές, όπως η αρχιτεκτονική. Οι έξι αυτές διηγήσεις αναφέρονται σε ιδέες ή διερευνούν θέματα που αφορούν τον χώρο, τη μορφή και τις λειτουργίες του, μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές και κοινωνικές συγκυρίες.
Από την εποχή της επικράτησης του μοντέρνου κινήματος μια σειρά από τεχνολογικά επιτεύγματα άρχισαν να επικρατούν. Η συναρπαστική αναπαράσταση των νέων χώρων, των καινοφανών τρόπων ζωής και των διαφορετικών συνθηκών διαβίωσης στις πόλεις τροφοδότησε νέες εκφραστικές μορφές, σε όλα τα εκφραστικά πεδία- τα εικαστικά, τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία- και δημιούργησε τις προϋποθέσεις ανάδυσης αυτού που ονομάστικε επιστημονική φαντασία.
Οι πόλεις έγιναν το αγαπημένο πεδίο δράσης των σεναρίων φαντασίας.
Η ιδεολογία του μοντέρνου κινήματος, που προώθησε την πόλη ως έμβλημα ενός καλύτερου μέλλοντος, όχι μόνο δεν μπορούσε με όλες τις τεχνολογίες που διέθετε να θεραπεύσει τα προβλήματα της κοινωνίας, αλλά συχνά ήταν η ίδια υπεύθυνη για την δημιουργία και τη διόγκωση τους, καθιστώντας την ουτοπία ένα απατηλό και ανεκπλήρωτο όνειρο. Τα τελευταία τριάντα χρόνια ορισμένοι αστικοί χώροι μετατράπηκαν σε θέατρα των χειροτέρων ανισοτήτων, αν όχι και αμιγούς ακυβερνησίας, σε τέτοιο βαθμό, ώστε η αγγλοσαξονική λογοτεχνία υιοθέτησε τον όρο “δυστοπία” όταν αποτύπωσε τις αυξανόμενες αστικές ανισότητες και την κρίση του δικαιώματος στην πόλη.
Μια δυστοπία είναι μια φανταστική κοινωνία, που συνήθως τοποθετείται σε μελλοντικό χρόνο, όταν οι συνθήκες της ζωής είναι εξαιρετικά κακές λόγω στέρησης, καταπίεσης ή τρομοκρατίας. Η επιστημονική φαντασία, το post-apocalyptic της επιστημονικής φαντασίας και το κυβερνοπάνκ, συχνά χαρακτηρίζονται δυστοπικά. Οι κοινωνιολόγοι, ειδικά οι μεταμοντέρνοι, επίσης χρησιμοποιούν τον όρο «dystopian»(δυστοπικό) για να καταδικάσουν τις τάσεις στη μεταβιομηχανική κοινωνία που κρίνουν ως αρνητικές.
Τα περισσότερα μυθιστορήματα δυστοπίας λαμβάνουν χώρα στο μέλλον αλλά συχνά ενσωματώνουν εσκεμμένα σύγχρονες κοινωνικές τάσεις που λαμβάνονται στα άκρα. Τα δυστοπικά σενάρια γράφονται συχνά ως προειδοποιήσεις, ή ως σάτιρες, καταδεικνύοντας τρέχουσες τάσεις που προεκτείνονται σε ένα εφιαλτικό συμπέρασμα.
Μέσα από την ανάγνωση μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας, στα οποία παρουσιάζονται σενάρια μελλοντικών πόλεων, προβήκαμε στην παραγωγή συμπερασμάτων και σχολίων. Η κατηγοριοποίηση γίνεται με βάση την μεταβολή που έχει δεχτεί το αστικό περιβάλλον και πώς αυτό παράγει τις δυσμενείς συνθήκες που βιώνουν οι πολίτες του. Έτσι καταλήγουμε σε τρεις κατηγορίες-στάδια :τις πόλεις σε κρίση-μετάβαση, τις πόλεις εκτάκτου ανάγκης και τις πόλεις σε κατάσταση ερήμωσης.
Τα σενάρια που έχουν επιλεχθεί αφορούν δυστοπικές καταστάσεις που λαμβάνουν χώρα ή έχουν ως αφετηρία την πόλη. Κάθε μια από τις τρεις κατηγορίες πόλεων που έχουμε δημιουργήσει είχε ως πηγή στοιχείων και πεδίο ανάλυσης, ένα σύγχρονο μυθιστόρημα, γραμμένο την τελευταία δεκαετία, και ένα από τις δεκαετίες των 1950- 1960, της προαναφερόμενης «Χρυσής εποχής» της επιστημονικής φαντασίας.
Οι πόλεις σε κρίση-μετάβαση είναι πόλεις κοινές, γήινες, υπαρκτές ή όχι, που παραμένουν οικείες, αφού είναι μια πιθανή, μεταγενέστερη εικόνα των σημερινών πόλεων στηριζόμενη σε στοιχεία κοινωνιών από το παρόν και το παρελθόν. Όπως αυτές που συναντήσαμε ενδεικτικά στα βιβλία: «Το κουρδιστό κορίτσι»,2009 του P. Bacigalupiκαι το «1984» ,1949 τουG. Orwell.Η κοινωνία είναι σε αστάθεια πολιτική, οικονομική, κοινωνική. Παρατηρείται δηλαδή κρίση σε όλα τα επίπεδα, ξεχωριστά και σε συνδυασμό. Μια αλυσιδωτή αντίδραση που κάνει το σύστημα να καταρρέει και τους πολίτες να χάνουν βασικά στοιχεία του πολιτισμού και της ίδιας τους της υπόστασης. Συναντήσαμε στα βιβλία:Η κρίσιμη κατάσταση που βιώνουν οι πόλεις γεννά συνεχώς το ενδεχόμενο της αλλαγής, βρισκόμενες να ακροβατούν ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον αναζητούν διεξόδους διαφυγής από αυτή.
Οι πόλεις εκτάκτου ανάγκης είναι τόποι που είτε μετατρέπονται σε χώρους προστασίας αυθόρμητα μετά από αναγκαστική προσφυγή σ’ αυτούς, είτε έχουν κατασκευαστεί ως καταφύγια για όταν δημιουργηθεί η ανάγκη, όπως οι υπόγειες πόλεις που περιγράφονται στα “Η προτελευταία αλήθεια”, 1964 του Ph. K. Dick και στο ΜΕΤΡΟ 2033 ,2005 του GlukhovskyD.
Η κατηγορία οι πόλεις σε ερήμωση διερευνάται μέσα από τα κείμενα “Η πλημμύρα”,1962 από τον J.G.Ballardκαι «ο δρόμος», 2007 του Mc Carthy και αποτελείται από θραύσματα του εαυτού της που έχουν ενσωματωθεί στο τοπίο. Εδώ παρόλο που η ύλη διατηρεί μνήμες από μια περασμένη κατάσταση, την περίοδο κατοίκησης, απουσιάζουν οι λειτουργίες της πόλης που απαιτούν ανθρώπινη παρουσία.
Από τις τρεις κατηγορίες έχουν ήδη προκύψει τα εξής συμπεράσματα. Σε κάθε δυσφορική υπόθεση θα παραχθούν νέες θετικές καταστάσεις, ακόμα και αν αφορούν μόνο την συνείδηδη του ήρωα, την κοινωνία ή την πόλη, η παραγωγή θα γεννήσει το αρνητικό της, η ουτοπία θα συνυπάρχει με την ουτοπία σε κάποια μορφή, η καταστροφή είναι πιθανόν να είναι η αρχή της εξέλιξης. Με αντικείμενο της ερευνάς να είναι η αποσαφήνιση της έννοιας της δυστοπίας συνειδητοποιήσαμε ότι εξ ορισμού είναι αλληλένδετη με αυτήν της ουτοπίας. Διαπιστώσαμε ότι η σχέση τους δεν είναι αντιθετική αλλά συνυπάρχουν σε κάθε σενάριο αναλογικά.
Η πόλη της δυστοπίας είναι ένας τόπος συνεχούς αγώνα για βελτίωση, και αυτό το γεγονός είναι που φέρνει τις δυο ανταγωνιστικές έννοιες κοντά (λέιοι τόποι- πτύχωση, δυστοπία- ουτοπία).Η δυστοπία σε αυτά τα σενάρια ΕΦ, αποτελεί τον κανόνο, την δεδομένη κατάσταση στην πόλη, την «λειότητα». Τα ουτοπικά στοιχεία, που εντοπίζονται είναι οι εκπλήξεις, οι απρόσμενες αναδιπλώσεις στην κανονική κατάσταση, δηλαδή οι πτυχές.